ΔΥΟ ΣΥΝΘΕΤΕΣ ΚΙ ΕΝΑ ΚΟΥΑΡΤΕΤΟ ΖΩΓΡΑΦΙΖΟΥΝ ΤΟΝ GRECO

Χθες βράδυ στο Ιδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Θεοχαράκη η συναυλία – ύμνος στον EL Greco του Νέου Ελληνικού Κουαρτέτου. Μια ιδέα του σπουδαίου μουσικού και φίλου Γιώργου Δεμερτζή, ο οποίος γνωρίζοντας το Κουαρτέτο αρ. 3 του ισλανδού Jon Leifs (1899-1968), πρότεινε στον συνθέτη Φίλιππο Τσαλαχούρη να συνθέσει ένα ανάλογο έργο, με αφετηρία επίσης την τέχνη του μεγάλου Θεοτοκόπουλου.
Έτσι τα δύο έργα, με θέμα τον Greco, παρουσιάστηκαν χθες με παράλληλη προβολή video art, που τόνιζε την πρώτη ύλη, ήτοι τους πίνακες που ενέπνευσαν τους συνθέτες. Ένα είδος υπομνηματισμού της μουσικής θα έλεγε κανείς. Σε κάθε περίπτωση σ’ αυτή την πρωτότυπη συναυλία ισχύει απόλυτα αυτό που είχε πει ο μεγάλος ζωγράφος Γιώργος Μπουζιάνης: «Το χρώμα είναι για μένα ήχος που ακούω τη μουσική του…».
Ο Leifs συνέθεσε το Κουαρτέτο του έπειτα από μια επίσκεψη στο Τολέδο, όπου είχε την ευκαιρία να δει από κοντά τα έργα του Greco. Πέθανε το 1968 και σκέφτομαι ότι φέτος συμπληρώνονται 40 χρόνια από το θάνατό του. Η παρουσίαση του έργου του εδώ στην Ελλάδα, για πρώτη φορά, συνιστά το καλύτερο μνημόσυνο. Γιατί το ΝΕΚ μας συνέστησε ουσιαστικά αυτόν τον συνθέτη, άγνωστο στο ευρύ κοινό.
Η σύνθεση του Leifs έχει εσωτερική δύναμη, μια ένταση που σε κρατάει σε εγρήγορση. Βλέπει τον Θεοτοκόπουλο κυριολεκτικά ως μουσικό! Και καταγράφει σαν σε όραμα τους ήχους των χρωμάτων του. Μαγεμένος ο ίδιος από τον μεγάλο Έλληνα, προσπαθεί, και τα καταφέρνει, να εστιάσει στο φως του Θεοτοκόπουλου, είτε είναι φανερό είτε κεκρυμμένο. Το ΝΕΚ έπαιξε το έργο του Leifs με αυστηρή προσήλωση στην παρτιτούρα και με μια ευλάβεια που χαράζεται στην ψυχή του ευαίσθητου ακροατή.
Η εικόνα του video art, που επιμελήθηκε η εικαστικός Ρένα Τσαγγαίου, στο κουαρτέτο του Jon Leifs γεννήθηκε από την ακρόαση του έργου και μόνο, δηλ. διαδικασία αναζήτησης, άκρα σχοινοβασία.
Το κουαρτέτο του Φίλιππου Τσαλαχούρη, το τρίτο – κατά σύμπτωση; - όπως και του Leifs με τον τίτλο El Greco, γράφτηκε το 2005 και είναι αφιερωμένο στο Νέο Ελληνικό Κουαρτέτο. Νομίζω πως είναι από τα καλύτερα έργα του Φ. Τσαλαχούρη, ο οποίος αναδεικνύεται μέσα από τη σύνθεσή του αυτή μεγάλος θεολόγος! Προσεγγίζει το έργο του Θεοτοκόπουλου με βαθειά αίσθηση πνευματικότητας. Αν στο έργο του Leifs υπήρχαν και δυο πίνακες από την κοσμική θεματολογία του Greco (Τολέδο, Αυτοπροσωπογραφία), ο Τσαλαχούρης επιλέγει μόνο θρησκευτικά θέματα και δη από τον κύκλο των Παθών. Το πρελούδιο είναι ο Χριστός ευλογών και ο συνθέτης μας δίνει έναν υπέροχο κανόνα, σα να μας λέει ότι από άνθρωπο σε άνθρωπο περνάει το ιλαρόν φως του Χριστού, του οποίου η μορφή είναι πια το κριτήριο για τους ανθρώπους, όπως λέει ο Ντοστογιέφσκι.

Στη Γεθσημανή τονίζεται το «αγωνία συσχεθείς». Και το πρώτο βιολί, ο αριστουργηματικός Γ. Δεμερτζής, μας δίνει μ’ έναν υπερκόσμιο, θα τολμούσα να πω, τρόπο το φτερούγισμα του αγγέλου που έρχεται για να ενθαρρύνει τον προς το πάθος πορευόμενο Ιησού.
Η Σύλληψη είναι ένα πανδαιμόνιο ήχων, ανάλογο με τον πληθωρικό σε πρόσωπα και χρώματα πίνακα του Greco, ο οποίος βέβαια τονίζει εμφαντικά τον Ιησού με το κόκκινο ιμάτιο. Το τσέλο δίνει εκεί όλη την ένταση της σκηνής, που σηματοδοτεί επίσημα το πάθος.
Η Σταύρωση και η Ανάσταση του Τσαλαχούρη – δύο θέματα που έχει και ο Leifs – μας αποδεικνύουν περίτρανα την πνευματικότητά του. Δεν είναι απλώς ένας καλός μουσικός και συνθέτης, αλλά ένας στοχαστής και ερευνητής του Θείου. Βέβηλον έπος, θα πει κανείς. Ερευνάται το Θείον; Ο Τσαλαχούρης ξέρει. Και μόνον καταληπτόν η ακαταληψία αυτού. Στην Ανάσταση η μουσική του δεν είναι θριαμβική, όπως θα περίμενε κανείς, αλλά ήρεμη και φωτεινή, σαν το πρωί του Μ. Σαββάτου, που …σκάει η πρώτη Ανάσταση και οι πιστοί καλούνται στο «σιγησάτω πάσα σαρξ βροτεία…».
Είναι προφανές ότι στο κουαρτέτο του Φ. Τσαλαχούρη υπήρξε στενή συνεργασία στο video art. Ο συνθέτης όχι μόνο περιέγραψε το πώς οι πίνακες υπαγόρευσαν τη μουσική, αλλά και υπέδειξε τα μέρη που η παρτιτούρα ταυτίζεται με το συγκεκριμένο σημείο του κάθε πίνακα. Σημειώνω το «πείραγμα» των χρωμάτων του πίνακα στη Σταύρωση, όταν η μουσική γίνεται δραματική, και τα μάτια του Αναστάντος Ιησού, που βλέπουν αναδρομικά τη σκηνή της Σύλληψης.
Ευχαριστώ το Νέο Ελληνικό Κουαρτέτο, τον Γ. Δεμερτζή, τον εξαίρετο Δημήτρη Χανδράκη, τους Αγγέλους: Αγγέλα Γιαννάκη και Άγγελο Λιακάκη, γι’ αυτή την ιδιαίτατη βραδιά. Εύχομαι ο Greco τους να ταξιδέψει παντού, όπως του αξίζει.

Φωτό:
1. Ο ιδρυτής και πρώτο βιολί του ΝΕΚ Γιώργος Δεμερτζής με τον γιατρό και συγγραφέα Θάνο Κωνσταντινίδη, ο οποίος είναι ο ορισμός και ο κανόνας του φιλόμουσου.
2. Άγγελος Λιακάκης (από αριστερά), Σίμος Παπάνας ο ταλαντούχος βιολιστής που ήρθε από την Θεσσαλονίκη ειδικά για τη συναυλία, η υπέροχη Αγγέλα Γιαννάκη στο κέντρο με μια φίλη της και ο Φίλιππος Τσαλαχούρης.
3. Φ. Τσαλαχούρης, Αλέξανδρος Χατζηδήμος - ένας ακόμα σπουδαίος γιατρός και φιλόμουσος- και Γ. Δεμερτζής.
4. Φ. Τσαλαχούρης, Ρένα Τσαγγαίου, Γ. Δεμερτζής.
5. Ο συνθέτης με την πατρινή σύζυγό του σοπράνο Ευγενία Καλοφώνου.