ΕΠΙΜΝΗΜΟΣΥΝΗ ΔΕΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΒΑΦΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ ΘΕΟΔΩΡΟ

Πατριαρχείον Αλεξανδρείας

Την 29η Απριλίου ε.έ., η Α.Θ.Μ. ο Πάπας και Πατριάρχης Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής κ.κ.Θεόδωρος Β’, προσελθών στα Κοιμητήρια της Ελληνικής Κοινότητος Αλεξανδρείας, ετέλεσε επιμνημόσυνη δέηση στον τάφο του ποιητή Κωνσταντίνου Καβάφη, επ΄ αφορμή της συμπληρώσεως 150 ετών εκ της γεννήσεως και 80 ετών εκ της εκδημίας του μεγάλου Αλεξανδρινού. 

Κατά την σύντομη προσλαλιά του, ο Μακαριώτατος ανεφέρθη στον θυμόσοφο αλεξανδρινό παροδίτη που εξέφρασε όσο κανείς άλλος την ψυχή της πόλης, στον ποιητή που μετέτρεψε την ποιητική του σε μηχανή του χρόνου και μας ταξίδεψε στην Αλεξάνδρεια της διαχρονίας και της συγχρονίας. Ανεφέρθη στον διεισδυτικό παρατηρητή της ζωής που αριστοτεχνικά περιέστρεφε τα κάτοπτρα του ποιητικού του καλειδοσκοπίου προκειμένου να αποτυπώσει στοχαστικά και γλαφυρά το φαινόμενο της ανθρώπινης ζωής σε όλες του τις διαστάσεις. Κατακλείων ο Μακαριώτατος απήγγειλε το ακολούθως παρατιθέμενο ποίημα: 

Στην εκκλησία 

Την εκκλησίαν αγαπώ, τα εξαπτέρυγά της, 

τα ασήμια των σκευών, τα κηροπήγια της, 

τα φώτα, τις εικόνες της, τον άμβωνά της. 

Εκεί σαν μπω, μες σε εκκλησία των Γραικών, 

με των θυμιαμάτων της τις ευωδίες, 

με τις λειτουργικές φωνές και συμφωνίες, 

τις μεγαλοπρεπείς των ιερέων παρουσίες 

και κάθε των κινήσεως τον σοβαρό ρυθμό, 

λαμπρότατοι μεσ' των αμφίων τον στολισμό, 

ο νους μου πηγαίνει σε τιμές μεγάλες της φυλής μας, 

στον ένδοξό μας Βυζαντινισμό. 

Σε αυτό το προσκύνημα μνήμης συμμετείχαν ο Εντιμ. Γενικός Πρόξενος της Ελλάδος κ.Χρ. Καποδίστριας, ο Αντιπρόεδρος της ΕΚΑ κ.Ν. Κόπελος, ο Διευθυντής του Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού κ.Μ. Μαραγκούλης, ως και μέλη της Ελληνικής Παροικίας.

Ο ΚΩΣΤΑΣ ΓΑΒΡΑΣ ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΜΙΑ ΤΑΙΝΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟ ΑΓΩΝΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΟΚΥΠΡΙΩΝ (1955-59)

φωτογραφίες: Αριστείδης Βικέτος

O διεθνούς φήμης σκηνοθέτης Kώστας Γαβράς θέλει να κάνει ταινία για τον απελευθερωτικό αγώνα των Ελληνοκυπρίων του 1955-59. 

Την επιθυμία του να μπορέσει να δημιουργήσει μια ταινία πρωτότυπη για την Κύπρο εξέφρασε ο διακεκριμένος σκηνοθέτης Κώστας Γαβράς, τον οποίο πριν λίγες μέρες το Πανεπιστήμιο Κύπρου τον αναγόρευσε διδάκτορα της Φιλοσοφικής Σχολής. Αν βρεθεί το κατάλληλο σενάριο ή η ιστορία δεν θα είχα καμία αντίρρηση να κάνω μια ταινία για το νησί, λέει. 

Σε αποκλειστική συνέντευξη στην «Καθημερινή» Κύπρου ο Κ. Γαβράς εκμυστηρεύτηκε ότι έχει μελετήσει αρκετά τη ζωή των απαγχονισθέντων κατά την περίοδο του Αγώνα της Κύπρου (1955-59) κατά των Άγγλων και θεωρεί ότι τα γεγονότα εκείνα θα μπορούσαν να αποτελέσουν το φόντο μιας ταινίας. «Μερικές, μάλιστα, ιστορίες», όπως εξήγησε «είναι καταπληκτικές. Η ηρωική θυσία εκείνων των ανθρώπων σε πολύ νεαρή ηλικία, αλλά και πίσω από αυτές τις ιστορίες εκείνο που μένει είναι η αγριότητα των Άγγλων», σημείωσε. Αυτό θα ήταν και το κύριο συστατικό που θα ήθελε να αναδείξει μέσα από μια τέτοια ταινία για και τόνισε: «Πολύ τραγική βέβαια είναι η ιστορία του Παλληκαρίδη, που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για μια ταινία». 

Προβληματισμένος για όλα όσα βιώνει σήμερα η Κύπρος ο Κ. Γαβράς δεν έκρυψε την απαισιοδοξία του για το όραμα της Ενωμένης Ευρώπης, εκφράζοντας όμως την πεποίθηση ότι οι άνθρωποι πάντα βρίσκουν λύσεις. Το Όσκαρ που κέρδισε το 1982 για την ταινία «Αγνοούμενος» δεν θεωρεί ότι αποτελεί καταξίωση, αφού μόνη καταξίωση για τον ίδιο είναι η συνεχής ανησυχία που προσπαθούσε να έχει στη ζωή του. Στα 80 του χρόνια σήμερα δεν εφησυχάζει. Το σινεμά για τον ίδιο είναι μεράκι, αφού δηλώνει άνθρωπος των εικόνων και όχι των λόγων γι’ αυτό άλλωστε στην πρόσφατη αναγόρευσή του σε επίτιμο διδάκτορα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κύπρου ζήτησε να μην προβεί σε αντιφώνηση παρά μόνο να συζητήσει με το κοινό, αφού, όπως μου είπε, η σχέση του όλα αυτά τα χρόνια με το κοινό ήταν διαλογική. 

«Συζητώντας με μια καθηγήτρια μου εξομολογήθηκε ότι έκανε οικονομίες επί χρόνια για να αγοράσει ένα σπίτι και της πήραν τα μισά. Αυτό που συμβαίνει στην Κύπρο είναι ληστεία, είναι ασύλληπτο», ανέφερε και επεσήμανε ότι είναι απαράδεκτο το γεγονός πως η Ευρώπη αποφασίζει να πάρει τα λεφτά των πολιτών της έτσι απροκάλυπτα.

Η ...ΜΕΓΑΛΟΒΔΟΜΑΔΙΑΤΙΚΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ

Αντώνιος Αετόπουλος

Περί Λειτουργικής Μουσικής 

του Αντώνη Αετόπουλου 

Κατά την περίοδο της Μεγάλης Εβδομάδας διάφορες εκπομπές είτε πολιτισμού είτε δημοσιογραφικές ή ακόμα και ελαφρύτερες θυμούνται και τιμούν - τουλάχιστον "τοῖς χείλεσι"- ένα σπουδαίο επίτευγμα πολιτισμού, την Βυζαντινή Εκκλησιαστική Μουσική. Η ξεχασμένη τον υπόλοιπο χρόνο Ψαλτική έχει για λίγες μέρες, θα λέγαμε με κάποια υπερβολή, την "τιμητική της". Από τις οθόνες της τηλεόρασης θα παρελάσουν διάφορες εκτελέσεις ύμνων της Μεγάλης Εβδομάδας, σχεδόν ποτέ αυθεντικές ή εκκλησιαστικές. Ακόμα όμως και στις σπάνιες εκείνες περιπτώσεις στις οποίες οι ύμνοι θα τύχουν μιας καλής εκτέλεσης, η ουσία της Βυζαντινής Μουσικής θα μείνει τραγικά απροσπέλαστη. Αυτό δεν είναι και τόσο παράξενο, αφού όχι μόνο το κοινό -για το οποίο δεν υπάρχει κανένα προαπαιτούμενο στην ακρόαση και την πρόσληψη-, αλλά και οι αναμενόμενοι θεράποντές της, ψάλτες και ιερείς, την προσεγγίζουν δύσκολα και, με λύπη μου διαπιστώνω, όχι συχνά. 

Αυτή η αδυναμία προσέγγισης της λειτουργικής μουσικής, σε αντίθεση, ίσως, με την ζωγραφική (αγιογραφία) ή την αρχιτεκτονική (ναοδομία), οφείλεται εν μέρει στην ίδια την φύση της μουσικής. Η αρχιτεκτονική και η ζωγραφική ως γεγονότα στο χώρο, αν και ως λειτουργικά καλλιτεχνήματα λειτουργούν μόνο σε συγκεκριμένο χρόνο, βρίσκονται συνεχώς εκεί και καθίστανται έτσι ευκολότερα προς μελέτη. Μελέτη της λειτουργίας τους, του τρόπου της ύπαρξής τους εν γένει. Η μουσική, από την άλλη, ως γεγονός στον χρόνο -ασχέτως αν καθίσταται λειτουργική μόνο μέσα σε συγκεκριμένο χώρο- είναι τόσο φευγαλέα ως δημιουργία, ώστε δεν βρίσκεται εκεί για να μελετηθεί, αλλά απαιτεί τον κόπο αυτού που θέλει να την μελετήσει· τον κόπο όχι μόνο της μελέτης καθ' εαυτήν, αλλά και της διαδρομής για την συνάντηση με το καλλιτέχνημα, που στα γραπτά βρίσκεται μόνο ως ιδέα και στις ηχογραφήσεις απογυμνωμένο από τον απαραίτητο χώρο. 

Επιπλέον, η κατανόηση της ψαλτικής ως μνημειακής τέχνης είναι πάλι εκ φύσεως δυσχερής και, σαφώς, όχι αυτονόητη. Μπορούμε εύκολα να κατανοήσουμε την Αγία Σοφία ή τις τοιχογραφίες του Πανσέληνου ως μνημεία, αλλά ένα μουσικό έργο που ερμηνεύθηκε και πέρασε πώς μπορεί να είναι μνημείο; Αυτό οδηγεί σε μια σειρά δευτερογενών προβλημάτων που αφορούν στην ποιότητα. Όταν κατανοεί κανείς πως δημιουργεί κάτι για να μείνει, και πιθανώς να μένει στους αιώνες, δημιουργεί με άλλες προϋποθέσεις ποιότητας. Η μουσική όμως ως ερμηνεία -και μόνο ως τέτοια υπάρχει πραγματικά- δεν πρόκειται να μείνει ποτέ (οι ηχογραφήσεις είναι άλλο θέμα με το οποίο δεν θα ασχοληθούμε εδώ). Και ούτε υπάρχει δυνατότητα διόρθωσης. Οι προϋποθέσεις δημιουργίας διαφέρουν και, ως εκ τούτου, θα πρέπει να γίνεται συνειδητή προσπάθεια από τον καλλιτέχνη, για να υπάρξει η ίδια νοοτροπία με αυτήν που διέπει τις άλλες λειτουργικές τέχνες. 

Ώστε η λειτουργία της μουσικής είναι άλλη από αυτή των υπολοίπων λειτουργικών τεχνών; Η αναζήτηση της απάντησης σε αυτό το ερώτημα θα οδηγούσε αλλού την σκέψη και δεν είναι ο σκοπός αυτού του μικρού κειμένου. Να πούμε μόνο πως πρέπει να τις δούμε συνολικά για να καταλάβουμε την λειτουργία τους. Η αρχιτεκτονική δημιουργεί τον χώρο μέσα στον οποίο η ζωγραφική αποκτά υπόσταση, και μέσα σε αυτό το αρμονικό σύνολο θα ακουστεί ο λόγος με συγκεκριμένο μουσικό ένδυμα στα πλαίσια των ακολουθιών, στις οποίες χρησιμοποιούνται τα λειτουργικά σκεύη, ενδύματα, καντήλια, αρώματα κ.α. Όλες οι τέχνες, δηλαδή, απευθυνόμενες μέσω διαφορετικών δρόμων στον πιστό, λειτουργούν με ένα κοινό σκοπό στα πλαίσια μιας χωροχρονικής ολότητας, που είναι ο ναός. Πρέπει να γίνει κατανοητό πως κανένα έργο λειτουργικής τέχνης δεν αποκτά πλήρη λειτουργικότητα παρά εντός του ναού, εντός της λατρείας. Οι έννοιες "ναός" και "λατρεία" θα πρέπει να γίνονται αντιληπτές ως μία ολότητα, που ξεπερνάει τον χώρο και τον χρόνο, έτσι ώστε στο ναό να συμπεριλαμβάνεται και η μουσική, και στη λατρεία να συμπεριλαμβάνονται και τα στασίδια ή τα στολισμένα υπέρθυρα. Αν το κατανοήσουμε αυτό, και μόνο τότε, θα αρχίσουμε να βλέπουμε τις ομοιότητες και τις αντιστοιχίες ανάμεσα στις λειτουργικές τέχνες. Μία εικόνα, που η φυσική της παρουσία υπάρχει εσαεί, αλλά αποκτά νόημα μόνο μέσα στο ναό και μόνο μέσα στη λατρεία, πλησιάζει περισσότερο το μουσικό έργο, που εκ φύσεως υπάρχει μόνο όσο ακούγεται. Όλα τα έργα είναι δημιουργημένα μέσα εκεί - στο ναό, στη λατρεία - για να υπάρχουν μέσα εκεί. 

Αυτό δεν σημαίνει πως τα έργα λειτουργικής τέχνης δεν έχουν και αυτόνομη καλλιτεχνική αξία, χωρίς άλλες προϋποθέσεις, απλώς ως δημιουργήματα. Μάλιστα, ορισμένες φορές έχουν τόσο μεγάλη καλλιτεχνική αξία, ώστε να αποτελούν, ακόμα και εκτός λατρείας, έργα σταθμούς στην ανθρώπινη δημιουργία. Τα αρχιτεκτονικά κομψοτεχνήματα της βυζαντινής εποχής, οι εικόνες του Θεοφάνη του Κρητός ή οι κανόνες του αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού είναι θαυμαστές δημιουργίες, ακόμα και θεωρούμενα έξω από το λειτουργικό πλαίσιο. Όμως αποκτούν το πραγματικό νόημά τους, και γι αυτό μόνο δημιουργήθηκαν, μέσα στον λατρευτικό χωροχρόνο. 

Καθίστανται έτσι δημιουργήματα πρωτίστως λειτουργικά και δευτερευόντως, αν και αδιάσπαστα, καλλιτεχνικά. Λειτουργικά -όπως και αν διαβαστεί ο όρος, σωστός θα είναι- σημαίνει πως "εξυπηρετούν" την λατρεία. Και η αρχιτεκτονική, η μικροτεχνία, η κεντητική, η γλυπτική, η ζωγραφική, και βέβαια η μουσική με τους ήχους, τους ρυθμούς, τις φόρμες, αλλά και ολόκληρες οι δομές των ακολουθιών συμβάλλουν στο να δημιουργηθεί ο αναγωγικός χαρακτήρας της λατρείας. Λειτουργούν ως βοήθημα του πιστού, ώστε να προσεγγίσει όλος και όλως τον Θεό μέχρι το κοινό Ποτήριο. Δεν είναι δηλαδή οι τέχνες κάποια απαραίτητη προϋπόθεση για την συνάντησή μας με τον Θεό, αλλά κατ' εξοχήν προϊόντα της ποιμαντικής μέριμνας της Εκκλησίας. Έτσι, γίνεται κατανοητό πως η όποια αδιαφορία για τις λειτουργικές τέχνες, και φυσικά τη μουσική, αποτελεί ποιμαντικό και λειτουργικό ατόπημα. 

Αφού είναι εκ φύσεως δύσκολο πράγμα η κατανόηση της μουσικής, πώς και ποιός μπορεί να αναλάβει την αποστολή να την κάνει να επιτελεί το σκοπό της; Η αυτονόητη αλλά καθόλου κατατοπιστική απάντηση είναι: η Εκκλησία. Στην εκκλησία μετέχουν όλοι οι πιστοί, αλλά για ένα θέμα που απαιτούνται ειδικές γνώσεις και πολύ "ψάξιμο", η εκκλησία αναθέτει το έργο, τη διακονία στα κατάλληλα πρόσωπα. "Μὴ πάντες ἀπόστολοι; μὴ πάντες προφῆται;" Φυσικοί και ιστορικοί θεράποντες της μουσικής είναι οι ψάλτες, οι υμνωδοί, οι μελουργοί . Οι εκκλησιαστικοί μουσικοί. Από αυτούς, πάντα μέσα στην εκκλησία και για την εκκλησία, δημιουργήθηκαν τα κατάλληλα μέλη για την κάθε περίπτωση. Για το κάθε σημείο της λατρείας. Και είναι αυτοί που καλούνται να τα εκτελέσουν όπως πρέπει σε μία θαυμαστή κάθε φορά αναδημιουργία. Όσοι τουλάχιστον κατάφεραν να εισχωρήσουν στο βάθος της μουσικής. 

Αυτή η αρχικά κάπως δυσάρεστη συνειδητοποίηση, πως δεν είναι αυτονόητη η κατανόηση της εκκλησιαστικής μουσικής, θέτει επιτακτικά ακόμα μία υποχρέωση στην εκκλησία: τη μέριμνα για τη μόρφωση σε υψηλό επίπεδο των ανθρώπων των οποίων το τάλαντο και η διακονία σχετίζεται με την μουσική. Ευτυχώς, σε αυτόν τον αγώνα υπάρχει ένας μεγάλος σύμμαχος: μία αδιάκοπη παράδοση αιώνων. Και δεν είναι μία παράδοση που πρέπει να αντιμετωπιστεί με ελαφρότητα. Δεν είναι απλώς μία μουσική παράδοση. Είναι, ενώ διατηρεί όλα τα σημαντικά μουσικά χαρακτηριστικά της, μία εκκλησιαστική παράδοση. Και αυτό έχει τεράστια και καθοριστική σημασία. Γιατί παραδίδει μέλη συνδιαμορφωμένα με τη λατρεία και ανεπτυγμένα τελικά με τον καλύτερο και προσφορότερο τρόπο. Η αποτύπωσή τους στο εκκλησιαστικό τυπικό και στη γραπτή και προφορική παράδοση διασφαλίζει την εγκυρότητά τους. Έτσι, η μελέτη και η εμβάθυνση διασώζει από κινδύνους εξατομικευμένων επιλογών, οι οποίες θα βασίζονται απλώς στο ατομικό γούστο, το οποίο δεν έχει καμία θέση στην εκκλησία. 

Ελπίζοντας πως όλοι οι εμπλεκόμενοι (αρχιερείς, ιερείς, προϊστάμενοι ναών, ψάλτες), αφού κατανοήσουν τη σημασία της μουσικής για την λατρεία, θα αναλάβουν τις ευθύνες που τους αναλογούν και θα πράττουν ο καθένας από τη μεριά του αυτό που οφείλει απέναντί της, μπορούμε και να ελπίζουμε πως κάποια Μεγάλη Εβδομάδα η Βυζαντινή Μουσική θα έχει πραγματικά την "τιμητική" της εκεί που πρέπει: στις εκκλησιές μας.

ΤΑ ΜΕΛΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ "Ο ΚΑΒΑΦΗΣ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗ"

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Σήμερα συμπληρώνονται ακριβώς 150 χρόνια από τη γέννηση του Κωνσταντίνου Καβάφη και 80 από το θάνατό του. Γι' αυτό και θα κάνουμε μια αναφορά σε μελοποιημένη ποίησή του που μας απασχολεί καιρό τώρα. 

Στην εκδήλωση "Ο Καβάφης του Πατριάρχη" που πραγματοποιήσαμε με το Καλλιτεχνικό Σύνολο Πολύτροπον για δύο βραδιές (26 και 27 Απριλίου 2013) στην οικία Κατακουζηνού, παρουσιάσαμε μελοποιημένα τα Καβαφικά που ανθολόγησε ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος ως μαθητής στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης πριν 60 χρόνια σχεδόν. 

Επιλέξαμε μελοποιήσεις σημαντικών ελλήνων συνθετών του 20ού και 21ου αιώνα και σ' αυτές θα αναφερθούμε συνοπτικά στη συνέχεια. 

Η αρχή με τις Θερμοπύλες του Αντίοχου Ευαγγελάτου (1903-1981) για φωνή και πιάνο. Φέτος, μάλιστα, συμπληρώνονται 110 χρόνια από τη γέννηση αυτού του συνθέτη.  Πριν ακριβώς 50 χρόνια, το 1963, ο Αντίοχος Ευαγγελάτος συνέθεσε τέσσερα τραγούδια σε ποίηση Καβάφη για φωνή και πιάνο. Πρόκειται για τα ποιήματα: Θερμοπύλες, Ιωνικόν, Φωνές, Κεριά. Υπάρχει και εκδοχή για μέτζο και έγχορδα. 

Ακολουθούν τρία τραγούδια (Κεριά, Τείχη και Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον) σε μουσική Λεωνίδα Κανάρη (γενν. 1963). Ο Λεωνίδας Κανάρης έγραψε τη μουσική για τα ποιήματα του Καβάφη Σαμ-ελ-Νεσίμ, Κεριά, Απολείπειν ο θεός Αντώνιον το 2005, ως παραγγελία της Ελληνικής Κοινότητος Καϊρου, η οποία την ίδια χρονιά γιόρτασε τα 100 χρόνια από την ίδρυσή της με ημερίδα στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Τότε έγινε και η πρώτη εκτέλεση και αργότερα (το 2008) τα τραγούδια αυτά συμπεριλήφθηκαν στον προσωπικό δίσκο του συνθέτη «One night when…”, με ερμηνεύτρια τη Δάφνη Πανουργιά, η οποία και τα τραγούδησε στην εκδήλωση. Δεν ακούστηκε το Σαμ – ελ – Νεσίμ, αφού δεν το έχει ανθολογήσει ο Πατριάρχης. Ο Λεωνίδας Κανάρης μελοποίησε ειδικά για την εκδήλωσή μας τα Τείχη, για φωνή και πιάνο το οποίο ακούσαμε σε πρώτη εκτέλεση. 

Στη συνέχεια, το Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον, για φωνή και πιάνο του συνθέτη Γιώργου Κουρουπού (γενν. 1942), ο οποίος το έγραψε κατόπιν προτροπής του μαέστρου Άλκη Μπαλτά για την εκδήλωση "Το τετράδιο του Πατριάρχη" που παρουσιάσαμε στο Φεστιβάλ Θρησκευτικής Μουσικής της Πάτμου το 2006. 

Το Che fece.... il gran rifiuto, σε μουσική του Γιάννη Ιωαννίδη (γενν. 1930), από τον δίσκο του σε ποίηση Καβάφη, για φωνή και πιάνο (1981-83). 

Και τα ανθολογημένα από τον Πατριάρχη Καβαφικά ποιήματα ολοκληρώνονται με την Πόλι του Μίκη Θεοδωράκη (γενν. 1925). Ο Θεοδωράκης δεν έχει μελοποιήσει ολόκληρο το ποίημα. Ενσωμάτωσε κάποιους στίχους του στο τρίτο μέρος της 3ης συμφωνίας του και αργότερα έγινε αυτόνομο τραγούδι. Συμπεριλάβαμε, όμως, και δύο ακόμα μελοποιημένα, εκτός της ανθολόγησης του Πατριάρχη.

Το πρώτο είναι το κατά τη γνώμη μας καβαφογενές Προς το τέρμα, του λόγιου μητροπολίτου του Οικουμενικού Θρόνου Πέργης Ευαγγέλου Γαλάνη. 

Ο Πέργης είναι ο πρώτος που έγραψε για το τετράδιο του Πατριάρχη με τα ποιήματα και είναι αυτός που φέτος, κατά την ομιλία του στους Δ’ Χαιρετισμούς στην Παναγία των Βλαχερνών, είπε ποιητικά: «Διακρίνω τόν ποιητή Κωνσταντῖνο Καβάφη στά Ἀνάκτορα τῶν Βλαχερνῶν, (τόν ΙΔ’ αἰώνα) νά τόν συγκινεῖ, λόγῳ τοῦ «ταλαίπωρου τότε Κράτους», ἡ φτωχική στέψη τοῦ Ἰωάννη Καντακουζηνοῦ καί τῆς Εἰρήνης Ἀνδρονίκου Ἀσάν», παραπέμποντας έτσι στο ποίημα του Αλεξανδρινού, «ἀπό ὑαλί χρωματιστό». 

Το ποίημα αυτό του Πέργης μελοποίησε η συνθέτις Κωνσταντία Γουρζή (γενν. 1962), στο πλαίσιο μιας άλλης παραγωγής του συνόλου μας Πολύτροπον, με τον τίτλο Ιερατική Ποίηση που αφορά στην ποίηση σύγχρονων ορθοδόξων ιερωμένων. 

Το δεύτερο - εκτός Πατριαρχικής ανθολογίας - και με το οποίο έκλεισε η εκδήλωση είναι το Νιχώρι του Καβάφη, από τα «Κρυμμένα» του ποιητή, το οποίο μελοποίησε ειδικά για την εκδήλωση ο φίλος συνθέτης και εραστής της Πόλεως Φίλιππος Τσαλαχούρης (γενν. 1969). Το αφιερώνει, μάλιστα, στον επιστήθιο φίλο του Νίκο Σιγάλα, ο οποίος ζει τα τελευταία χρόνια στο Νιχώρι του Βοσπόρου. Πρόκειται για την πρώτη μελοποίηση αυτού του ποιήματος. 

Στο Νιχώρι του Βοσπόρου, όπου έζησε για τρία περίπου χρόνια ο νεαρός Καβάφης, γι’ αυτό και το ύμνησε με ποίημα. Εκεί πριν λίγες μέρες ο Καβάφης έγινε το πρόσωπο των ημερών, καθώς Τούρκοι και Ρωμιοί κύκλωσαν την προτομή του που στήθηκε τον αυλόγυρο του Ναού της Παναγίας της Κουμαριώτισσας, με πρωτοβουλία της Κοινότητας και του ρέκτη Προέδρου Λάκη Βίγκα, απαγγέλλοντας Καβάφη στα τουρκικά, τα ελληνικά και σε άλλες γλώσσες. 

Από αριστερά: Η μουσικολόγος Στεφανία Μεράκου (διευθύντρια της Μεγάλης Μουσικής Βιβλιοθήκης Λίλιαν Βουδούρη), η σοπράνο Δάφνη Πανουργιά, ο συνθέτης Φίλιππος Τσαλαχούρης και η συνθέτρια Εσθήρ Λέμη. 

Στην ερμηνεία των παραπάνω συνθέσεων συμμετείχαν οι μουσικοί: 

Δάφνη Πανουργιά, τραγούδι 

Νικόλ Καραλή, πιάνο 

Πέτρος Μπούρας, πιάνο 

Νίκος Σολωμός, βιολί 

Σωκράτης Κάνας, βιολοντσέλο 

Παναγιώτης Ανδριόπουλος, τραγούδι 

Πριν την μελοποιημένη εκδοχή η ποιήτρια Ιουλίτα Ηλιοπούλου διάβαζε τα ποιήματα του μεγάλου Αλεξανδρινού με την Πολίτικη καταγωγή.

φωτογραφίες: Χριστίνα Παπαδάκη

"Ο ΚΑΒΑΦΗΣ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗ" ΓΙΑ ΔΕΥΤΕΡΗ ΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΟΙΚΙΑ ΚΑΤΑΚΟΥΖΗΝΟΥ

Πραγματοποιήθηκε και η δεύτερη εκδήλωση "Ο Καβάφης του Πατριάρχη", του συνόλου μας Πολύτροπον, χθες βράδυ στην ιστορική οικία Κατακουζηνού. 

Με τη συμμετοχή ενός ...υποψιασμένου κοινού, που συνετέλεσε τα μέγιστα στην δημιουργία κλίματος στοχασμού και μέθεξης. 

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΤΗΚΕ "Ο ΚΑΒΑΦΗΣ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗ" ΣΤΗΝ ΟΙΚΙΑ ΚΑΤΑΚΟΥΖΗΝΟΥ - ΣΗΜΕΡΑ ΕΠΑΝΑΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ Η ΕΚΔΗΛΩΣΗ

φωτογραφίες: Ιωάννης - Πορφύριος Καποδίστριας

Στην οικία Κατακουζηνού παρουσιάσαμε τον Καβάφη του Πατριάρχη.

Σήμερα Σάββατο του Λαζάρου, 27 Απριλίου στις 8.30μ.μ. η εκδήλωση επαναλαμβάνεται. 

ΣΗΜΕΡΑ "Ο ΚΑΒΑΦΗΣ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗ" ΣΤΗΝ ΟΙΚΙΑ ΚΑΤΑΚΟΥΖΗΝΟΥ

Το Καλλιτεχνικό Σύνολο Πολύτροπον παρουσιάζει για δύο βραδιές, σήμερα 26 και αύριο 27 Απριλίου στις 8.30 μ.μ., στο Ίδρυμα Άγγελου και Λητώς Κατακουζηνού (Αμαλίας 4, 5ος όροφος, Σύνταγμα) την παραγωγή Ο Καβάφης του Πατριάρχη. 

Πρόκειται για την παρουσίαση των ποιημάτων του Κ. Π. Καβάφη που ανθολόγησε ο μαθητής της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης Δημήτριος Αρχοντώνης, ο σημερινός Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος. Η νεανική αυτή ποιητική ανθολογία του Πατριάρχη εγκαινιάστηκε από τον ίδιο το 1954, και περιλαμβάνεται σ’ ένα τετράδιο με τον τίτλο Ποιήματα. 

Η εκδήλωση θα ανοίξει με μια ομιλία από τον υπεύθυνο του Συνόλου Πολύτροπον, θεολόγο και μουσικό Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλο, ο οποίος θα αναφερθεί στην Καβαφική ανθολογία του Πατριάρχη Βαρθολομαίου, αλλά και στη σχέση του Καβάφη με την Κωνσταντινούπολη. 

Θα ακολουθήσει η παρουσίαση των ποιημάτων αυτών στη μελοποιημένη εκδοχή τους, κυρίως για φωνή και πιάνο, από σύγχρονους Έλληνες συνθέτες. 

Θερμοπύλες, Αντίοχου Ευαγγελάτου (1903-1981) 

Κεριά, Λεωνίδα Κανάρη (γενν. 1963) 

Τείχη, Λεωνίδα Κανάρη (α΄ εκτέλεση) 

Απολείπειν ο θεός Αντώνιον, Λεωνίδα Κανάρη 

Απολείπειν ο θεός Αντώνιον, Γιώργου Κουρουπού (γενν. 1942) 

Che fece.... il gran rifiuto, Γιάννη Ιωαννίδη (γενν. 1930) 

Η Πόλις, Μίκη Θεοδωράκη (γενν. 1925) 

Επίσης, θα παρουσιαστούν δύο ακόμα ποιήματα: 

Προς το τέρμα, Μητροπολίτου Πέργης Ευαγγέλου, μουσική Κωνσταντίας Γουρζή (γενν. 1962) 

Το Νιχώρι, Κ. Π. Καβάφη, μουσική Φίλιππου Τσαλαχούρη (γενν. 1969) (α΄ εκτέλεση) 

Χειρόγραφο του μαθητή Δημητρίου Αρχοντώνη, νυν Οικουμενικού Πατριάρχου Βαρθολομαίου

Απαγγέλλει η Ιουλίτα Ηλιοπούλου 

Ερμηνεύουν οι μουσικοί: 

Δάφνη Πανουργιά, τραγούδι 

Νικόλ Καραλή, πιάνο 

Πέτρος Μπούρας, πιάνο 

Νίκος Σολωμός, βιολί 

Σωκράτης Κάνας, βιολοντσέλο
Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος, τραγούδι

Η Πόλις του Καβάφη στα αραβικά σε μετάφραση και απαγγελία του Roni Bou Saba. 

Το Νιχώρι του Καβάφη στα τουρκικά σε μετάφραση Ηρακλή Μήλλα και απαγγελία του τ. Προξένου στην Κωνσταντινούπολη Νικολάου Σαπουντζή.

Την αφίσα της εκδήλωσης φιλοτέχνησε ο Ιωάννης Πορφύριος Καποδίστριας.
Σχεδιασμός - Γενική επιμέλεια: Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος

Για την παρακολούθηση της εκδήλωσης υπάρχει εισιτήριο 10 ευρώ και θα τηρηθεί σειρά προσέλευσης, ενώ δεν υπάρχει η δυνατότητα κρατήσεων. 

Η οικία Κατακουζηνού θα ανοίξει στις 19.30 και δεν θα υπάρχει η δυνατότητα πρόσβασης στο χώρο μετά τις 20.30. 

Παραθέτουμε στη συνέχεια το βίντεο όπου ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος διαβάζει τις "Θερμοπύλες" του Καβάφη, στο πλαίσιο του μαθητικού συνεδρίου για τον Καβάφη που πραγματοποιήθηκε στην Κωνσταντινούπολη από 11-14 Απριλίου.
Το Σάββατο 13 Απριλίου οι σύνεδροι και οι μαθητές ανέβηκαν στην Θεολογική Σχολή της Χάλκης και απήγγειλαν Καβάφη. Ο Πατριάρχης ως μαθητής στη Σχολή της Χάλκης, είχε ανθολογήσει έξι ποιήματα του Καβάφη. Το πρώτο απ' αυτά, τις "Θερμοπύλες", το είχε αντιγράψει στο τετράδιο με τα ποιήματα του Πατριάρχη, ο καθηγητής του Αθανάσιος Τσερνόγλου, τον οποίον ο Πατριάρχης αγαπούσε και τιμούσε πολύ.

Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΗΣ ΑΛΚΗΣΤΗΣ ΠΡΩΤΟΨΑΛΤΗ ΣΤΟΝ "ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟ" ΚΥΠΡΟΥ

ΑΛΚΗΣΤΙΣ ΠΡΩΤΟΨΑΛΤΗ: «Να μην αφήσουμε την ελπίδα να χαθεί»

Του ΑΡΙΣΤΕΙΔΗ ΒΙΚΕΤΟΥ 

Η Αλεξανδρινή Άλκηστις Πρωτοψάλτη η οποία θα τραγουδήσει στην συναυλία αλληλεγγύης στην Λεμεσό, δήλωσε ότι στην Κύπρο έρχεται πάνω από 35 χρόνια. «Με αγκάλιασε και την αγκάλιασα σφιχτά», τονίζει και διαβεβαιώνει: «με όλη μου την καρδιά και την ψυχή και όσο μπορώ θα είμαι κοντά στους ανθρώπους της και θα τους στηρίζω». Σε αποκλειστικές δηλώσεις στον «Φ» η εξαίρετη ερμηνεύτρια, αναφερόμενη στην οικονομική κρίση, τονίζει: 

«Η αλληλεγγύη και η προσφορά στον συνάνθρωπο μας είναι μιa υπέρτατη αξία. To μήνυμα είναι να μην αφήσουμε την ελπίδα να χαθεί». Ας αναδείξουμε, υποδεικνύει, μέσα από τις δυσκολίες, που βιώνουμε, όλες εκείνες τις δημιουργικές δυνάμεις, με τις οποίες είμαστε προικισμένοι και μας έχουν επιτρέψει να ξεχωρίσουμε στο διάβα των αιώνων. 

Την Άλκηστι Πρωτοψάλτη συναντήσαμε στην Θεολογική Σχολή της Χάλκης , όπου ερμήνευσε δύο τραγούδια σε ποίηση Καβάφη, στο πλαίσιο μαθητικού συνεδρίου για τον μεγάλο ποιητή. Αλεξανδρινή και η ίδια μας μίλησε για την γενέθλια γη. Το φως της Αλεξάνδρειας ήταν το πρώτο, που αντίκρισαν τα βρεφικά της μάτια όταν ήρθε στη ζωή. Η Αλεξάνδρεια ήταν μια φιλόξενη πόλη για τους Έλληνες, «μία πόλη πολυπολιτισμική, όπου διαφορετικοί πολιτισμοί ζούσαν αρμονικά και δημιουργικά μεταξύ τους. Η συμβίωση με τους ντόπιους Αιγυπτίους εξαιρετική , ώσπου ήρθαν τα γνωστά γεγονότα και ανάγκασαν χιλιάδες συμπατριώτες μας να εγκαταλείψουν όχι μόνο την Αλεξάνδρεια αλλά και όλη την Αίγυπτο», τονίζει. 

Η Α. Πρωτοψάλτη θυμάται το Αβερώφειο σχολείο, που την φιλοξένησε για τις δύο πρώτες τάξεις, τα παιχνίδια με τους συμμαθητές της στο διάλειμμα, τους μεγαλύτερους συμμαθητές , που την βοηθούσαν στην βρύση του σχολείου να πιεί νερό, γιατί ήταν ψηλά και δεν την έφθανε. Αυτές τις εικόνες, τόνισε στον «Φ», τις ξαναέζησα, όταν πριν λίγα χρόνια επισκέφθηκα την Αλεξάνδρεια και το Αβερώφειο, το οποίο δυστυχώς έχει πλέον πάρα πολύ λίγους μαθητές. «Ο επιστάτης ήταν εκεί, ο ίδιος. Είδα την αίθουσα που έκανα τα μαθήματά μου, τα αρχεία με τα ονόματά μας, αλλά και την βρύση που τότε βασανιζόμουν για να την φτάσω, μόνο που αυτήν την φορά χρειάστηκε να σκύψω για να πιώ το δροσερό νερό της! Όλα εκεί, λες και φυλάττουν αναμνήσεις...», πρόσθεσε με συγκίνηση.

Η Άλκηστις Πρωτοψάλτη στο γραφείο του Οικουμενικού Πατριάρχη στο Φανάρι

Κάπως έτσι, μας είπε, έχω στο μυαλό μου «τη δική μου Αλεξάνδρεια, της οποίας όμως ο ξεριζωμός από αυτήν μου κόστισε την απώλεια του πατέρα μου πάρα πολύ νωρίς, μόλις στην ηλικία των 11 χρόνων. Αυτός ο πόνος όμως και η σκληρότητα της ζωής με έμαθαν να αγωνίζομαι, να διεκδικώ τη ζωή και μέσα από κάθε δυσκολία να αναζητώ το φως και την ελπίδα».

Για το γεγονός ότι έχει κοινή καταγωγή με τον Κωνσταντίνο Καβάφη η Άλκηστις Πρωτοψάλτη μας δήλωσε: «Ο μεγάλος Αλεξανδρινός πάντοτε με γοήτευε. Είχα την τύχη, που η μητέρα μου ήταν δασκάλα, αγαπούσε την ποίηση του και μου μετέφερε την αγάπη της. Αργότερα το πρώτο τραγούδι που κατέγραψα με την φωνή μου ήταν το ποίημα του «Απολείπειν ο θεός Αντώνιον» σε μουσική του Δήμου Μούτση. Ήταν και ο πρώτος μου δίσκος σε ποίηση Σεφέρη, Καβάφη, Ρίτσου και Καρυωτάκη το 1974».

Η Άλκηστις Πρωτοψάλτη στο Πατριαρχικό Γραφείο με συνεργάτες της παίρνουν την ευλογία του Πατριάρχου

Η Άλκηστις Πρωτοψάλτη δεν έκρυψε την συγκίνηση της, που ξανατραγούδησε μετά από 39 χρόνια τα λόγια του ποιητή σε ένα χώρο τόσο σημαντικό, όπως η Σχολή της Χάλκης. Στην ερώτηση μας, ποια είναι τα σημερινά μηνύματα του Καβάφη, ιδιαίτερα στην περίοδο κρίσης, που διέρχεται ο Ελληνισμός σε Ελλάδα και Κύπρο, η Α. Πρωτοψάλτη μας απάντησε: «Αυθόρμητα θα σας πω ένα ποίημα, που είναι σαν γράφτηκε τώρα...

«Σε μερικούς ανθρώπους έρχεται μιά μέρα 

που πρέπει το μεγάλο Ναι ή το μεγάλο το Όχι 

να πούνε. Φανερώνεται αμέσως όποιος τόχει 

έτοιμο μέσα του το Ναι, και λέγοντάς το πέρα 

πηγαίνει στην τιμή και στην πεποίθησή του.

Ο αρνηθείς δεν μετανοιώνει. Αν ρωτιούνταν πάλι, 

"όχι" θα ξανάλεγε. Κι όμως τον καταβάλλει 

εκείνο τ' "όχι" –το σωστό- εις όλην την ζωή του». 

Τόσο επίκαιρος είναι. 

Η Ελληνίδα ερμηνεύτρια εξέφρασε συγκίνηση για την συνάντηση της με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο και πρόσθεσε ότι πάντα μια συνάντηση μαζί Του την γεμίζει χαρά, αισιοδοξία και πίστη. «Τον θαυμάζω και τον εκτιμώ απεριόριστα», τόνισε . 

*Δημοσιεύτηκε στην κυπριακή εφημερίδα «Ο Φιλελεύθερος», 24.4.13

ΜΙΑ ΣΥΝΑΥΛΙΑ - ΜΥΣΤΑΓΩΓΙΑ ΤΗΣ ΤΑΤΙΑΝΑΣ ΖΩΓΡΑΦΟΥ ΣΤΟ POLIS ART CAFE

Το περασμένο Σάββατο 20 Απριλίου το βράδι, στο Polis Art Cafe η Τατιάνα Ζωγράφου, η Δάφνη Πανουργιά και ο Ανδρέας Καρακότας ερμήνευσαν τον Μεγάλο Ερωτικό του Μάνου Χατζιδάκι καθώς και άλλα τραγούδια του Χατζιδάκι και της Τατιάνας Ζωγράφου. 

Φίλοι που ήσαν εκεί μου μετέφεραν το κλίμα ως "μυσταγωγία". Ένας χώρος γεμάτος, και το ακροατήριο καθηλωμένο, σχεδόν αρνούνταν να τραγουδήσει μην και σκεπάσει ο ψίθυρος του τις φωνές των ερμηνευτών. 

Ο ποιητής Γιώργος Χρονάς ήταν εκεί και διάβασε ποιήματά του, κάποια από τα οποία έχει μελοποιήσει η Τατιάνα Ζωγράφου. 

Εκεί ήταν και η ποιήτρια Ιουλίτα Ηλιοπούλου, της οποίας η "Χιονάτη", σε μουσική Τ. Ζωγράφου, που ερμήνευσε η Δάφνη Πανουργιά, προκάλεσε τον ενθουσιασμό του κοινού. 

Ελπίζουμε στην επανάληψη μιας τέτοιας συναυλίας και σύντομα.

Ο ποιητής Γιώργος Χρονάς

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΗΜΕΡΙΔΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΛΥΚΟΥΡΓΟΥ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Διεθνής επιστημονική ημερίδα θα πραγματοποιηθεί στις εγκαταστάσεις του Τμήματος Μουσικών Σπουδών Α.Π.Θ. στη Θέρμη, την Τρίτη 23 Απριλίου 2013 με θέμα: «Η συμβολή του Λυκούργου Αγγελόπουλου, Άρχοντος Πρωτοψάλτου της Αγιωτάτης Αρχιεπισκοπής Κωνσταντινουπόλεως, στις Βυζαντινές Μουσικές Σπουδές και στη Μουσικολογία γενικότερα». 

Το πρόγραμμα της τιμητικής αυτής ημερίδας έχει ως εξής:

14.0-14.15 Προσέλευση 

14.15-14.30 Χαιρετισμός από την Πρόεδρο του Τμήματος Μουσικών Σπουδών, αναπληρώτρια καθηγήτρια κ. Ευανθία Νίκα-Σαμψών 

Θεματική ενότητα Α΄: Λυκούργος Αγγελόπουλος, το πρόσωπο και το έργο 

14.30-14.45 Μαρία Αλεξάνδρου, επίκουρη καθηγήτρια Τ.Μ.Σ. του Α.Π.Θ., Όψεις του επιστημονικού και του μελουργικού έργου του Άρχοντος Πρωτοψάλτου Λυκούργου Αγγελόπουλου 

14.45-15.15 Εμμανουήλ Γιαννόπουλος, εκλεγμένος λέκτορας Τ.Μ.Σ. του Α.Π.Θ., Ο Λυκούργος Αγγελόπουλος και η καταγραφή, διάσωση και διάδοση ασματικών και άλλων μνημείων της ψαλτικής

15.15-15.30 π. Νεκτάριος Πάρης, επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Η συμβολή του Λυκούργου Αγγελοπούλου στη δια των χειρονομιών ερμηνεία του βυζαντινού μέλους 

15.30-15.45 Αθανασία Κυριακίδου, διδάκτωρ του Τ.Μ.Σ. του Α.Π.Θ., Η τεχνική της χειρονομίας μέσα από το έργο του χοράρχη Λυκούργου Αγγελόπουλου 

15.45-16.15 Αντριάν Σίρμπου, διδάσκων του Πανεπιστημίου Καλών Τεχνών Ιασίου, Υπ. διδ. του Τ.Μ.Σ. του Α.Π.Θ., Η Ελληνική Βυζαντινή Χορωδία» και η Ρουμανική Βυζαντινή Χορωδία «Byzantion» από το Πανεπιστήμιο Καλών Τεχνών Ιασίου 

16.15-16.30 Αγαμέμνων Τέντες, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης, Σύντομη μουσικολογική προσπέλαση της δισκογραφίας Άρχοντος Πρωτοψάλτου Λυκούργου Αγγελοπούλου

16.30-16.45 Θοδωρής Καραθόδωρος, συνθέτης, υπ. διδ. του Πανεπιστημίου Αθηνών, Aμφίδρομη επικοινωνία συνθέτη-ερμηνευτή. Η συνεισφορά του Λυκούργου Αγγελόπουλου στη σύγχρονη λόγια μουσική δημιουργία 

16.45-17.00 Συζήτηση 

17.0-17.30 Διάλειμμα για καφέ 

Θεματική ενότητα Β΄: Η συμβολή του Λυκούργου Αγγελόπουλου στην διάδοση της βυζαντινής μουσικής στη σύγχρονη Δύση 

17.30-18.00 Μάρκος Δραγούμης, Υπεύθυνος του Μουσικού Λαογραφικού Αρχείου Μέλπως Μερλιέ, Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, Αθήνα, Η έρευνα της Βυζαντινής Μουσικής στη Δύση 

18.00-18.15 Ιωάννης Παπαθανασίου, μόνιμος επίκουρος καθηγητής του Τ.Μ.Σ. του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Πρώτες εκτελέσεις παλαιάς βυζαντινής μουσικής από την Ελληνική Βυζαντινή Χορωδία 

18.15-18.45 Marcel Pérès, καλλιτεχνικός διευθυντής του Ensemble Organum και του Κέντρου Μελέτης Παλαιών Μουσικών (CIRAL4), Moissac, Le patrimoine musical latin et grec : l’apport décisif de Lycourgos Angelopoulos-H λατινική και ελληνική μουσική κληρονομιά: η καθοριστική συμβολή του Λυκούργου Αγγελόπουλου 

18.45 -19.00 Διάλειμμα 

Τιμητική τελετή & καλλιτεχνικό πρόγραμμα 

19.00-19.30 Επίδοση τιμητικής πλακέτας στον Άρχοντα Πρωτοψάλτη της Αγιωτάτης Αρχιεπισκοπής Κωνσταντινουπόλεως κ. Λυκούργο Αγγελόπουλο από την Πρόεδρο του Τμήματος Μουσικών Σπουδών, αναπληρώτρια καθηγήτρια κ. Ευανθία Νίκα-Σαμψών, και αντιφώνηση του τιμωμένου
19.30-19.50 Χορωδία Βυζαντινής Μουσικής και Ομάδα Παλαιογραφίας από το Τ.Μ.Σ. του Α.Π.Θ.: Στιγμιότυπα από τη ζωή ενός καλλιτέχνη: Ο Άρχων Πρωτοψάλτης Λυκούργος Αγγελόπουλος και η βυζαντινή μουσική. Υπεύθυνοι: Εμμανουήλ Γιαννόπουλος, Μαρία Αλεξάνδρου 

19.50-20.10 Βυζαντινός χορός Φιλαθωνίται, υπό τη διεύθυνση του Δημήτρη Μανούση, Πρωτοψάλτου του Ιερού Ναού Λαοδηγήτριας Θεσσαλονίκης και υποψηφίου διδ. Πανεπιστημίου Αθηνών: Βυζαντινά μέλη από το μελοποιητικό έργο του Λυκούργου Αγγελόπουλου 

20.10-20.30 Βυζαντινός χορός Θεσσαλονικείς Υμνωδοί, υπό τη διεύθυνση του Ιωάννου Λιάκου, Πρωτοψάλτου του Ιερού Μητροπολιτικού Ναού Θεσσαλονίκης «Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς» και εκλεχθέντος επίκ. καθηγ. της Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Βελλά Ιωαννίνων: Βυζαντινά μέλη από το μελοποιητικό έργο του Λυκούργου Αγγελόπουλου 

20.30-20.50 Μουσικό Πολύτροπο, υπεύθυνος: Ιωάννης Καϊμάκης, αναπληρωτής καθηγητής Τ.Μ.Σ. του Α.Π.Θ. Δημοτικά τραγούδια από διάφορες περιοχές της Ελλάδας 

Η ημερίδα αυτή, θεωρούν οι διοργανωτές, ότι δικαιώνει τις αγωνίες και την καλή ανησυχία του κ. Αγγελόπουλου να οργανώσει και να συστηματοποιήσει θέματα της βυζαντινής χορικής εκτελέσεως. Είναι ένα δείγμα αναγνώρισης της νέας γενιάς στο πολυσχιδές και επίπονο έργο του.

ΕΝΑ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ Κ.Π. ΚΑΒΑΦΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΜΑΔΑ ΤΕΧΝΗΣ Μονόδρομος

Χθες βράδυ στο Συνεδριακό Κέντρο του Δήμου Μεταμόρφωσης για ένα αφιέρωμα στον Κ.Π. Καβάφη, μιας και είναι έτος Καβάφη, με αφορμή τη συμπλήρωση 150 χρόνων από τη γέννησή του και 80 από το θάνατό του. 

Το αφιέρωμα ετοίμασε η Ομάδα Τέχνης Μονόδρομος, που έχει ασχοληθεί με τον μεγάλο Αλεξανδρινό και άλλες φορές στο παρελθόν, και μάλιστα με εκδηλώσεις στο σπίτι του ποιητή σε συνεργασία με την Ελληνική Κοινότητα Αλεξανδρείας και το Κέντρο Ελληνικού Πολιτισμού. 

Την γενική επιμέλεια είχε ο καθηγητής του Μουσικού Σχολείου του Ιλίου Θοδωρής Σφυρής. Ακούστηκαν μελοποιημένα ποιήματα του Καβάφη από τους συνθέτες Αργύρη Κουνάδη, Μάνο Χατζιδάκι, Λεωνίδα Κανάρη και Ιωσήφ Βαλέτ.
Τραγούδησαν οι: Δάφνη Πανουργιά, Μαριλένα Χρυσοχοϊδη και Γρηγόρης Κακούρης. Έπαιξαν οι μουσικοί: Νικόλ Καραλή και Φ. Λάμαρης (πιάνο), Νίκος Σολωμός (βιολί) και Σωκράτης Κάνας (βιολοντσέλο).  

Αφήγηση: Κ. Μοσχόπουλος, Δ. Τσίτουρα (η οποία επιμελήθηκε και τα κείμενα) και απαγγελίες ποιημάτων του Καβάφη από μαθητές του Μουσικού Σχολείου Ιλίου. 

Σχεδιασμός Προγράμματος και μουσική επιμέλεια: Σ. Βλασσόπουλος. 

Βίντεο και φωτογραφία: Γ. Μπέσκος. 

Στο φουαγιέ του Συνεδριακού Κέντρου λειτούργησε έκθεση δίσκων, βιβλίων και φωτογραφίας αφιερωμένης στον Καβάφη, σε επιμέλεια Γ. Μπέσκου και Μ. Ξενούλη. 

Παρόντες ήσαν οι συνθέτες Λεωνίδας Κανάρης και Ιωσήφ Βαλέτ, ο σημαντικός γλύπτης Θόδωρος Παπαγιάννης, ο Δήμαρχος Μεταμόρφωσης και άλλοι τοπικοί παράγοντες. 

Ήταν αναμφισβήτητα μια επιμελημένη εκδήλωση, που πραγματοποιήθηκε από τους συντελεστές με αγάπη για την Καβαφική ποίηση.

Ανάμεσα στα μελοποιημένα του Καβάφη που ακούστηκαν, ήταν και το Σαμ Ελ Νεσίμ, από τα "Αποκηρυγμένα" του ποιητή, σε μουσική Λεωνίδα Κανάρη.

Το παραθέτουμε εδώ, όπως έχει ηχογραφηθεί στον προσωπικό δίσκο του συνθέτη "Ένα βράδυ, όταν..".

Εκκλησία και 21η Απριλίου: Ώρα για μια «συγγνώμη»

Του Χάρη Ανδρεόπουλου * 

Την 21η Απριλίου 1967 δεν ξημέρωσε δύσκολη μέρα μόνο για τη Δημοκρατία, αλλά και για τη Εκκλησία. Την ημέρα εκείνη, με την επιβολή της δικτατορίας των συνταγματαρχών, ξεκίνησε η μεγάλη περιπέτεια της Επταετίας στη διάρκεια της οποίας αφ’ ενός μεν καταλύθηκε το δημοκρατικό πολίτευμα της πολιτείας, αφ΄ ετέρου δε σαρώθηκε το συνοδικό – φύσει δημοκρατικό, από την εποχή των Αποστόλων – σύστημα διοικήσεως της Εκκλησίας. Η Εκκλησία μας, στη διάρκεια του 20ου αιώνος, στη σχέση της με το κράτος, γνώρισε σωρεία πολιτειοκρατικών παρεμβάσεων, κυρίως από δικτατορικά καθεστώτα, όπως εκείνα του στρατηγού Θεοδ. Παγκάλου (1925 – 1926) και του Ιωαν. Μεταξά (1936 – 1941) που θέλησαν να την υποτάξουν στις πολιτικές τους σκοπιμότητες, η βιαιότητα, όμως, και το εύρος των παρεμβάσεων τις οποίες υπέστη από το καθεστώς της Επταετίας που εγκαθίδρυσε η 21η Απριλίου, έφθασαν τη πολυβασανισμένη ιστορικά αυτή σχέση στα επίπεδα μιας ακραίας υποταγής – έως υποδουλώσεως - της Εκκλησίας στη Πολιτεία. 

Οι παρεμβάσεις της δικτατορίας αυτής - της μακροβιότερης του 20ου αιώνος - στις πλείστες των περιπτώσεων υπήρξαν κατάφωρα αντίθετες προς το κανονικό δίκαιο και τη κανονική τάξη της Εκκλησίας. Αυτό, όμως, δεν ήταν τόσο περίεργο. Το πραγματικά περίεργο ήταν ότι οι αντικανονικές αυτές επεμβάσεις έγιναν δεκτές ή προκλήθηκαν από την ίδια τη θεσμική Εκκλησία, με σκοπό να υπηρετηθούν ιδιοτελή συμφέροντα νομής εξουσίας διαφόρων πολιτικών και εκκλησιαστικών ομάδων. Η δικτατορία, γνωρίζοντας σαφώς τη σημασία της Εκκλησίας ως θεσμού θέλησε να εκμεταλλευθεί τα ισχυρά ερείσματα της στη κοινωνία. Επιδίωξε και – συνεργούσης της Εκκλησίας - επέτυχε να ιδιοποιηθεί τις αξίες του «ελληνοχριστιανικού πολιτισμού» που η Εκκλησία παραδοσιακά εκόμιζε και να τις αναγάγει σε ιδεολογική «κορωνίδα» του καθεστώτος, όχι, ασφαλώς από έγνοια για τον Ελληνισμό και το Χριστιανισμό, αλλά για να επιτύχει την κοινωνική της νομιμοποίηση. Ετσι, πέρα από την δεδομένη αντικομμουνιστική επιχειρηματολογία, ο «ελληνοχριστιανικός πολιτισμός» μέσα από μια φαλκιδευμένη ιδεολογικοπολιτική του χρήση, θα καταστεί το βασικό ιδεολόγημα της δικτατορίας, στοχεύοντας ν΄ αποτελέσει το θετικό αντίθετο του κομμουνισμού. Από την άλλη, η νέα ηγεσία της Εκκλησίας, όχι μόνο δεν αντιτάχθηκε, στα κελεύσματα της δικτατορίας, αλλά θεωρώντας ότι μέσω της συμπλεύσεώς της μ΄ αυτήν θα μπορέσει να «αποκαθάρει» τον εκκλησιαστικό θεσμό από αμαρτίες που η ίδια χρέωνε σε εκκλησιαστικές ηγεσίες του παρεθόντος, συντάχθηκε με τις «δοξασίες» της 21ης Απριλίου από τη πρώτη στιγμή. 

ΑΝΤΙΣΤΑΣΕΩΣ ΜΗ ΟΥΣΗΣ… 

Σε διάστημα μικρότερο του μηνός από την ημέρα που τα τάνκς βγήκαν στους δρόμους, ο έλεγχος της Εκκλησίας από το δικτατορικό καθεστώς ολοκληρώθηκε και δημιουργήθηκε μια «Εκκλησία εκτάκτου ανάγκης», με σκοπό να (συν-) υπηρετήσει τις ιδεολογικοπολιτικές επιδιώξεις της «Επαναστάσεως». Οι παρεμβάσεις της δικτατορίας ήταν άμεσες και επιτυχείς, διότι, παρά την επιθετικότητά τους, η οποία εκδηλώθηκε με σωρεία απροκαλύπτων αντικανονικών ρυθμίσεων, η αντίδραση της Εκκλησίας ήταν ανύπαρκτη. Ας θυμηθούμε τα κρίσιμα ιστορικά γεγονότα: 

* στις 21 Απριλίου είχαμε το πραξικόπημα. 

* στις 27 Απριλίου ο «υπουργός» Παιδείας και Θρησκευμάτων, αρεοπαγίτης Κ. Καλαμποκιάς, με απόφασή του (την οποία ασμένως δέχεται ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος εκδίδοντας το σχετικό του διάταγμα) αναστέλλει επ΄ αόριστον την έκτακτη σύνοδο της Ιεραρχίας την οποία είχε συγκαλέσει για την 11η Μαϊου η προδικτατορική (επί αρχεπισκοποπείας Χρυσοστόμου Β΄) «μικρά» Σύνοδος (Δ.Ι.Σ.) για τη πλήρωση κενών μητροπολιτικών θρόνων. Ωμότατη παρέμβαση που φανέρωνε τις αδίστακτες διαθέσεις του σκληρού πυρήνος του καθεστώτος. Το γεγονός και μόνο ότι την κανονικότητα κατέλυσε ένας «υπουργός» που μέχρι τότε κατείχε θέση αρεοπαγίτου, δηλαδή ανωτάτου δικαστού, ο οποίος δεν εδίστασε να αντιμετωπίσει την διοικούσα Εκκλησία ως σωματείο του αστικού κώδικος, λέει από μόνο του πολλά. 

* στις 10 Μαϊου με αναγκαστικό νόμο (Α.Ν. 3/1967) κηρύσσεται λήξασα η συνοδική περίοδος 1966 – 67, θεωρείται περατωθείσα η θητεία της κανονικής Δ.Ι.Σ. και συστήνεται ως κυρίαρχο όργανο η «Αριστίνδην» Σύνοδος. Με τον ίδιο Α.Ν. η νομοθεσία περί ορίου ηλικίας των 80 ετών η οποία, όλως αντικανονικώς, ίσχυε για τους Μητροπολίτες, επεκτείνεται και επί του Αρχιεπισκόπου, ο θρόνος των Αθηνών κηρύσσεται σε χηρεία και με το νομικό αυτό τέχνασμα εκθρονίζεται ο Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος Β’ (Χατζησταύρου). H καθιέρωση του ορίου ηλικίας για τους Επισκόπους είναι ασφαλώς πράξη αντικανονική, το γνωρίζουν και οι ιεροσπουδαστές κατωτέρας εκκλησιαστικής σχολής, τούτο, όμως, ουδόλως εμποδιζει συνειδησιακά κάποιους αρχιερείς αποφοίτους της Θεολογικής Σχολής να συμπράξουν λίγες ώρες αργότερα με ένα καθεστώς που δεν δίστασε, κατά τρόπο ήκιστα κολακευτικό για τα «ελληνοχριστιανικά» ήθη, τα οποία - υποτίθεται ότι – επρέσβευε, να «εκπαραθυρώσει» τον κανονικό προκαθήμενο της. Εκκλησίας της Ελλάδος. 

* στις 11 Μαϊου, προτάσει της «Εθνικής Κυβερνήσεως», με Βασιλικό Διάταγμα (Β.Δ.) διορίζονται (!) τα μέλη της 8μελούς «Αριστίνδην» Συνόδου (μέλη τα οποία - όπως απεκαλύφθη, δια του υπ΄ αριθμ. πρωτ. 4688/1744/14.11.1967 υπηρεσιακού εγγράφου της ιδίας ως άνω «Αριστίνδην» προς την Εισαγγελία Αθηνών – «επελέγησαν παρά της Εθνικής Κυβερνήσεως»!). Η κανονική Ιερά Σύνοδος της Ιεραρχίας, δηλαδή η ανωτάτη εκκλησιαστική αρχή, τίθεται στο «ψυγείο», η λειτουργία της εξουδετερώνεται. Και ενώ η εκκλησιαστική κανονικότητα διασαλεύεται και παραβιάζεται ασυστόλως, οι προσκείμενοι στο καθεστώς αρχιερείς, ανερυθριάστως εξυμνούν πολυμερώς και ποικιλοτρόπως τη «Επανάσταση» ως «εθνοσωτήρια» (!), προβάλλοντας τους πρωταιτίους αυτής – τους πραξικοπηματίες - ως «αρχαγγέλους» της «καθάρσεως». 

* στις 13 Μαϊου, υπό της (8μελούς) «Αριστίνδην» Συνόδου, ο αρχιμανδρίτης Ιερώνυμος Κοτσώνης, μέχρι τότε πρωθιερεύς των Ανακτόρων και καθηγητής του Κανονικού Δικαίου στη Θεολογική Σχολή του ΑΠΘ, εκλέγεται ως νέος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος, αποδέχεται την εκλογή και στις 17 Μαϊου ενθρονίζεται στο καθεδρικό ναό των Αθηνών. Η περιπέτεια της Εκκλησίας ξεκινά. 

ΟΙ ΚΑΤΑ ΣΥΡΡΟΗΝ ΑΝΤΙΚΑΝΟΝΙΚΟΤΗΤΕΣ 

Εκδίδονται αλλεπάλληλα Νομοθετικά Διατάγματα και Συντακτικές Πράξεις με τις οποίες καταλύθηκε κάθε έννοια κανονικής και εκκλησιαστικής τάξεως, όπως π.χ. με τον Α.Ν. 214/1697 με τον οποίο θεσπίσθηκαν, δίκην στρατοδικείων, τα αποκληθέντα «Ιεροδικεία», μέσω των οποίων και στη βάση ενός, αγνώστου στους ιερούς κανόνες και την εκκλησιαστική παράδοση, ιδιωνύμου αδικήματος, του περί «απωλείας της έξωθεν καλής μαρτυρίας», καταδικάζονται με συνοπτικές διαδικασίες (μή προβλέπουσες το δικαίωμα της εφέσεως!) ο πρώην Αθηνών και τότε πρόεδρος Αττικής και Μεγαρίδος Ιάκωβος (Βαβανάτσος), ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Παντελεήμων (Παπαγεωργίου), ενώ εξωθούνται σε παραιτήσεις ο Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων Κύριλλος (Καρμπαλιώτης), ο Δημητριάδος Δαμασκηνός (Χατζόπουλος), ο Ελασσόνος Ιάκωβος (Μακρυγιάννης), ο Παραμυθίας Τίτος (Ματθαιάκης) και ο Λαρίσης Ιάκωβος (Σχίζας). Με τη Συντακτική Πράξη ΛΣΤ΄/1968 συνεχίζονται οι «εκτοπίσεις» αρχιερέων που απάρτιζαν τη μέχρι τότε κανονική σύνθεση της Ιεραρχίας. Αυτή τη φορά εφευρίσκεται ο τρόπος της αυτοδικαίας αποχωρήσεως των αρχιερέων που είχαν συμπληρώσει «τεσσαρακονταετίαν εν τη ιερωσύνη και τριακονταετίαν εν τω βαθμώ του Επισκόπου», ρύθμιση, επίσης, κατάφωρα αντικανονική, όπως η προαναφερθείσα της καθιερώσεως του ορίου ηλικίας. Οι εν τω μεταξύ γενόμενες (1967 – 1969) αθρόες εκλογές της - προεδρευομένης υπό του Αρχιεπισκόπου Ιερωνύμου Α΄ (Κοτσώνη) - «Αριστίνδην» Συνόδου, τόσο στις κανονικά χηρεύουσες από την εποχή της αρχιεπισκοπείας Χρυσοστόμου Β΄ (Χατζησταύρου) Μητροπόλεις, όσο και στις κατά τα ως άνω αντικανονικώς κενωθείσες, σταδιακά αλλοιώνουν τη κανονική σύνθεση της Ιεραρχίας, η οποία όταν συνέρχεται, τελικά. τον Μάρτιο του 1969 τελεί υπό τον έλεγχο της νέας τάξεως των εκκλησιαστικών πραγμάτων. Συνολικά, επί αρχιεπισκοπείας Ιερωνύμου Α΄ θα εκλεγούν 29 νέοι αρχιερείς. 

ΤΟ «ΜΟΙΡΑΙΟ ΛΑΘΟΣ» ΤΟΥ ΙΕΡΩΝΥΜΟΥ (Α’) 

Στο Καταστατικό Χάρτη του 1969 (Ν.Δ. 126) που εισηγείται η τότε ηγεσία της Εκκλησίας και ψηφίζει η δικτατορία ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος Α΄ κάνει το μοιραίο λάθος˙ «τα βάζει» για δεύτερη φορά με το Πατριαρχείο. Η πρώτη ήταν ένα χρόνο πριν (1968) όταν η υπό τον Ιερώνυμο «Αριστίνδην» Σύνοδος είχε εναντιωθεί στην εφαρμογή της διατάξεως της ΠΣΠ του 1928 περί «εκκλήτου» (εφέσεως) αρνουμένη να διαβιβάσει στο Πατριαρχείο την προσφυγή του τότε Μητροπολίτου Θεσσαλονίκης Παντελεήμονος (Παπαγεωργίου), ο οποίος ζητούσε την επανάκριση σε ανώτατο βαθμό της υποθέσεως που αφορούσε στην πραγματοποιηθείσα - με βάση τις αντικανονικές ρυθμίσεις του (θεσπίσαντος τα «Ιεροδικεία») Α.Ν. 214/77 - απομάκρυνσή του από το θρόνο της Θεσσαλονίκης. Αυτή, τη δεύτερη φορά – η οποία απεδείχθη και μοιραία καθώς σηματοδότησε την αντίστροφη μέτρηση για την αρχιεπισκοπεία του Ιερωνύμου - με τον νέο Κ.Χ. θα επιχειρηθεί η καταστρατήγηση τόσο του Πατριαρχικού και Συνοδικού Τόμου (ΠΣΤ) του 1850, όσο και της Συνοδικής και Πατριαρχικής Πράξεως (ΠΣΠ) του 1928, αναφορικώς με τη συγκρότηση και σύνθεση της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου (Δ.Ι.Σ.). Ενώ βάσει των κανονιστικών αυτών κειμένων προβλέπεται ότι η Εκκλησία της Ελλάδος αφ΄ ενός μεν «διοικείται από Σύνοδον διαρκή, συνισταμένην εξ αρχιερέων, προσκαλουμένων αλληλοδιαδόχως κατά τα πρεσβεία της αρχιερωσύνης», αφ΄ ετέρου δε ότι στη Δ.Ι.Σ. συμμετέχουν κατ΄ ίσον αριθμόν αρχιερείς από τις μητροπόλεις της αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Ελλάδος και τις μητροπόλεις του Οικουμενικού Θρόνου («Νέων Χωρών»), όπως ρητώς προβλέπει ο Β’ Ορος της ΠΣΠ του ΄28 (αλλά και ο σχετικός ν. 3615/28), εν τούτοις με το νέο Κ.Χ. προβλεπόταν ότι η Δ.Ι.Σ. δεν θα συγκροτείται εφεξής κατά τα ως άνω, δηλαδή τα μέλη της δεν θα καλούνται πλέον περιοδικώς κατά σειρά των πρεσβείων της αρχιερωσύνης και κατ΄ ίσο αριθμό από τις μητροπόλεις της αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Ελλάδος και τις Μητροπόλεις των «Νέων Χωρών», αλλά θα εκλέγονται από την Ιεραρχία. Επρόκειτο για μια προσπάθεια η οποία ενείχε, σαφώς, πρόθεση μειώσεως των κανονικών δικαιωμάτων του Οικουμενικού Πατριαρχείου στις Μητροπόλεις των «Νέων Χωρών», η οποία ωστόσο κατέληξε σε κόλαφο για τον Ιερώνυμο Α΄ καθώς όταν αργότερα, η αντικανονική αυτή προσπάθειά του αυτή θα προσλάβει - με δικαστική απόφαση – και διάσταση παρανομίας, τότε, το όλο αντικανονικό του οικοδόμημα θα καταρρεύσει, οδηγώντας τον στη παραίτηση. 

Η «ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗ ΜΕΤΡΗΣΗ» 

Τον Νοέμβριο του 1972 σε συνεδρίαση της Ιεραρχίας δύο Μητροπολίτες των «Νέων Χωρών», οι Φλωρίνης Αυγουστίνος (Καντιώτης) και Ελευθερουπόλεως Αμβρόσιος (Νικολάου) διαμαρτύρονται για την αντικανονική, κατά παράβαση των πατριαρχικών κειμένων του 1850 και του 1928, σύνθεση της Δ.Ι.Σ. που είχε συγκροτηθεί και προσφεύγουν στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ). Τον Απρίλιο του 1973 το ΣτΕ κάνει δεκτή τη προσφυγή των δύο μητροπολιτών με την υπ. αριθμ. 1175 /13 – 4 -1973 απόφασή του την οποία και αυθημερόν εκδίδει επισήμως. Παρεπομένη συνέπεια της αποφάσεως αυτής του ανωτάτου δικαστηρίου ήταν να καταστούν άκυρες οι αποφάσεις της συνόδου της Ιεραρχίας της 28ης Νοεμβρίου 1972 ως προς τη συγκρότηση της διορισμένης ΔΙΣ εκείνης της περιόδου καθώς και ως προς τον διορισμό των μονίμων και αιρετών μελών των συνοδικών επιτροπών και υποχρεωνόταν η Ιεραρχία να συνέλθει εκ νέου για να προβεί στην εξ υπαρχής συγκρότηση της ΔΙΣ. 

Μετά την ως άνω απόφαση του ΣτΕ, με νομοθετικό διάταγμα πραγματοποιείται έκτακτη συνεδρίαση της Ιεραρχίας στις 10 Μαϊου 1973 για να αποφασιστεί ο τρόπος συγκροτήσεως της ΔΙΣ. Στην ψηφοφορία τριάντα τρείς (33) μητροπολίτες ψηφίζουν υπέρ της συγκροτήσεώς της κατά τα πρεσβεία της αρχιερωσύνης, ενώ είκοσι τρείς (23) ψηφίζουν υπέρ της «Αριστίνδην» - δι΄ εκλογής υπό της Ι.Σ.Ι. - Συνόδου. Ετσι συγκροτήθηκε Δ.Ι.Σ. με ίσο αριθμό ιεραρχών από την Παλαιά και τη Νέα Ελλάδα, κατά τα πρεσβεία της αρχιερωσύνης. Ο Ιερώνυμος μετά το αρνητικό για τον ίδιο αποτέλεσμα δηλώνει την παραίτησή του. Δεν γίνεται δεκτή και την επομένη 6 ιεράρχες – εκ των οποίων οι τρείς (3) των «Νέων Χωρών» - προσφεύγουν στο ΣτΕ εκ νέου ζητώντας να ακυρωθεί η απόφαση της Ιεραρχίας. Πρόκειται για τους τότε μητροπολίτες Κασσανδρείας Συνέσιο (Βισβίνη), Διδυμοτείχου Κωνσταντίνο (Πούλο), Κιλκισίου Χαρίτωνα (Συμεωνίδη) [οι τρείς των «Νέων Χωρών»] και Αττικής Νικόδημο (Γκατζιρούλη), Χαλκίδος Νικόλαο (Σελέντη) και Τρίκκης Σεραφείμ (Στεφάνου). Φυσικά, το γεγονός που προκαλεί εντύπωση είναι ότι μεταξύ των προσφυγόντων περιλαμβάνονται και αρχιερείς των «Νέων Χωρών» των οποίων η εκκλησιολογική υπόσταση ερείδεται στην Πατριαρχική Πράξη του 1928. Στρέφονται δηλαδή εναντίον της Πράξεως εκ της οποίας αρύεται η επισκοπική τους υπόσταση ως αρχιερέων Μητροπόλεων παραχωρηθεισών μεν – ως προς την διοίκησή τους - επιτροπικώς στην αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδος, τελουσών, όμως, διαρκώς υπό την πνευματική εποπτεία του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Δηλαδή, αυτοί οι τρείς Μητροπολίτες εκείνη την εποχή από τη μια μνημόνευαν στη διάρκεια της θείας λειτουργίας του ονόματος «του αρχιεπισκόπου και οικουμενικού Πατριάρχου ημών Δημητρίου» και από την άλλη εστρέφοντο με δικαστικές προσφυγές κατά του Πατριαρχείου…. Τον Νοέμβριο το ΣτΕ με νέα απόφασή του επιβεβαιώνει τον ΠΣΤ του 1850 και την ΠΣΠ του 1928 τινάζοντας στον «αέρα» το αντικανονικό σύστημα διοικήσεως που είχε επιχειρήσει να επιβάλλει ο Ιερώνυμος. Οι αποφάσεις αυτές του ΣτΕ θεωρήθηκαν ως η απαρχή αποκαταστάσεως στην Εκκλησία της Ελλάδος του συνοδικού θεσμού. Η συγκρότηση της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου κατά τα πρεσβεία και όχι κατ’ εκλογήν θεωρήθηκε προσωπική ήττα για Αρχιεπισκόπου Ιερωνύμου Α΄ και των άμεσων συνεργατών του, του κύκλου διανοουμένων της Αδελφότητος Θεολόγων «Ζωή». 

ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ Νο2 

Εν τω μεταξύ την 25η Νοεμβρίου 1973 με ενδοχουντικό πραξικόπημα τη διακυβέρνηση της χώρας αναλαμβάνει νέα «επαναστατική» ηγεσία στρατιωτικών με επικεφαλής αυτή τη φορά τον ταξίαρχο Δημ. Ιωαννίδη. Στη δεύτερη αυτή φάση (1973 – 74) της Επταετίας η ομάδα Ιωαννίδη εκτοπίζει τον δικτάτορα Γ. Παπαδόπουλο από τη θέση του «Προέδρου της Δημοκρατίας» και τον Σ. Μαρκεζίνη από τη θέση του «πρωθυπουργού», ορίζοντας αντιστοίχως ως διαδόχους τους τον στρατηγό Φαιδ. Γκιζίκη και τον Α. Ανδρουτσόπουλο. Η νέα αυτή ηγεσία ορκίζεται παραδόξως όχι από τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Ιερώνυμο Α’, όπως θα ανέμενε κανείς κατά την κανονική τάξη καθώς ακόμη δεν είχε παραιτηθεί, αλλά από τον συνοδικό Μητροπολίτη Ιωαννίνων Σεραφείμ (Τίκα). Η ιεροπραξία έλαβε χώρα χωρίς την άδεια, ούτε καν τη γνώση, του Αρχιεπισκόπου Αθηνών, προφανώς γιατί έτσι το θέλησε η νέα ηγεσία της δικτατορίας, προκαλώντας με την ενέργειά της αυτή σοβαρή εκκλησιαστική κρίση. Η οποία πάντως θα εκτονωθεί οίκοθεν και χωρίς συνέπειες για κανέναν, πλήν του ιδίου του τότε Αρχιεπισκόπου. 

Ο Ιερώνυμος Α΄ απομονωμένος και έχοντας πλέον απωλέσει όλα τα εκκλησιαστικά και πολιτικά του ερείσματα, ενημερώνεται για τα γεγονότα από το ραδιόφωνο (!) και, με έγγραφο που απευθύνει αυθημερόν προς τον «Πρόεδρο της Δημοκρατίας» Φ. Γκιζίκη αφού του εύχεται σχετικώς, τον «πληροφορεί» ότι η πράξη του Σεραφείμ να μην ζητήσει άδεια για να ορκίσει αυτόν και τη νέα κυβέρνηση, πέραν του ότι ως «αντικανονική εισπήδησις» (εις την περιφέρειαν της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών) συνεπάγεται κατά τον ΙΓ’ Κανόνα της εν Αντιοχεία Συνόδου την ποινή της καθαιρέσεως για τον Σεραφείμ, συνεπάγεται και ακυρότητα της ορκωμοσίας. «Η αντικανονική πράξις αύτη (σ.σ. της εισπηδήσεως) καθιστά άκυρα τα υπό του σεβασμιωτάτου Ιωαννίνων πραχθέντα», αποφαινόταν ο Ιερώνυμος, αποστέλλοντας παρόμοια επιστολή διαμαρτυρίας και προς την Διαρκή Ιερά Σύνοδο (26-11-73), αλλά ουδείς πλέον δίδει σημασία στα λεγόμενά του. Τόσο ο νέος «Πρόεδρος της Δημοκρατίας», όσο και η ΔΙΣ καλύπτουν τον Σεραφείμ. Τελικώς, ο Ιερώνυμος υποχρεώνεται, εκ των πραγμάτων, να υποβάλλει στις 15 Δεκεμβρίου 1973 την παραίτησή του στη Δ.Ι.Σ., η οποία και την κάνει αμέσως δεκτή. Ο δρόμος για την αποκατάσταση της κανονικότητας ανοίγει, αλλά θα σημαδευτεί κι΄ αυτός με πολλές νέες πληγές και τραύματα για το σώμα της Εκκλησίας. 

ΤΑ ΝΕΑ ΛΑΘΗ 

Στις 13 Ιανουαρίου, υπό της Πρεσβυτέρας Ιεραρχίας, στην οποία συμμετέχουν οι 32, εν συνόλω, προ της δικτατορίας κανονικώς εκλεγέντες Μητροπολίτες, νέος Αρχιεπίσκοπος εκλέγεται ο από Ιωαννίνων Σεραφείμ (Τίκας). Παρ΄ ότι στον τελευταίο έχει αναγνωρισθεί η σημαντική συνεισφορά κατά τη διάρκεια της μεταπολιτεύσεως στην αποκατάσταση της κανονικότητας στην Εκκλησία και της ισορροπίσεως των σχέσεών της με τη Πολιτεία στη βάση της συναλληλίας, εν τούτοις, δεν θα πρέπει να παραβλεφθεί ότι κατά το κρίσιμο διάστημα (1973 – 1974) της μεταβάσεως της εκκλησιαστικής εξουσίας από τον Ιερώνυμο (Α΄) στον Σεραφείμ, οι ρυθμίσεις στο χώρο της Εκκλησίας αποφασίσθηκαν από ένα ανελεύθερο καθεστώς (Δημ. Ιωαννίδη), που αποτελούσε συνέχεια του προηγουμένου (Γ. Παπαδοπούλου), ένα καθεστώς που είχε, επίσης, καταλύσει το Σύνταγμα και είχε στραγγαλίσει τις δημοκρατικές ελευθερίες και τα ατομικά δικαιώματα. Συνεπώς, όποιες κι αν ήταν οι ρυθμίσεις που πραγματοποιήθηκαν με την ανάληψη της νέας εκκλησιαστικής ηγεσίας, στο πλαίσιο εξετάσεως της κανονικότητάς τους, θα πρέπει να συνυπολογισθούν και συνεκτιμηθούν συνδυαστικά δύο γεγονότα: πρώτον ότι και αυτές οι ρυθμίσεις (όπως οι προηγηθείσες, της περιόδου 1967 – 1973) αποτελούσαν ωμή επέμβαση στο χώρο της Εκκλησίας ενός δικτατορικού καθεστώτος, ίσως στυγνοτέρου του προηγηθέντος, και, δεύτερον, ότι η νέα – υπό τον Σεραφείμ – ηγεσία της Εκκλησίας, αν δεν τις προκάλεσε η ίδια, με τη θετική - ως προς αυτές τις προβληματικές εξ επόψεως νομοκανονικότητας ρυθμίσεις - στάση της συνήργησε σ΄ αυτές. Η περίπτωση του χειρισμού της υποθέσεως των δώδεκα «ιερωνυμικών» Μητροπολιτών οι οποίοι δια των Συντακτικών Πράξεων 3 και 7/1974 θεωρηθέντες ως αντικανονικοί κηρύχθηκαν έκπτωτοι από τους θρόνους τους χωρίς να τους δοθεί το δικαίωμα της απολογίας, είναι χαρακτηριστική όχι ως προσφερόμενο παράδειγμα εκκλησιαστικής θεραπείας σε μια αντικανονικότητα, αλλά σαν παράδειγμα προς αποφυγήν, απότοκο των παλινωδιών που εκδηλώθηκαν επί Σεραφείμ (Τίκα) στη μεταβατική φάση (1973 – 1974) της αποκαταστάσεως της συνταγματικής νομιμότητας και εκκλησιαστικής κανονικότητας. Και τούτο διότι, όπως απεδείχθη από την εξέλιξη των γεγονότων, οι διατάξεις των Συντακτικών Πράξεων 3 και - ιδίως – 7/1974, ούσες διάτρητες εξ επόψεως νομοκανονικότητoς φαλκίδευσαν τον επί της ουσίας στόχο που ήταν η επάνοδος στην εκκλησιαστική τάξη με βάση τους Ιερούς και μόνο Κανόνες και δημιούργησαν μια πρωτοφανή ανωμαλία στη μετέπειτα ζωή της Εκκλησίας της Ελλάδος. Αποτέλεσμα και παρενέργεια όλων τούτων των νομοκανονικής φύσεως προβλημάτων που επισωρεύθηκαν στην Εκκλησία εις αμφότερες της φάσεις της δικτατορίας ήταν το εκκλησιαστικό πρόβλημα σύνολης της Επταετίας να επανέλθει δραματικά και σε οξύτερη μορφή δεκαέξι χρόνια μετά (1990) και επί δημοκρατικής περιόδου να ταράξει επί μια εξαετία (1990 – 1996) συθέμελα τις σχέσεις Εκκλησίας – Πολιτείας. 

Η ΠΑΡΑΔΟΧΗ 

Είναι δε αρκούντως αποκαλυπτικά τα όσα κατέθεσε προσφάτως ο Μητροπολίτης Καστορίας κ. Σεραφείμ με άρθρο του στο «Αmen» ("Η λεβεντιά του Αρχιεπισκόπου Σεραφείμ", 10.04.2013, http://www.amen.gr/article13291), δημοσιοποιώντας μια προσωπική προς αυτόν και με φανερά στοιχεία μετανοίας «εξομολόγηση» του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Σεραφείμ για το θέμα των 12 εκπτώτων Μητροπολιτών: «Πρέπει να κλείσω το θέμα αυτό. Εγώ το άνοιξα και ζητώ συγγνώμη από το Θεό. Όχι μόνο εγώ, αλλά και άλλοι, οι οποίοι σήμερα δεν ενδιαφέρονται». Κι είναι αλήθεια ότι προσπάθειες έγιναν. Κάποιες καρποφόρησαν, όταν το 1991, μέσω ρυθμιστικής τροπολογίας στο ν. 1951 για το εκκλησιαστικό, εκ των έξι τότε επιζώντων εκπτώτων Μητροπολιτών οι τρείς δέχθηκαν και τοποθετήθηκαν συναινετικώς είτε σε κενωθείσες (στην Ι.Μ. Πολυανής και Κιλκισίου ο από Ζακύνθου Απόστολος Παπακωνσταντίνου), είτε σε προσωποπαγείς, νέες Μητροπόλεις (στην Ι.Μ. Αγιάς και Συκουρίου ο από Παραμυθίας Παύλος Καρβέλης και στην Ι.Μ. Σταγών και Καλαμπάκας ο από Τρίκκης και Σταγών Σεραφείμ Στεφάνου), ενώ οι προσπάθειες για τους άλλους τρείς απέβησαν άκαρπες, καθώς οι Μητροπολίτες πρώην Αττικής Νικόδημος (Γκατζιρούλης), πρώην Λαρίσης Θεολόγος (Πασχαλίδης) και πρώην Θεσσαλιώτιδος Κωνσταντίνος (Σακελλαρόπουλος), έμειναν μέχρι τέλους αταλάντευτοι στην αρχική τους θέση για αποκατάστασή τους στις Μητροπόλεις που κατείχαν προ της εκπτώσεώς τους το 1974. 

* Ολα αυτά τα γεγονότα που διαδραματίσθηκαν στη επώδυνη για το τόπο μας περίοδο της Επταετίας (1967 – 1974) και άφησαν τα ίχνη τους μέχρι τις μέρες μας, έχουν δημιουργήσει τραύματα σε θεσμούς (όπως στον εκκλησιαστικό, κυρίως, και στον πολιτειακό εν μέρει), έχουν ανοίξει πληγές ορισμένες εκ των οποίων ακόμη δεν έχουν επουλωθεί, ίσως, γιατί ακόμη - αν και πέρασε σχεδόν μισός αιώνας από τότε - η διοικούσα Εκκλησία ακόμη δεν ζήτησε συγγνώμη για τα ανθρώπινα λάθη των εκπροσώπων της που την ενέπλεξαν σ΄ εκείνη τη περιπέτεια. Ο σημερινός Αρχιεπίσκοπος κ. Ιερώνυμος (Β΄) [Λιάπης] την περίοδο της αναβιώσεως του εκκλησιαστικού προβλήματος, το 1993, υπό την ιδιότητα, τότε, του Θηβών και Λεβαδείας, μ΄ αφορμή τις εκτυλισσόμενες εκείνο το διάστημα οξύτατες δικαστικές αντιπαραθέσεις και τα θλιβερά επεισόδια στους ναούς, σε μια περίοδο κατά την οποία, αρξαμένης της μάχης για τη διαδοχή στον αρχιεπισκοπικό θρόνο, η σιωπή για τα γενόμενα επί Επταετίας ευνοούσε τις υπόγειες πολιτικές σκοπιμότητες στον εκκλησιαστικό χώρο, είχε, λοιπόν, τότε, ο κ. Ιερώνυμος (Β΄) την παρρησία αναφερόμενος μετά πάσης σαφηνείας στη περίοδο της Επταετίας να τονίσει ότι «οι κατά καιρούς αυτόκλητοι σωτήρες, παραβιάζοντας τους Ιερούς Κανόνες, προβλήματα δημιούργησαν στο σώμα της Εκκλησίας, δέχθηκαν την εκδίκησή τους, πράγμα που ζούμε έντονα στις μέρες μας» (βλ. περ. «Σύναξη, τ. 47, 1993, σελ. 7). Ενώ, κατά καιρούς, υπήρξαν και άλλοι μεμονωμένοι αρχιερείς, όπως προσφάτως ο Ναυπάκτου Ιερόθεος (Βλάχος), ο οποίος μέμφθηκε «ιεράρχες οι οποίοι ύμνησαν δικτατορικά καθεστώτα, συνεργάσθηκαν με τη χούντα» («Αυγή», 04.11.2012, σ. 20). Ωστόσο, επίσημη διακήρυξη «συγγνώμης» εκ μέρους της διοικούσας Εκκλησίας, για τα λάθη της Επταετίας, μέχρι σήμερα δεν έχει υπάρξει – αν και, κατά τη γνώμη μας, θα έπρεπε, καθώς τούτο αποτελεί για την Εκκλησία, ως της πρώτης διδάσκουσας την θεάρεστη αρετή της μετανοίας, οφειλόμενό της χρέος. Χρέος πνευματικό. 

* Ο Χάρης Ανδρεόπουλος είναι Θεολόγος καθηγητής Β/θμιας, διαχειριστής του ιστολογίου «Θεολογικός Σύνδεσμος Λάρισας» (http://religiousnet.blogspot.com) .

ΑΝΘΗ ΕΑΡΙΝΑ

φωτογραφίες: Ιδιωτική Οδός

Άνθη εαρινά στον περίβολο του Αθανασάκειου Αρχαιολογικού Μουσείου Βόλου, σήμερα το πρωί. 

Νυν το έαρ ανέτειλεν!

ΣΤΟΝ ΓΕΡΟΠΛΑΤΑΝΟ ΤΗΣ ΤΣΑΓΚΑΡΑΔΑΣ ΤΟΥ ΠΗΛΙΟΥ

φωτογραφίες: Ιδιωτική Οδός

Στον χιλιόχρονο γεροπλάτανο, που βρίσκεται στην πλατεία της Αγίας Παρασκευής, στη μαγευτική Τσαγκαράδα του Πηλίου. 

Όσοι ξέρουν την περιοχή λένε ότι ο γεροπλάτανος οφείλει το μέγεθος και τη μακροζωία του στις φυσικές πηγές, πάνω στις οποίες έχει απλώσει τις ρίζες του. Το τοπίο είναι κατάφυτο, η βλάστηση πληθωρική και η θέα εντυπωσιακή.

Καλή Κυριακή από το Πήλιο, αγαπητοί συνοδίτες.