ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΣΥΓ-ΚΙΝΕΙ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ

Tου Νίκου Μπακουνάκη
Εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ

Ο πρωταγωνιστής μιας από τις μεγαλύτερες επιστημονικές, αλλά κατά βάση πολιτικές, διαμάχες της σημερινής Γαλλίας, ο Συλβέν Γκουγκενέμ, θα είναι αύριο στην Αθήνα, στην εκδήλωση του Μegaron Ρlus «Το Βυζάντιο και η αρχαία ελληνική σκέψη», που συντονίζει και παρουσιάζει η Ελένη Αρβελέρ. Ο καθηγητής στην Εκόλ Νορμάλ της Λυών τάραξε πριν από μήνες τις βεβαιότητές μας ότι οι Ελληνες έφθασαν στη Δύση μέσω των αραβικών μεταφράσεων υποστηρίζοντας ότι ποτέ δεν είχαν διακοπεί οι άμεσες σχέσεις και ότι οι ανταλλαγές ήταν συνεχείς. Στο βιβλίο του Ο Αριστοτέλης στο Μον-Σαιν-Μισέλ (στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ολκός) παρουσιάζει τους ευρωπαϊκούς θυλάκους όπου λόγιοι δούλευαν απευθείας πάνω στα πρωτότυπα ελληνικά κείμενα.

Η μεγάλη αντιπαράθεση που προκάλεσε αυτό το βιβλίο έφτασε στα όρια των βιαιοτήτων και η πολιτική υπερίσχυσε των επιστημονικών επιχειρημάτων. Ο Γκουγκενέμ μπήκε, κατά κάποιον τρόπο, σε πίνακες προγραφών. Ο ίδιος περίμενε μια τέτοια εξέλιξη. Αλλωστε, όπως μου είχε πει σε μια συνέντευξη που κάναμε στις αρχές του καλοκαιριού με email, «στις ημέρες μας υπάρχουν πολιτικοί λόγοι που μας επιβάλλουν να αναφερόμαστε μόνο στον ρόλο των μουσουλμάνων λογίων. Αυτό αποτελεί μέρος των αντιπαραθέσεων στη Γαλλία για την αποικιοκρατία, τη μετανάστευση, την ιστορία της δουλείας ή για τις Σταυροφορίες. Η κυρίαρχη ιδέα είναι ότι ο αραβομουσουλμανικός κόσμος ήταν κατά τον Μεσαίωνα ανώτερος πολιτισμός και έχουμε χρέος προς αυτόν. Ξεχνούν - συνειδητά ή όχι, δεν ξέρω - τον ρόλο του Βυζαντίου, των χριστιανών Αράβων, των Σύρων. Ξεχνούν συχνά να πουν ότι οι Ευρωπαίοι αναζήτησαν την ελληνική επιστήμη, αγόρασαν χειρόγραφα, τα μετέφρασαν κτλ.».

Τηρουμένων των αναλογιών, η διαμάχη και κυρίως η βιαιότητα της πολιτικής της πλευράς θυμίζει την ελληνική διαμάχη για το εγχειρίδιο Ιστορίας της Στ΄ Δημοτικού. Και στη δική μας περίπτωση υπερίσχυσαν τα πολιτικά επιχειρήματα (ή καλύτερα τα πολιτικά σχόλια, οι κραυγές και τα συνθήματα) και είχαμε βεβαίως ένα μείζον θύμα: την τότε υπουργό Παιδείας κυρία Μαριέττα Γιαννάκου, η οποία εξοντώθηκε πολιτικά (και παρ΄ ολίγον βιολογικά).

Η υπόθεση Γκουγκενέμ, όπως και η δική μας υπόθεση Ρεπούση, δείχνουν με τον καλύτερο τρόπο πως η Ιστορία περιλαμβάνει περιοχές που μοιάζουν με πυριτιδαποθήκες, έτοιμες να εκραγούν μόλις δοθεί η κατάλληλη ευκαιρία.

Στη Γαλλία κυκλοφόρησαν αρκετοί αντι-Γκουγκενέμ λίβελοι. Όλοι πολιτικοί. Μάλιστα ένα συνέδριο που έγινε στη Λυών είχε οργανωθεί από έναν ειδικό του Μακιαβέλι, από έναν ειδικό της σύγχρονης αραβικής λογοτεχνίας και από έναν ειδικό της αποαποικιοποίησης της μαύρης Αφρικής. Η Γαλλία, όπως και να το κάνουμε, ως πρώην αποικιακή δύναμη, έχει τις ενοχές της. Και οι διανοούμενοι είναι ίσως αυτοί που αισθάνονται περισσότερο ένοχοι από οποιονδήποτε άλλον. Το θέμα έχει σχέση πάντως με κάτι πολύ πιο σημαντικό: με την παραγωγή επιστημονικής γνώσης που έρχεται σε αντίθεση με τις ιδεολογικές αγκυλώσεις. Και ως προς τις αγκυλώσεις, ειδικά στην Ελλάδα, αφθονούν τα πρωτοπαλίκαρα.

Για όσους θέλουν να δουν και την άλλη πλευρά, το πιο σοβαρό από τα αντι-Γκουγκενέμ βιβλία έχει τίτλο Les Grecs, les Αrabes et nous, Εnquete sur l΄ islamophobie savante («Οι Έλληνες, οι Άραβες και εμείς - Έρευνα για την επιστημονική ισλαμοφοβία»). Είναι έργο συλλογικό και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Fayard. Θα άξιζε να μεταφραστεί για το κύρος του διαλόγου.



- Επίσης, στο σημερινό φύλλο της εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ, διαβάστε, αγαπητοί συνοδίτες, την προδημοσίευση από το καινούριο βιβλίο της Ελένης Γλύκατζη - Αρβελέρ, που κυκλοφορεί αύριο, ΓΙΑΤΙ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ (εκδ. Ελληνικά Γράμματα).

- Kαι για όσους είναι στην Αθήνα, αύριο στο Μέγαρο Μουσικής, στο πλαίσιο του Megaron Plus στρογγυλή τράπεζα "Το Βυζάντιο και η αρχαία ελληνική σκέψη".