Ο ΑΛΜΠΕΡ ΚΑΜΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ

Δημήτρης Μπαλτᾶς 

Ἀλμπέρ Καμύ, Ὁ καλλιτέχνης καί ἡ ἐποχή του. Ὁμιλίες στή Σουηδία, Ἐκδόσεις Καστανιώτη, Ἀθήνα 2011, σελ. 90 

Μέ ἀφορμή τήν συμπλήρωση 100 ἐτῶν ἀπό τήν γέννηση τοῦ Γάλλου λογοτέχνη Ἀλμπέρ Καμύ (1913-1960) θά ἀναφερθῶ στό παρόν σημείωμα στίς λιγότερο γνωστές «Ὁμιλίες» πού ὁ ἴδιος ἐξεφώνησε στήν Σουηδία, ὅταν ἐκλήθη νά παραλάβει τό βραβεῖο Νόμπελ, καί ὄχι στά περισσότερο γνωστά λογοτεχνικά ἔργα (λ.χ. Ἡ πανούκλα, Ὁ ξένος) ἤ δοκίμιά του (λ.χ. Ὁ μύθος τοῦ Σίσυφου, Ὁ ἐπαναστατημένος ἄνθρωπος). 

Οἱ δύο «Ὁμιλίες» πού παρουσιάζονται στόν παρόντα τόμο, ἐνδιαφέρουν κυρίως ἀπό τήν ἄποψη τῆς αἰσθητικῆς, καθ’ ὅσον πραγματεύονται τήν θέση τοῦ καλλιτέχνη καί τήν λειτουργία τῆς τέχνης στήν κοινωνία τῆς ἐποχῆς του. 

Ὁ καλλιτέχνης, γιά τόν Καμύ, ἔχει τήν ὑποχρέωση «νά ταχθεῖ στήν ὑπηρεσία τῆς ἐλευθερίας καί τῆς ἀλήθειας» (σ. 27), ἰδιαιτέρως μέσα σ’ ἕνα κόσμο «πού ἀπειλεῖται μέ διάσπαση, ὅπου οἱ μεγάλοι Ἱεροεξεταστές μας κινδυνεύουν νά ἑδραιώσουν γιά πάντα τά βασίλεια τοῦ θάνατου» (σ. 29). 

Ἐν συνεχείᾳ ὁ Καμύ ἰσχυρἰζεται ὅτι «δημιουργῶ, στίς μέρες μας, σημαίνει δημιουργῶ ἐπικινδύνως» (σ. 37). Αὐτή ἡ ἄποψη ἐξηγεῖται ἀπό τό γεγονός ὅτι, ὅταν ὁ Καμύ ἐξεφώνησε τίς δύο «Ὁμιλίες», εἶχαν ἤδη πραγματοποιηθεῖ ἐπιτυχῶς οἱ προσπάθειες ἀστυνόμευσης καί καθοδήγησης τῆς καλλιτεχνικῆς δημιουργίας στά τυραννικά καθεστῶτα τοῦ Χίτλερ καί τοῦ Στάλιν. 

Ἀπορρίπτει δέ ὁ Καμύ τήν παλαιότερη θεωρία «ἡ τέχνη γιά τήν τέχνη» πού κυριάρχησε ὡς γνωστόν ἀπό τίς ἀρχές τοῦ 19ου αἰ., ἐνῶ παράλληλα ἀντιμάχεται τήν «σύγχρονη ἐπιτήδευση ἤ ἀφαίρεση στήν τἐχνη» (σ. 45). 

Ὁ καλλιτέχνης, κατά τόν Καμύ, μπορεῖ νά εἶναι «στρατευμένος», ἀλλά θά πρέπει νά ἀρνηθεῖ νά συνταχθεῖ μέ τόν «τακτικό στρατό» (σ. 59). Δέν ὑπηρετεῖ, δηλαδή, μία συγκεκριμένη παράταξη, ἀλλά μόνον «τόν πόνο καί τήν ἐλευθερία τῶν ἀνθρώπων» (σ. 59). Ἀπό τῆς ἀπόψεως αὐτῆς, ὁ Καμύ θά ἀπορρίψει τήν θεωρία τοῦ «σοσιαλιστικοῦ ρεαλισμοῦ» (σσ. 50-53), ἡ ὁποία εἶχε κατ’ οὐσίαν ὡς σκοπό τόν περιορισμό τῆς ἐλευθερίας στήν τέχνη καί στήν λογοτεχνία (Ἐδῶ θυμίζω ὅτι ἡ ἐν λόγῳ θεωρία εἶχε προταθεῖ καί καθιερωθεῖ ἐπί Στάλιν κατά τό 1932). 

Ἐπειδή τά σύγχρονα τυραννικά καθεστῶτα πολεμοῦν τήν ἐλεύθερη δημιουργικότητα, ὁ Καμύ ἀποτιμᾶ ὅτι «εἶναι φυσικό ἡ τέχνη νά ἀποτελεῖ δηλωμένο ἐχθρό γιά κάθε μορφή καταπίεσης. Εἶναι ἀπολύτως φυσικό οἱ καλλιτέχνες καί οἱ διανοούμενοι νά εἶναι τά πρῶτα θύματα κάθε σύγχρονης τυραννίας, εἴτε προέρχεται ἀπό τή δεξιά εἴτε ἀπό τήν ἀριστερά» (σ. 61). Γιά τήν ἱστορία, θά σημειωθεῖ ὅτι ὁ Καμύ εἶχε ἀπομακρυνθεῖ ἀπό τό κομμουνιστικό κόμμα τῆς Γαλλίας κατά τό 1935 καί πρό τοῦ νά δεῖ τίς μαζικές ἐκκαθαρίσεις (μεταξύ ἄλλων καί λογοτεχνῶν καί καλλιτεχνῶν) τοῦ Στάλιν τό 1937.

Νομίζω ὅτι ὁ Καμύ στίς δύο «Ὁμιλίες» του μίλησε εἰλικρινά καί μέ μία διάθεση ἀντικειμενικῆς παρουσιάσεως τοῦ ρόλου τοῦ καλλιτέχνη καί τῆς Τέχνης. Ὑπερασπίζεται τόσο τήν ἐλευθερία στήν διαδικασία τῆς Τέχνης ὅσο καί τήν Τέχνη ὡς ἔκφραση τῆς ἀλήθειας.