Η βυζαντινή μουσική σήμερα έχει ένα πρόβλημα ταυτότητας και υπόστασης, «αιχμάλωτη» καθώς βρίσκεται σ’ εκείνους που φανατικώς υπερασπίζονται την παραδοσιακότητά της και στους ίδιους τους αποδέκτες της.
Έτσι θεσπίστηκε και παγιώθηκε - αποφεύγοντας κάθε εξέλιξη - και αποξενώθηκε, μακριά από τον υποκειμενικό και ανθρώπινο παράγοντα. Περιορίστηκε στην εκτέλεση ορισμένων σημαδιών και φράσεων και αποκλείστηκε από κάθε λογής δημιουργικότητα. Βρίσκεται ήδη στην έρημό της, ήδη σ’ ένα… σκότος.
Τρείς, ωστόσο, πελώριες προσωπικότητες, άνθρωποι του προηγουμένου αιώνα - ένας των οποίων εξεμέτρησε το ζην τον περασμένο Νοέμβριο - είχαν αναδείξει την πραγματικότητα του είδους αυτής της μουσικής, ήτοι της βυζαντινής, μέσω της ερμηνείας τους στους καλοφωνικούς ειρμούς. Αυτοί ήταν ο διάκο - Διονύσιος (Φιρφιρής) ο Αγιορείτης (†1990), ο Μητροπολίτης Πατρών Νικόδημος (†2008), και ο Άρχων Πρωτοψάλτης του Οικουμενικού Θρόνου Θρασύβουλος Στανίτσας (†1987). Με την εκτέλεσή τους σε αυτό το μουσικό είδος πρόβαλαν ένα σημαντικότατο στοιχείο της ουσίας της, την ελευθερία.
Θα επικεντρωθώ στον εγγύτερο σε χρονολογία με μας, τον Πατρών Νικόδημο, τον περίφημο εν Πάτραις ως Βαλληνδρά, καθώς ακούω τον ψηφιακό δίσκο με καλοφωνικούς ειρμούς που εξέδωσε ο Μανόλης Χατζηγιακουμής (η σειρά περιέχει 15 cd’s).
Έξοχος στην εκτέλεση του είδους αυτού της μελοποιίας, του καλοφωνικού ειρμού, ο αείμνηστος Μητροπολίτης, πιστός αδρομερώς στο παραδεδομένο κείμενο, εκφωνεί με κάθε αυτοπεποίθηση και γνώση, γνησίως την μελωδία του. Υπενθυμίζει έτσι εμφαντικά την ελευθερία της σύνθεσης, την έμπνευση και την δημιουργικότητα. Τον χρόνο τον κατέχει τον πλάθει και τον αιωνίζει. Αυτό που κάποτε ήταν συμβολισμός της υποδούλωσης, το μεταμορφώνει σε προσευχή.
Ο Βαλληνδράς ζει την μουσική που αναγινώσκει και γνωρίζει καλά την πηγή της, και όπως ελευθέρως κάποτε συντέθηκε, ούτως την εκτελεί. Την τέχνη την κατέχει. Οι κανόνες και οι θεσμοί δεν κωλύουν πιά την καινοτομία (για την τότε εποχή δημιουργίας του) και του είδους και της αποδόσεως. Ξεπερνάει κάθε όριο και ο χρόνος άχρονος, αλλά αρμονικός, φαίνεται και συμμετρικός. Μ’ αυτό τον τρόπο ο χρόνος προεικονίζει την μελλοντική συγχώνευσή του στην αιωνιότητα της βασιλείας του Θεού.
Αυτό είναι ένα ουσιαστικό επιχείρημα της ελευθερίας του εκκλησιαστικού μέλους, και εκεί ακριβώς πρέπει να καταλήξει. Ετσι, διά μέσου αυτού του καλοφωνικού ειρμού βρίσκουμε εύφορο έδαφος για την ανάπτυξη μιάς αισθήσεως της αιώνιας παρουσίας του Θεού. Και όπως προανεφέρθηκα, αυτό το πράγμα γίνεται αντιληπτό από τον τρόπο τού ψάλλειν τού κ. Νικοδήμου. Καί τότε αυτό που απαιτείται είναι μια δημιουργία, κάτι καινούριο, όχι μόνο μια ελευθερία της εκτέλεσης, αλλά κάτι πιό σύγχρονο που δίνει την ευκαιρία της εντόπισης του επικαίρου στην όλη ατμόσφαιρα της εκκλησιαστικής πραγματικότητας. Έτσι μόνο αποβλέποντας και ξεπερνώντας το καθετί συμβατικό και με δημιουργικότητα αναιρούμε την μουσική μας από την έρημο και την τοποθετούμε στην πραγματική κατάσταση της του Θεού βασιλείας.
Έτσι θεσπίστηκε και παγιώθηκε - αποφεύγοντας κάθε εξέλιξη - και αποξενώθηκε, μακριά από τον υποκειμενικό και ανθρώπινο παράγοντα. Περιορίστηκε στην εκτέλεση ορισμένων σημαδιών και φράσεων και αποκλείστηκε από κάθε λογής δημιουργικότητα. Βρίσκεται ήδη στην έρημό της, ήδη σ’ ένα… σκότος.
Τρείς, ωστόσο, πελώριες προσωπικότητες, άνθρωποι του προηγουμένου αιώνα - ένας των οποίων εξεμέτρησε το ζην τον περασμένο Νοέμβριο - είχαν αναδείξει την πραγματικότητα του είδους αυτής της μουσικής, ήτοι της βυζαντινής, μέσω της ερμηνείας τους στους καλοφωνικούς ειρμούς. Αυτοί ήταν ο διάκο - Διονύσιος (Φιρφιρής) ο Αγιορείτης (†1990), ο Μητροπολίτης Πατρών Νικόδημος (†2008), και ο Άρχων Πρωτοψάλτης του Οικουμενικού Θρόνου Θρασύβουλος Στανίτσας (†1987). Με την εκτέλεσή τους σε αυτό το μουσικό είδος πρόβαλαν ένα σημαντικότατο στοιχείο της ουσίας της, την ελευθερία.
Θα επικεντρωθώ στον εγγύτερο σε χρονολογία με μας, τον Πατρών Νικόδημο, τον περίφημο εν Πάτραις ως Βαλληνδρά, καθώς ακούω τον ψηφιακό δίσκο με καλοφωνικούς ειρμούς που εξέδωσε ο Μανόλης Χατζηγιακουμής (η σειρά περιέχει 15 cd’s).
Έξοχος στην εκτέλεση του είδους αυτού της μελοποιίας, του καλοφωνικού ειρμού, ο αείμνηστος Μητροπολίτης, πιστός αδρομερώς στο παραδεδομένο κείμενο, εκφωνεί με κάθε αυτοπεποίθηση και γνώση, γνησίως την μελωδία του. Υπενθυμίζει έτσι εμφαντικά την ελευθερία της σύνθεσης, την έμπνευση και την δημιουργικότητα. Τον χρόνο τον κατέχει τον πλάθει και τον αιωνίζει. Αυτό που κάποτε ήταν συμβολισμός της υποδούλωσης, το μεταμορφώνει σε προσευχή.
Ο Βαλληνδράς ζει την μουσική που αναγινώσκει και γνωρίζει καλά την πηγή της, και όπως ελευθέρως κάποτε συντέθηκε, ούτως την εκτελεί. Την τέχνη την κατέχει. Οι κανόνες και οι θεσμοί δεν κωλύουν πιά την καινοτομία (για την τότε εποχή δημιουργίας του) και του είδους και της αποδόσεως. Ξεπερνάει κάθε όριο και ο χρόνος άχρονος, αλλά αρμονικός, φαίνεται και συμμετρικός. Μ’ αυτό τον τρόπο ο χρόνος προεικονίζει την μελλοντική συγχώνευσή του στην αιωνιότητα της βασιλείας του Θεού.
Αυτό είναι ένα ουσιαστικό επιχείρημα της ελευθερίας του εκκλησιαστικού μέλους, και εκεί ακριβώς πρέπει να καταλήξει. Ετσι, διά μέσου αυτού του καλοφωνικού ειρμού βρίσκουμε εύφορο έδαφος για την ανάπτυξη μιάς αισθήσεως της αιώνιας παρουσίας του Θεού. Και όπως προανεφέρθηκα, αυτό το πράγμα γίνεται αντιληπτό από τον τρόπο τού ψάλλειν τού κ. Νικοδήμου. Καί τότε αυτό που απαιτείται είναι μια δημιουργία, κάτι καινούριο, όχι μόνο μια ελευθερία της εκτέλεσης, αλλά κάτι πιό σύγχρονο που δίνει την ευκαιρία της εντόπισης του επικαίρου στην όλη ατμόσφαιρα της εκκλησιαστικής πραγματικότητας. Έτσι μόνο αποβλέποντας και ξεπερνώντας το καθετί συμβατικό και με δημιουργικότητα αναιρούμε την μουσική μας από την έρημο και την τοποθετούμε στην πραγματική κατάσταση της του Θεού βασιλείας.
Peter Saliba
Θεολόγος - φιλόλογος
που μπορουμε να προμηθευτουμε τον ψηφ.δισκο?να θυμηθουμε λιγο τον παππου να μας μεταρσιωσει με την ηδυμολπη και κατανυκτικη φωνη του!μακαριστε γεροντα θα ψαλλεις αραγε με τον χριστοδουλο και τον κλεοπα που σε πειραζε χαριτολογωντας, στο ουρανιο θυσιαστηριο...?
ΑπάντησηΔιαγραφήωραία η σύνδεση Ελευθερίας-Χρόνου-Εκκλησίας!
ΑπάντησηΔιαγραφήΑρχοντας πραγματικός.
ΑπάντησηΔιαγραφήΝομίζω ότι και ο σημερινός Δεσπότης μας πλησιάζει και σε γνώση και σε εκτέλεση στην Βυζαντινή Μουσική τον πρώην Πατρών Νικόδημο.Είναι καταπληκτικός ψάλτης.
Τον έχω ακούσει πολλές φορές και έχω ενθουσιαστεί.Εχει δε κάτι που ο πρώην Πατρών δεν διέθετε:Προσυεχητικό ύφος.
Ο Δεσπότης μας κ.Χρυσόστομος έχει προσευχητικό ύφος και είναι άριστος γνώστης της Β.Μουσικής.
Αν όχι το ίδιο με τον πρώην Πατρών Νικόδημο, τουλάχιστον λίγο πιο κάτω λόγω της εμπειρίας και της ηλικίας.
Να είναι πάντα καλά και τον περιμένουμε πάλι να έρθει να μας λειτουργήσει και να μας ψάλλει στο χωριό μας.
φίλε 4:11,
ΑπάντησηΔιαγραφήχαχαχαχαααααααα...
Τελικά λίγο λίγο συνειδητοποιώ πόσο μας λείπουν τα καλά ακούσματα: ερμηνείες σαν αυτήν του πρώην Πατρών με πείθουν πως η εκκλησιαστική μουσική όχι μόνο δεν είναι τυποποιημένη και άκαμπτη, αλλά, πολλώ μάλλον, επιτρέπει μια μοναδική δημιουργική ελευθερία! Ακούω και ξανακούω τον δίσκο σαν καλός μαθητής.
ΑπάντησηΔιαγραφήPeter, σ' ευχαριστούμε για το γραπτό σου.