ΕΝΤΕΧΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΟΥ 21ου αι. ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ

Του συνθέτη Σωτήρη Φωτόπουλου

Κατ' εικόνα του βυζαντινού δικέφαλου αετού, ο ελληνικός πολιτισμός εξαπλώθηκε και επηρέασε Ανατολή και Δύση. Η ελληνική θεωρία και μουσική βρίσκεται διάσπαρτη μέχρι σήμερα στις έντεχνες και παραδοσιακές μουσικές της ανατολικής Μεσογείου. Αρχαίοι ελληνικοί τρόποι, βυζαντινοί ήχοι, αραβικά και τούρκικα μακάμια κοινωνούν της ίδιας μουσικής τάξης πραγμάτων που γεννήθηκε και άνθισε στον ελληνικό, ελληνιστικό και βυζαντινό πολιτισμικό χώρο της φιλόξενης ανατολικής Μεσογείου, αν και βεβαίως οι μουσικές προσεγγίσεις, εκφράσεις και μορφές (φόρμες) διαφοροποιούνται εμφανώς.
Στή Δύση οι αρχαίοι ελληνικοί τρόποι, μέσα από τη βυζαντινή οκτώηχο επέζησαν, τουλάχιστον ονόματι, μέχρι τους αναγεννησιακούς τρόπους και συνεχίζοντας μία πορεία διαδοχικών απλουστεύσεων και προσαρμογών στα αυτιά και τα φωνητικά χαρακτηριστικά της «άγριας δύσης», κατέληξαν σταδιακά και μέσα απ' τις "συμπληγάδες" του συγκερασμού, εδώ και πέντε περίπου αιώνες, στούς δύο ξακουστούς τρόπους της μείζονας και ελάσσονας κλίμακας, φτωχά κατάλοιπα του μουσικού πλούτου της ελληνικής μουσικής θεωρίας και πράξης. Κι ενώ ο ελληνικός κόσμος κατέρεε και διασκορπίζονταν μετά την Αλωση, η Δύση ευημερούσε και ο επονομαζόμενος πλέον ευρωπαϊκός πολιτισμός άφηνε τα διάσημα έργα του έντεχνης μουσικής.
Κατά συνέπεια, στούς δύο, σε μερικά χρόνια, αιώνες νέας ελληνικής πραγματικότητας, κάθε έλληνας που θέλει να είναι μουσικά μορφωμένος ξενιτεύεται για να την γνωρίσει.
Η σύγχρονη ευρωπαϊκή μουσική κατάργησε εδώ κι ένα περίπου αιώνα και τα δύο αυτά τελευταία κατάλοιπα της ελληνικής κληρονομιάς της, της μείζονας και της ελάσσονας κλίμακας και της έννοιας της τονικότητας (ατονικότητα) στην οποία βασίστηκε κατά τους τελευταίους πέντε αιώνες. Αργότερα, στην μεταπολεμική έντεχνη μουσική δημιουργία επικράτησε μία αφηρημένη γεωμετρική και δομική περίοδος (γενίκευση της εκλογικευμένης οργάνωσης όλων των μουσικών παραμέτρων με στόχο την αφηρημένη δόμηση ως έργο και αισθητικό επίτευγμα – «ολικός σειραϊσμός»). Οι κάποιες «μανιεριστικού» τύπου παρενθετικές αντιδράσεις (αλεατορισμός, αυτοσχεδιασμός, μινιμαλισμός κλπ) δεν ήταν βέβαια δυνατόν να επηρεάσουν τις εξελίξεις και σύντομα το ελληνικό πνεύμα και έργο του Γιάννη Ξενάκη μετέθεσε δραστικά και αμετάκλητα, ήδη απο τη δεκαετία του '50, την καλλιτεχνική δημιουργία της Δύσης από την εκλογικευμένη και την αφηρημένη δόμηση, - που και ο ίδιος επλάτυνε ανάγοντάς την όμως σοφά σε «μέσο» - στην ανθρωποκεντρική έκφραση γνώσης και αίσθησης, επαναφέροντας έννοιες όπως αυτή της «ταυτότητας», ως έκφρασης των μουσικών υλικών και δομών (εκφραστικές και αναγνωρίσιμες μάζες, συνδυασμοί, νέες κλίμακες κλπ).
Σ' αυτό το περιβάλλον έντεχνης μουσικής δημιουργίας, παράλληλα με τη σύνθεση έργων σύγχρονης «δυτικής» μουσικής, ξεκίνησα μία σειρά έργων σύγχρονης έντεχνης «ελληνικής μουσικής». Πέρα από οποιοδήποτε ελληνοκεντρικό ναρκισσισμό ή εθνικόφρονα «παρηγοριά», στο σημείο εξέλιξης των διάφορων τεχνικών της δυτικής έντεχνης μουσικής μέσα στο έργο μου, διαχρονικά ελληνικά μουσικά χαρακτηριστικά που, από και πέρα απ' την Ελλάδα, βρίσκονται σε όλη την ανατολική μεσόγειο, μπορούν πια να αναζωογονήσουν και, προσφέροντας λύσεις, να επαναπροσανατολίσουν τη μουσική δημιουργία. Και αυτή τη φορά, όχι μόνο της Δύσης.

Το πρώτο τέτοιο έργο με τον συμβολικό τίτλο «Ωδή Α'», χρησιμοποιεί για πρώτη φορά τεχνοτροπίες από την έντεχνη δυτική μουσική δημιουργία μου, προσαρμοσμένες στην ελληνική μουσική θεωρία έτσι όπως αυτή έφτασε ως τις μέρες μας μέσα από την βυζαντινή μουσική παράδοση. Η Ελληνική Βυζαντινή Χορωδία του Λυκούργου Αγγελόπουλου είναι η μόνη στον κόσμο που, όχι χωρίς σημαντική προσπάθεια, μπορούσε να ερμηνεύσει ένα τέτοιο έργο και, παρά το καινοτόμο και δύσκολο γι' αυτή έργο που πρότεινα (θέματα μουσικής σημειογραφίας και απόδοσης κλπ έπρεπε πρώτα να λυθούν) δέχτηκε να συμπράξει.
Η πρόταση μου αυτή γιά ένα τέτοιο εγχείρημα βρήκε συμπαραστάτη της τον γνωστό ιταλό μουσικολόγο Εnzo Restagno που φρόντισε να της δοθεί σημαντική προβολή παρουσιάζοντάς τη στα δύο μεγαλύτερα ετήσια διεθνή Φεστιβάλ της Ιταλίας : στο διεθνές Φεστιβάλ του Μιλάνο στον καθεδρικό ναό San Alessandro στις 19 Σεπτεμβρίου και στο Settembre Musica του Τορίνο στον καθεδρικό ναό San Domenico στις 20 Σεπτεμβρίου.
Η ελευθερία της σύγχρονης Ελλάδας δεν συνίσταται βέβαια στα σύνορά της, αλλά πρώτιστα στην δυνατότητα της αυτοδιάθεσής της και του σεβασμού των αποφάσεων και επιλογών της. Η « Ωδή Α' » συνιστά μία πρώτη προσπάθεια στην μετατόπιση των ορίων της μουσικής μας ανεξαρτησίας πιο μακριά, μόνη ελπίδα συνεισφοράς του ελληνικού πνεύματος στην ανθρωπότητα.
Η τέχνη και ο κόσμος της Γνώσης στον οποίο μετέχει, υπαγορεύει έτσι με τον ευθύ τρόπο που τη χαρακτηρίζει το δικό της όραμα για την αναπόφευκτη παγκοσμιοποίηση : αυτή που « γνέθεται » μέσα από την ακριβή εξέταση και γνώση της προσφοράς κάθε πολιτισμού και της εμπεριστατωμένης, συνειδητής, και επομένως οργανικής αλληλεπίδρασής τους.
Το πολιτιστικό μέσο παγκοσμιοποίησης δεν συνίσταται σ' ένα «εφησυχαστικό ανακάτεμα της λήθης», αλλά σε μία «επίπονη γνώση και συνεργασία των διακρίσεων».
Η παγκοσμιοποίηση των αγαθών και εκείνη της γνώσης έχουν, απλά, ως μόνη ειδοποιό διαφορά τον Πολιτισμό!

- Ο Σωτήρης Φωτόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα την 1η Ιανουαρίου του 1962.
Σπούδασε Νομικά στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και Σύνθεση στήν τάξη του μουσικολόγου και συνθέτη Γιάννη Ιωαννίδη.
Υπότροφος της πόλης του Στρασβούργου (Γαλλία), σπούδασε μουσικολογία στο Πανεπιστήμιο Ανθρωπιστικών Επιστημών της πόλης αυτής (U.S.H.S) με τον μουσικολόγο, συνθέτη και γλωσσολόγο François-Bernard Mâche. Παρακολούθησε μαθήματα σύνθεσης στην τάξη του συνθέτη Matthias Spahlinger στην Μουσική Ακαδημία του Freiburg της Γερμανίας.
Υπότροφος της Γαλλικής Κυβέρνησης (Γαλλικό ΥΠ.ΕΞ) για διδακτορικές σπουδές, εξειδικεύτηκε στη μουσικολογία του 20ου αι. στην Ανώτατη Σχολή Κοινωνικών Επιστημών (E.H.E.S.S) σε συνεργασία με το IRCAM και την Ecole Normale Supérieure de Musique στο Παρίσι, με τον φιλόσοφο και συνθέτη Hugues Dufour και τον μουσικολόγο Pierre-Albert Castanet.
Στη συνέχεια έγινε και Γάλλος πολίτης και έκτοτε ζει και εργάζεται στο Παρίσι.
Εκτός από την σύνθεση, η μουσικολογική του δραστηριότητα συνίσταται σε διαλέξεις, σεμινάρια και δημοσιεύσεις πάνω σε θέματα της έντεχνης μουσικής δημιουργίας του 20ου αι. Είναι μόνιμος συνεργάτης του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας της Γαλλίας.