Το Καλλιτεχνικό Σύνολο “Πολύτροπον” διοργανώνει ρεσιτάλ βιολιού του Γιώργου Λεμπέση

Artwork: Ιωάννης - Πορφύριος Καποδίστριας 

Το Καλλιτεχνικό Σύνολο “Πολύτροπον” (υπεύθυνος: Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος) διοργανώνει ένα ρεσιτάλ βιολιού του ταλαντούχου 18χρονου Γιώργου Λεμπέση. 

Το ρεσιτάλ θα πραγματοποιηθεί την Τρίτη 18 Νοεμβρίου 2025 και ώρα 7 μ.μ. στην Αίθουσα Διδασκαλίας της Μουσικής Βιβλιοθήκης του Συλλόγου «Οι Φίλοι της Μουσικής» στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. 

Το πρόγραμμα περιλαμβάνει τα έργα: 

Johann Sebastian Bach (1685-1750) 

Σονάτα για βιολί Νο. 2 σε λα ελάσσονα, BWV 1003 

- I. Grave 

- II. Fuga 

Pyotr Ilyich Tchaikovsky (1840-1893) 

Κοντσέρτο για βιολί σε ρε μείζονα, Op. 35 

- I. Allegro moderato 

- II. Canzonetta: Andante 

- III. Finale: Aleggro vivacissimo 

Πιάνο ο Μάριος Καζάς

Είσοδος ελεύθερη 

Ο Γιώργος Λεμπέσης γεννήθηκε στην Αθήνα το 2007. Ξεκίνησε τη μελέτη του βιολιού σε ηλικία έξι ετών και από το 2015 φοιτά στην τάξη του Απόλλωνα Γραμματικόπουλου, αρχικά στο Ορφείο Ωδείο και στη συνέχεια στο Ωδείο Αθηνών. Είναι μέλος της Ελληνικής Συμφωνικής Ορχήστρας Νέων, με την οποία έχει εμφανιστεί σε σημαντικές αίθουσες συναυλιών, μεταξύ των οποίων η Concertgebouw του Άμστερνταμ, καθώς και της Camerata Junior – ορχήστρας νέων in residence του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Έχει βραβευτεί στον Διαγωνισμό «Ο Φίλων», ενώ έχει παρακολουθήσει σεμινάρια και masterclasses με καταξιωμένους μουσικούς, όπως τον Tomo Keller, εξάρχοντα της ορχήστρας της Ακαδημίας του St. Martin Ιn Τhe Fields.

Το πιάνο της "Ευτέρπης"

Το πιάνο συντηρημένο στην αποκαταστημένη "Ευτέρπη" (Οκτ. 2025)

Αριστείδης Γ. Κανατούρης

26 Οκτωβρίου 2025 

Μόλις νωρίτερα σήμερα ζήσαμε μια ιστορική στιγμή για την πολιτισμική παράδοση του Λαυρίου. Το ιστορικό κτήριο της "Ευτέρπης", το Μέγαρο Μουσικής της πόλης μας, κτίσμα του 1898-1899, χαρακτηρισμένο από το Υπουργείο Πολιτισμού ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο και έργο τέχνης, ένας χώρος πολιτισμού που για σχεδόν έναν αιώνα υπήρξε στέγη της ομώνυμης Φιλαρμονικής (έτος ίδρυσης 1893) και κέντρο μουσικών και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων, ξακουστό για τους αποκριάτικους χορούς, καμαρώνει πλέον ολόλαμπρο και αριστοτεχνικά αποκατεστημένο μετά από μια μακρά περίοδο εγκατάλειψης και παρακμής 

Ο Δήμος Λαυρεωτικής, όταν το 1992 πωλήθηκε το κτήριο από την Γαλλική Εταιρεία Μεταλλείων Λαυρίου σε ιδιώτη, ξεκίνησε μια μακρόχρονη προσπάθεια με όλους τους διατελέσαντες δημάρχους και απέκτησε τελικώς την κυριότητά του το 2018 επί δημαρχίας Κων. Λεβαντή, καταβάλλοντας σημαντική δαπάνη. Στη συνέχεια, έπραξε το οφειλόμενο χρέος του με σεβασμό στην ιστορία και στην αρχιτεκτονική κληρονομιά του Λαυρίου, γι’αυτό και αξίζουν συγχαρητήρια στον Δήμαρχο Δημήτρη Λουκά και στα στελέχη του Δήμου που ανέλαβαν την πρωτοβουλία αποκατάστασης, καθώς και σε όσους και όσες συνέπραξαν σ’αυτήν την προσπάθεια. Στην κεντρική αίθουσα της "Ευτέρπης" και αριστερά της σκηνής στέκει σιωπηλό ένα πιάνο, ανήμπορο να ξετυλίξει τις μελωδίες του από τα «τραύματα»-σημάδια της κακουχίας που ήταν συνέπειες της μακρόχρονης έλλειψης συντήρησης και των αλλεπάλληλων μετακινήσεών του μέχρι την επαναφορά του στην αρχική του στέγη. 

Και δεν ήταν λίγες οι μετακινήσεις του: από το κτήριο της "Ευτέρπης", όταν αυτό πωλήθηκε, μετακόμισε στο ημιτελές βιομηχανικό κτήριο που στέγαζε τότε την Δημοτική Φιλαρμονική Λαυρίου στον χώρο που είναι ευρύτερα γνωστός ως ΑΚΕΛ, κατόπιν απ’εκεί στο υπόγειο του παρακείμενου Κλειστού Γυμναστηρίου και, τέλος, στο Παλαιό Μηχανουργείο της Ελληνικής Εταιρείας στο λιμάνι, απ’όπου επέστρεψε στη βάση του μετά από μια επιτυχημένη σωστική συντήρησή του από τους έμπειρους συμπολίτες μας τεχνίτες Αλέκο Ματιά και Χρήστο Τσοπάνη. 

Γνώρισα αυτό το πιάνο στα χρόνια της δόξας του, όταν μικρό παιδί και αργότερα ως μαθητής τύχαινε να παρευρεθώ και να συμμετάσχω στους αποκριάτικους παιδικούς χορούς και σε κάποιες μουσικές ή σχολικές εκδηλώσεις στην "Ευτέρπη" και πάντα με εντυπωσίαζε, ενώ με θλίψη το αντίκρυζα όταν, σε ώριμη ηλικία πια, το έβλεπα σε μια γωνιά του "Μηχανουργείου" με ολοφάνερα τα σημάδια της πολύχρονης απαξίωσής του. 

Το πιάνο στο "Μηχανουργείο" (Ιούλ. 2024) 

Το πεντάλ του, που είχε επίσης διασωθεί, φυλασσόταν από την Εταιρεία Μελετών Λαυρεωτικής (ΕΜΕΛ) σε άλλον χώρο. Όταν λοιπόν πριν από δύο περίπου χρόνια άρχισαν οι εργασίες αποκατάστασης της "Ευτέρπης", μου κινήθηκε το ενδιαφέρον για μια έρευνα με σκοπό την συλλογή πληροφοριών γι’αυτό το όργανο, τα αποτελέσματα της οποίας παραθέτω. 

Το πεντάλ στην ΕΜΕΛ

Τα χαρακτηριστικά του πιάνου: Πρόκειται για ένα μεγάλο πιάνο "με ουρά" (με μήκος 1,80 μ., πλάτος 1,40 μ. και ύψος 0,97 μ.), που κατασκευάστηκε στο Βερολίνο από τον Γερμανικό οίκο πιάνων του Eduard Westermayer, όπως αποτυπώνεται στο καπάκι του πληκτρολογίου ως "Patent Ed. Westermayer, Berlin". 

Η επιγραφή στο καπάκι των πλήκτρων 

Ανασηκώνοντας το μεγάλο καπάκι του πιάνου, ανακαλύπτουμε ακριβώς κάτω από τις χορδές τη σφραγίδα που αναφέρει τον κατασκευαστή και τον σειριακό αριθμό του που είναι ο 3423. Αναγράφεται: "FLÜGEL & PIANINO FABRIK von Ed. Westermayer, Berlin, No. 3423" (Εργοστάσιο Πιάνων με ουρά και Πιάνων του Ed. Westermayer, Βερολίνο, Αριθμ. 3423). (Σημ. FLÜGEL στον ύστερο 19ο αιώνα σήμαινε το μεγάλο πιάνο με ουρά, ενώ το PIANINO ήταν το μικρότερο "όρθιο" πιάνο). 

Η ανάγλυφη επιγραφή στον σιδερένιο σκελετό: Ed. Westermayer, Berlin

Λίγο παραπέρα, στον σιδερένιο σκελετό (γνωστό ως "άρπα") και πίσω από τις χορδές βλέπουμε ανάγλυφη την μεταλλική επιγραφή "Ed. Westermayer, Berlin". Τα πλήκτρα του, από τα οποία πολλά λείπουν, είναι τα μεν μαύρα από έβενο, τα δε λευκά ξύλινα επικαλυμμένα με μια λεπτή στρώση από ελεφαντόδοντο. Από τα συνολικά 85 πλήκτρα (35 μαύρα και 50 λευκά) που διαθέτουν τα πιάνα αυτού του κατασκευαστή, στο "δικό" μας έχουν απομείνει μόνο 66 (28 μαύρα και 38 λευκά, σε 17 από τα οποία λείπουν κομμάτια από τις επικαλύψεις ελεφαντόδοντου). (Σημ. Η εμπορία ελεφαντόδοντου έχει απαγορευθεί από το 1980). Η χρονολόγησή του: Με βάση τα παραπάνω στοιχεία (κατασκευαστής και σειριακός αριθμός), με πληροφορίες για τα έτη κατασκευής των πιάνων αυτού του κατασκευαστή και με απλά μαθηματικά κατέληξα στο ότι το έτος κατασκευής του είναι το 1887 (με μικρή απόκλιση +/- δύο ετών), πράγμα που επιβεβαιώθηκε από πηγές του εξωτερικού, με τις οποίες αντάλλαξα αλληλογραφία. Οι ίδιες πηγές με διαβεβαίωσαν ότι μπορεί η εμπορική αξία του πιάνου να είναι μηδαμινή λόγω της κατάστασής του, όμως η ιστορική και πολιτισμική αξία του είναι ανεκτίμητη λόγω του σχεδίου, της κατασκευής και του εσωτερικού μηχανισμού του. Κι εδώ γεννώνται δύο ερωτήματα:

1. Αφού το πιάνο είναι κατασκευασμένο το 1887 και το κτήριο της "Ευτέρπης" κτίσθηκε το 1898-1899, πώς το αναγνωρίζουμε ως πιάνο της "Ευτέρπης"; Η απάντηση: Το πιάνο είτε ήρθε νωρίτερα στο Λαύριο και στεγάσθηκε αρχικά σε άλλον χώρο, είτε πιθανότατα αγοράστηκε αργότερα, όταν πλέον η "Ευτέρπη" είχε αποπερατωθεί. 

2. Ήταν το πιάνο της "Ευτέρπης" το πρώτο που έφθασε στο Λαύριο; Η απάντηση είναι ΟΧΙ. Το πρώτο πιάνο που ήρθε στο Λαύριο, ήταν εκείνο που έφερε από την Μασσαλία ο γνωστός Γάλλος επιχειρηματίας και ιδρυτής της πρώτης μεταλλουργικής εταιρείας του Λαυρίου Hilarion Roux (1817-1898), όταν σε μία από τις διαμονές του στο Λαύριο (Μάρτιος-Μάιος 1866) μαζί με την οικογένειά του έφερε εκτός από τις απαραίτητες αποσκευές και ένα πιάνο! Λίγα λόγια για τον κατασκευαστή του πιάνου Ο Eduard Westermayer (1824-1892), γιός οργανοποιού, ίδρυσε την ομώνυμη εταιρεία κατασκευής πιάνων στο Βερολίνο το 1863, όταν πλέον, μετά από πολύχρονη μαθητεία του στα σημαντικότερα εργοστάσια στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, είχε αποκτήσει εξειδικευμένη τεχνογνωσία. Στα χρόνια που ακολούθησαν, ο Eduard Westermayer απέκτησε μεγάλη φήμη χάρις και στις εφευρέσεις του μηχανισμών βελτίωσης της απόδοσης του ήχου του πιάνου και κέρδισε πολλά διπλώματα ευρεσιτεχνίας (πατέντες) στη Γερμανία, Βρετανία και στις ΗΠΑ. 

 Η σφραγίδα FLÜGEL & PIANINO FABRIK von Ed. Westermayer, Berlin, No. 3423  (Εργοστάσιο Πιάνων με ουρά και Πιάνων του Ed. Westermayer, Βερολίνο, Αριθμ. 3423)

Αρχικά τα πιάνα του προορίζονταν για εξαγωγή κυρίως στη Νότιο Αμερική, σύντομα όμως επεκτάθηκε στη Γερμανία, Ρωσία, Σκανδιναβία, ΗΠΑ, ακόμη και στη Χαβάη στα τέλη του 19ου αιώνα. Μετά τον θάνατό του το 1892, τον διαδέχθηκε στην επιχείρηση ο ανεψιός του Paul Westermayer, ο οποίος διατήρησε την επιχείρηση και συνέχισε την παραγωγή πιάνων μέχρι τον αιφνίδιο θάνατό του το 1937. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1941, η επιχείρηση έκλεισε οριστικά. Όμως στο διάστημα που ο Paul Westermayer την διηύθυνε, του είχε απονεμηθεί ο τίτλος του προμηθευτή της αυλής του αυτοκράτορος της Αυστρο-Ουγγαρίας το 1909 και της αυλής της βασίλισσας της Πρωσίας το 1913. 

Κλείνοντας αυτή την σύντομη ιστορική αναδρομή, εύχομαι το πιάνο της "Ευτέρπης" που μας υποδέχεται σιωπηλό, να θυμίζει στους παλαιότερους συμπολίτες μας τις μελωδίες που σκόρπιζε όταν στην κατάμεστη αίθουσα δίνονταν χοροί, συναυλίες ή άλλες μουσικές εκδηλώσεις, ενώ για τους νεώτερους να αποτελεί μια ζωντανή μαρτυρία του πολιτισμικού παρελθόντος της πόλης μας. 

ΠΗΓΕΣ 

1. Χρονολόγηση του κτηρίου: Το σχέδιο κατασκευής του έχει ημερομηνία 8 Αυγούστου 1898 (Βλ. Γ. Μάνθος «Οι Φιλαρμονικές του Λαυρίου», 1995), ενώ το κτήριο στην αρχική μορφή του – χωρίς την μπροστινή πτέρυγα (foyer) – αποτυπώνεται στο «Τοπογραφικόν Διάγραμμα της πόλεως Λαυρίου» του μηχανικού Δημ. Μαυροδόπουλου με ημερομηνία 30 Ιουνίου 1899, που είναι αναρτημένο στο γραφείο του Δημάρχου. 

2. Βιογραφικά του Eduard Westermayer στην αγγλική Wikipedia https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Ed._Westermayer&oldid=1192766476 και στον ιστότοπο www.dieter-gocht.de (Ανάκτηση 9/10/2024) 

3. Χρονολόγηση κατασκευής του πιάνου: Αλληλογραφία μου με τον Αυστριακό οίκο πιάνων https://feurich.com και με τον ιστότοπο της Westermayer https://westermayer-pianos.com/ 

4. Για τον Hilarion Roux στο Gérard Chastagnaret Un vertige méditerranéen : Hilarion Roux 1819-1898, marquis d’Escombreras, Madrid, 2023 5.Η ιστορία και κατασκευή πιάνου στο https://odeioopera.edu.gr/h-istoria-kai-kataskeyh-toy-pianoy/ (Ανάκτηση 15/10/2024). 

ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΥ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Ο μακαριστός Πατριάρχης Μελέτιος Μεταξάκης (1871- 1935), από την κοίμηση του οποίου συμπληρώθηκαν φέτος 90 χρόνια, είναι γνωστό ότι υπηρέτησε την Ορθόδοξη Εκκλησία από πολλές και εξαιρετικά νευραλγικές θέσεις. Μητροπολίτης Κιτίου από το 1910 έως το 1918, Μητροπολίτης Αθηνών από το 1918 έως το 1920, Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως από το 1921 έως το 1923 (ως Μελέτιος Δ’) και Πάπας και Πατριάρχης Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής από το 1926 έως το 1935 (ως Μελέτιος Β’). 

Όμως ο μεγάλος αυτός Πατριάρχης ξεκίνησε ως ιεροσολυμίτης. Πέρασε τα μαθητικά του χρόνια στη γενέτειρά του (χωριό Παρσάς του Λασιθίου Κρήτης) και στην Ιεράπετρα και αργότερα σπούδασε από το 1889 έως το 1891 στην Ιερατική Σχολή του Παναγίου Τάφου. Το 1891 ο ηγούμενος της Βηθλεέμ και Αρχιεπίσκοπος Θαβωρίου, Σπυρίδων, τον χειροτόνησε διάκονο και τον ονόμασε Μελέτιο. Συνέχισε τις σπουδές του στη Θεολογική Σχολή του Τιμίου Σταυρού στα Ιεροσόλυμα όταν η Σχολή επαναλειτούργησε το 1893. Αποφοίτησε το 1900 ως αριστούχος. Στα 1903 ορίστηκε Αρχιγραμματέας του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων και φρόντισε για την αναδιοργάνωση του πατριαρχικού τυπογραφείου και την έκδοση του περιοδικού «Νέα Σιών» το 1904. Ίδρυσε νέα σχολεία και αναδιοργάνωσε τα υπάρχοντα ενώ πέτυχε να απονέμεται δίπλωμα στους αποφοίτους της Θεολογικής Σχολής των Ιεροσολύμων ακόμη κι αν δε χειροτονούνταν ιερείς. Αντιμετώπισε τη «Ντουχόβναγια Μίσσια» (Πνευματική Αποστολή), ρωσική οργάνωση που ασκούσε ανθελληνική προπαγάνδα, ίδρυσε την Πρακτική Σχολή στην Ιόππη και ενίσχυσε την κυκλοφορία διδακτικών βιβλίων. Ακόμη φρόντισε για την ενίσχυση των οικονομικών του Πατριαρχείου. Το 1907 μετείχε ως εκπρόσωπος του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων σε συνάντηση με τον εκπρόσωπο του Οικουμενικού Πατριαρχείου και μετέπειτα Οικουμενικό Πατριάρχη, Βασίλειο, μητροπολίτη Αγχιάλου, και τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας Φώτιο, για την αντιμετώπιση του αρχιεπισκοπικού ζητήματος της Κύπρου. 

Επομένως, ο Μελέτιος Μεταξάκης έζησε στο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων και ως εκ τούτου το πολύτιμο σύγγραμμά του “Αι αξιώσεις των Αραβοφώνων της Παλαιστίνης” (Κωνσταντινούπολις, 1909) αποτελεί κυριολεκτικώς πηγή για τα εν τω Πατριαρχείω Ιεροσολύμων πράγματα. 

Πολύς λόγος έγινε πρόσφατα για μια δήλωση του Πατριάρχου Ιεροσολύμων Θεοφίλου περί του ρόλου του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων. Ο Πατριάρχης Θεόφιλος έχοντας στο πλευρό του τον σπουδαρχίδη μητροπολίτη Βολοκολάμσκ Αντώνιο, τον και “υπουργό εξωτερικών” του Πατριαρχείου Μόσχας, αλλά και τον Ρώσο Πρέσβη στο Ισραήλ, κατά τους εορτασμούς των 100 ετών από την ίδρυση της ρωσικής μονής της Αγίας Τριάδας στη Χεβρώνα, ο Πατριάρχης, λοιπόν, είπε επί λέξει: 

«Ημείς, αγαπητοί μου αδελφοί, «σφραγισθέντες τω Πνεύματι της επαγγελίας» (Πρβλ. Εφ’. 1,13). αφ΄ ενός μεν «οφείλομεν αλλήλους αγαπάν» (Ιωάν. Α΄ 4,11). Αφ’ ετέρου δε φυλάττειν την παρακαταθήκην των Παναγίων Προσκυνημάτων, τα οποία αποτελούν το σημείον αναφοράς απάντων των ανά την Οικουμένην Χριστιανών, αλλά και την εγγύησιν της ενότητος των Αγίων Ορθοδόξων αδελφών Εκκλησιών». 

Φαίνεται πως ο Πατριάρχης Θεόφιλος έχει πάρει στα σοβαρά το αφήγημα της «Μητέρας των Εκκλησιών» το οποίο έφερε στην επιφάνεια στις μέρες μας η ρωσική Εκκλησία, λόγω του Ουκρανικού ζητήματος. Ένα αφήγημα το οποίο αναπαράγεται μαζικά από τους εν Ελλάδι εραστές της “Αγίας Ρωσίας”. Αυτοί, όσο βλέπουν την Μόσχα να υμνολογεί – καιροσκοπικά βεβαίως – τον Ιεροσολύμων, τόσο αφιονίζονται και αλαλάζουν ότι η “Μητέρα των Εκκλησιών” δεν είναι το Οικουμενικό Πατριαρχείο, αλλά το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων. 

Την θέση, όμως, του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων έχει ξεκαθαρίσει από τις αρχές του 20ου αιώνα ο μακαριστός Πατριάρχης Μελέτιος Μεταξάκης όταν έγραφε: 

“Το σύστημα καθ’ ο απ’ αιώνων η Σιωνίτις Εκκλησία κυβερνάται, προσιδιάζον αυτή και μόνη εκ πασών των άλλων ορθοδόξων εκκλησιών, αντιστοιχεί προς την εξωτερικήν αυτής θέσιν ως φρουρού των Ιερών Προσκυνημάτων του Χριστιανισμού… Αυτός ο επίσκοπος Ιεροσολύμων, αφανής τέως υπό τον τίτλον επισκόπου Αιλίας και υποκείμενος τω Μητροπολίτη Καισαρείας, άρχεται προσλαμβάνων σημασίαν εν τη όλη Εκκλησία ως επίσκοπος του Ναού της Αναστάσεως και εκ “της ακολουθία της τιμής”, ήτις εδόθη αυτώ υπό της Α’ Οικουμενικής Συνόδου, ηξιώθη έπειτα εν τη Δ’ Οικουμενική Συνόδω να συναριθμηθεί τη τετρακτύι των τεσσάρων Πατριαρχών Ρώμης, Κωνσταντινουπόλεως, Αλεξανδρείας και Αντιοχείας πέμπτος τη τάξει ερχόμενος. Κατά ταύτα το τε αξίωμα το πατριαρχικόν και το αυτοδιοίκητον της Εκκλησίας Ιεροσολύμων πρώτην και μόνην αιτίαν και πηγήν έχουσι τα Πανάγια του Χριστιανισμού Προσκυνήματα και επομένως το πρώτιστον και κυριώτατον αντικείμενον της μερίμνης του Πατριάρχου των Ιεροσολύμων είναι η καλή συντήρησις των Ιερών Προσκυνημάτων, η επιτέλεσις των εν αυτοίς ιερών τελετών και η περίθαλψις των απανταχόθεν του κόσμου συρρεόντων εις προσκύνησιν ευσεβών χριστιανών”. 

Ως εκ τούτου ούτε “Σύνοδος Αμάν” χωρεί ούτε διακήρυξις περί “εγγυήσεως της διορθοδόξου ενότητος” ούτε άλλη παρόμοια αξίωσις. Άλλωστε η ευθύνη της διαφύλαξης των Παναγίων Προσκυνημάτων είναι τόσο μεγάλη ώστε δεν μπορεί να μένει χρόνος για άλλες ευθυνοφόρες αποστολές. Γι’ αυτό και η Εκκλησία έταξε τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων φρουρόν ακοίμητον των Παναγίων Προσκυνημάτων και πλέον ου. 

Υπενθυμίζουμε εδώ ένα κείμενό μας προ διετίας (14-11-2023) για το θέμα: 

Ο σύμβουλος του Πατριάρχη Μόσχας Κυρίλλου, πρωθιερέας Νικόλαος Μπαλασόφ, σχολίασε πρόσφατες «πρωτοβουλίες» του Πατριάρχου Ιεροσολύμων Θεοφίλου, περί διαμεσολαβητικού του ρόλου για το Ουκρανικό και την ενότητα στην Ορθοδοξία. Ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Θεόφιλος ανέφερε ότι σκοπεύει να πράξει παν το δυνατό για τη «θεραπεία των σχέσεων εντός της ορθοδόξου οικογένειας». Ο Νικόλαος Μπαλασόφ δήλωσε, λοιπόν, σχετικά (2-10-2023): «Η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία χαιρετίζει οποιεσδήποτε μεσολαβητικές προσπάθειες, που έχουν ως στόχο την ανάπτυξη του διαλόγου και την τάχιστη εγκαθίδρυση μιας δίκαιης ειρήνης στην Ουκρανία. Με μεγαλύτερο σεβασμό αντιμετωπίζουμε παρόμοιες πρωτοβουλίες, που προέρχονται από τον Πατριάρχη της Αγίας Πόλεως Ιερουσαλήμ, Προκαθήμενο της αρχαιότερης Εκκλησίας, η οποία είναι Μητέρα όλων των χριστιανικών Εκκλησιών. 

Το Πατριαρχείο Μόσχας επίσης υποστηρίζει την πρόθεση της Εκκλησίας Ιεροσολύμων να συνδράμει στη συνοδική συζήτηση των προβλημάτων, που υφίστανται στην παγκόσμια ορθόδοξη οικογένεια. Επανειλημμένως στην ιστορία κομβικός ρόλος στη διασφάλιση τέτοιου είδους συζητήσεως ανήκε στην Ιερουσαλήμ. Ενθυμούμεθα και την συνάντηση των Προκαθημένων και αντιπροσώπων των κατά τόπους Ορθοδόξων Εκκλησιών στο Αμάν, που πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία του Πατριάρχη Θεοφίλου το 2020. Αποτέλεσε σημαντικό βήμα στο πεδίο της διορθοδόξου κοινωνίας και αυτό το βήμα χρειάζεται να συνεχιστεί. Η σημασία του διαλόγου μεταξύ των Εκκλησιών έχει τεράστια αξία, ακόμη και εάν η πραγματοποίησή του αντιμετωπίζει πολυάριθμες δυσκολίες, ενώ οι Προκαθήμενοι ορισμένων Εκκλησιών εκ των προτέρων δηλώνουν ότι αρνούνται από θέσεως αρχής να συζητήσουν τις αποφάσεις τους». 

Μας λέει, επομένως, ο ρώσος ιερέας Μπαλασόφ ότι ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων είναι «ο Προκαθήμενος της αρχαιότερης Εκκλησίας, η οποία είναι Μητέρα όλων των χριστιανικών Εκκλησιών». Με άλλα λόγια ο Μπαλασόφ αμφισβητεί το πρωτόθρονον του Οικουμενικού Πατριαρχείου και εξαίρει τον ρόλο του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων, το οποίο, ηγήθηκε και της – αποτυχημένης, είναι αλήθεια – συνάντησης του Αμάν, που όμως πολύ θα ήθελε να επαναληφθεί η Μόσχα. 

Η παραπάνω δήλωση του Μπαλασόφ αναδημοσιεύτηκε αμέσως στην εφημερίδα «Ορθόδοξος Τύπος» (4-10-2023), η οποία δεν χάνει ευκαιρία να επιτίθεται στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, στοιχούμενη απολύτως στη Μόσχα. 

Στις 26 Οκτωβρίου, ο θεολόγος Διονύσης Σκλήρης, σε άρθρο του στο ρωσόφιλο site Κοσμοδρόμιο, έγραψε: «Το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων βρίσκεται σε ένα μεταιχμιακό πεδίο μεταξύ Κωνσταντινουπόλεως και Μόσχας και για τον λόγο αυτό μπορεί και αναλαμβάνει διορθόδοξες πρωτοβουλίες για τις θεραπείες των ενδορθόδοξων σχισμάτων (ενίοτε από κοινού με την Εκκλησία της Αλβανίας). Έχοντας την αυτοσυνειδησία της κατ’ εξοχήν Μητρός Εκκλησίας, η οποία δεν στηρίχτηκε, όπως άλλες Εκκλησίες αργότερα, στην προνομιακή σχέση της με αυτοκρατορικά κέντρα εξουσίας, αλλά αμιγώς στην εκκλησιαστική συνοδικότητα που γεννήθηκε στα Ιεροσόλυμα με την αποστολική σύνοδο, μπορεί να μεσολαβεί μεταξύ των «θυγατέρων» Εκκλησιών με μόνη «αυθεντία» τη διάνοιξή της στην ευαλωτότητα της Ιστορίας». 

Είναι προφανές ότι ο Διονύσης Σκλήρης αναπαράγει πιστά τον Μπαλασόφ, ως προς τον «διαμεσολαβητικό» ρόλο του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων, «της κατ’ εξοχήν Μητρός Εκκλησίας» (sic)!

Μπαλασώφ, Ορθόδοξος Τύπος και Κοσμοδρόμιο – Διονύσης Σκλήρης, βρήκαν τη λύση: Να τονίσουν το τέταρτο τη τάξει Πατριαρχείο Ιεροσολύμων ως «αυθεντία» – αν είναι δυνατόν! – στην διαμεσολάβηση μεταξύ των «θυγατέρων» – άπαγε! – Εκκλησιών. 

Μάλιστα, ο Διονύσης Σκλήρης μνημονεύει και την Εκκλησία της Αλβανίας, ήτοι τον Αρχιεπίσκοπο Αναστάσιο, ως διαμεσολαβητικό παράγοντα «από κοινού» με το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων! Άλλη μία απόδειξη για το ότι οι εν Ελλάδι ρωσόφιλοι προσβλέπουν στον Αλβανίας Αναστάσιο. 

Στις 7 Οκτωβρίου 2023 ο πρόεδρος του Τμήματος Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Σχέσεων του Πατριαρχείου Μόσχας μητροπολίτης Βολοκολάμσκ Αντώνιος έφτασε στα Ιεροσόλυμα για «επίσκεψη εργασίας», συνοδευόμενος από τον σύμβουλο του Μόσχας Κυρίλλου, πρωθιερέα Νικόλαο Μπαλασόφ.

Μας πληροφορεί το δελτίο τύπου της Ρωσικής Εκκλησίας: «Κατά τη συνάντηση, που χαρακτηρίσθηκε από θέρμη και εγκαρδιότητα συζητήθηκαν θέματα διμερούς ενδιαφέροντος, συμπεριλαμβανομένου και εκείνων που σχετίζονται με διάφορες πρωτοβουλίες και σχέδια της Ορθοδόξου Εκκλησίας Ιεροσολύμων». 

Δεν ξέρουμε ποια είναι τα «σχέδια» του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων, αλλά ελπίζουμε να μην υποπέσει και πάλι στο ολίσθημα του Αμάν. Ίσως θα πρέπει να συνειδητοποιήσει, πλέον, το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων ότι η Ρωσική Εκκλησία δεν είναι κυρίαρχη ούτε θα είναι ποτέ. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και στην κανονική δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας στην Αφρική, είναι εξαιρετικά σημαντικά γεγονότα που κοστίζουν ήδη πολύ στο Πατριαρχείο της Μόσχας. Γι’ αυτό ας είναι πιο προσεκτικός ο Πατριάρχης Θεόφιλος απέναντι στις προθέσεις του Μόσχας Κυρίλλου, ο οποίος δεν διστάζει να τρώει τα παιδιά του (Βολοκολάμσκ Ιλαρίωνα και πρ. Κλιν Λεωνίδα). Σήμερα δοξάζει και αύριο κατακρημνίζει… 

Το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων δεν μπορεί να παίξει κανένα διαμεσολαβητικό ρόλο στο Ουκρανικό και γενικότερα. Έχει να λύσει πολλά δικά του προβλήματα, αλλά και δεν διαθέτει τα απαραίτητα εφόδια για την όποια διορθόδοξη πρωτοβουλία. Τα υπόλοιπα είναι παχιά λόγια του Μπαλασόφ χωρίς αντίκρισμα.

ΣΤΟ ΤΡΙΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΜΑΝΟΥ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ ΜΕ ΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΙΗΣΗ

ERTecho

Εκπομπή ΕΓΝΑΤΙΑ ΟΔΟΣ

Μάνος Χατζιδάκις, Εκκλησιαστική Ποίηση και Μουσική

Ένα δίπτυχο για τη βαθιά γνώση και την ουσιαστική σχέση του κορυφαίου συνθέτη με την Βυζαντινή Ποίηση και Μουσική, με οδηγό τον θεολόγο, μουσικό και συγγραφέα Παναγιώτη Ανδριόπουλο. 

Σάββατο 25 και Κυριακή 26 Οκτωβρίου 2025. 

Η πρώτη εκπομπή ΕΔΩ. 

Η δεύτερη εκπομπή ΕΔΩ. 

Ο Χατζιδάκις σίγουρα ήξερε την αξία της εκκλησιαστικής ποίησης και μουσικής. Η πρώτη σχετική αναφορά έγινε από τον ίδιο στην περίφημη διάλεξη για το ρεμπέτικο το 1949. Ο ίδιος δεν ανήκει στους συνθέτες που υμνούν την παράδοση και αναπαράγουν Βυζαντινά στερεότυπα. Ωστόσο αν μελετήσουμε προσεκτικά το έργο του θα παρατηρήσουμε πως έχει επιρροές τόσο από την υμνολογία όσο και από την Βυζαντινή μουσική. Στο πλαίσιο του δίπτυχου αφιερώματός μας συνομιλούμε με τον Παναγιώτη Ανδριόπουλο, θεολόγο-μουσικό, αλλά και οφικιάλιο του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ο οποίος στο βιβλίο του με τίτλο «Τα Χατζιδακικά» ανέδειξε – μεταξύ άλλων – και πτυχές του εκκλησιαστικού, θα λέγαμε, Χατζιδάκι. Παράλληλα, ακούμε σχετικά αποσπάσματα από έργα του Μάνου Χατζιδάκι. 

Έρευνα – Παραγωγή – Παρουσίαση: Γιώργος Ντόβολος. 

Η εκπομπή εντάσσεται στο πολύπλευρο αφιέρωμα του Τρίτου Προγράμματος στο Μάνο Χατζιδάκι με αφορμή την επέτειο των εκατό χρόνων από τη γέννησή του. Από τη Δευτέρα 20 έως και την Κυριακή 26 Οκτωβρίου μεταδίδονται μια σειρά από ειδικές εκπομπές, συναυλίες και ένθετα ξαναζωντανεύοντας τα λόγια και τα έργα του συνθέτη που επηρέασε, αφύπνισε, ενέπνευσε και συνεχίζει να εμπνέει τις γενιές που ακολουθούν. Μέσα από κείμενα, σχόλια, συγκριτικές εκτελέσεις, ποιήματα, τραγούδια, αλλά και προσωπικές άγνωστες στιγμές και πτυχές του έργου του, φωτίζονται ο εμπνευσμένος, ποιητικός και στοχαστικός πυρήνας της προσωπικότητας του. Μια μοναδική αισθητική, πολιτική και ηθική στάση που διαμόρφωσε την νεοελληνική ευαισθησία.

"ΕΓΚΩΜΙΟ ΣΤΟΝ ΜΕΓΑ ΠΕΤΡΟ" ΤΟΥ ΠΕΤΡΟΥ ΜΠΕΡΕΚΕΤΗ ΑΠΟ ΤΟ "ΠΟΛΥΤΡΟΠΟΝ"

Από την "Συλλογή Παλαιών Ψαλτικών Χειρογράφων του Σίμωνος Καρά"
Εμμανουήλ Στ. Γιαννόπουλου, Αθήνα 2020. 

Το Σάββατο 1η Νοεμβρίου 2025 στο Συνεδριακό Κέντρο του Ιδρύματος Στέλιος Χατζηιωάννου (Κυδαθηναίων 22, Πλάκα), θα πραγματοποιηθεί Διεθνής Συνδιάσκεψη με θέμα “Από τη Σώτειρα Λυκοδήμου στην Αγία Τριάδα”, αφιερωμένη στα τελευταία 175 χρόνια από την αναστήλωση του Ναού της Αγίας Τριάδος της οδού Φιλελλήνων. 

Ώρες εργασιών: 10:00 - 14:30 

Οι γλώσσες των εργασιών είναι ελληνική και ρωσική με συγχρονισμένη μετάφραση. 

Είσοδος ελεύθερη. 

Παραθέτουμε, στη συνέχεια, το πρόγραμμα της Συνδιάσκεψης. 

Στο τέλος των εργασιών της Συνδιάσκεψης θα ερμηνευθεί για πρώτη φορά το μάθημα “Εγκώμιον εις τον Αυτοκράτορα της Ρωσίας Μέγαν Πέτρον”, του σπουδαίου μεταβυζαντινού μελοποιού Πέτρου Μπερεκέτη (ακμή περ. 1680-1710/1715), σε ήχο α' τετράφωνο. 

Ερμηνεύουν: ο Γιάννης Χριστόπουλος, τενόρος Εθνικής Λυρικής Σκηνής, ο πρωτοψάλτης Γιώργος Ντόβολος μαζί με τον Καλλιτεχνικό Σύνολο "Πολύτροπον", με υπεύθυνο τον Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλο. 

Ένας θεράπων της μονοφωνικής εκκλησιαστικής μουσικής, στην τουρκοκρατούμενη Κωνσταντινούπολη του 17ου αιώνα, ο Πέτρος Μπερεκέτης, αφιερώνει μία ολωσδιόλου ξεχωριστή σύνθεση, στον μεταρρυθμιστή και δυτικόφιλο Μέγα Πέτρο (1672-1725). Προφανώς αυτό συμβαίνει διότι πάντοτε οι υπόδουλοι Ρωμιοί προσέβλεπαν στην ομόδοξη Ρωσία, η οποία τότε μεσουρανούσε.  

Στίχοι ἐγκωμιαστικοὶ εἰς τὸν εὐσεβέστατον, γαληνότατον, ἐκλαμπρότατον, ὑψηλότατον, καὶ περιφανέστατον μέγιστον αὐτοκράτορα καὶ θεοστέπτων (!) βασιλέα Μοσχοβίας Ῥωσίας τε καὶ πάντων τῶν ὑπερβορίων κύριον κύριον κὺρ Πέτρον, γόνον τοῦ εὐσεβοῦς μακαρίτου καὶ ἀοιδίμου βασιλέως κυροῦ Ἀλεξίου. Καὶ οἱ μὲν στίχοι ἐποιήθησαν παρὰ κυρίου ἐν ἱερεύσι Κράλη καὶ Σακελλίου τῆς τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας, τὸ δὲ μέλος ἐκαλλωπίσθη παρὰ τοῦ μουσικωτάτου κυρίου κὺρ [Πέτρου] Μπερεκέτη καὶ ἀναγνώστου τοῦ ἐκ Βυζαντίου.

Παραθέτουμε στην συνέχεια το κείμενο της μουσικής σύνθεσης του Πέτρου Μπερεκέτη, η οποία δεν έχει ψαλεί μέχρι σήμερα.  

Εγκώμιον εις τον Μοσχοβίας, οι μέν λόγοι, κυρίου Κράλη ιερέως, το δέ μέλος του Πέτρου Μπερεκέτου, ήχος α΄ Δ΄φωνος.  

"Δεύτε χριστοφόροι λαοί, βοήσωμεν συμφώνως, ύψιστε Πάτερ άναρχε, Βασιλεύ Παντοκράτορ, μονογενές απαύγασμα, Υιέ του Θεού και Λόγε, ζωοποιέ Παράκλητε, Πνεύμα της αληθείας, Τριάς αδιαίρετε, η μία Θεαρχία, σκέπε και φρούρει, φύλαττε, δυσχερών των του βίου, Βασιλεί τε θεόφρονι, άνακτι Μοσχοβίας, μέγιστον αυτοκράτορα πάσης της Ρωσίας, Πέτρον τον αεισέβαστον, πάντων των υπερβορείων, κήρυκα ευσεβείας τε, γόνον του Αλεξίου, νικητήν τροπαιούχον τε, δόξα των Βασιλέων, δώρησαι νίκη κατ’ εχθρών, διά παντός του βίου, και βασιλείας ουρανών αξίωσον τυχείν τε, πρεσβείας της Πανάγνου τε και πάντων των Αγίων". 

Την φήμη αυτή "των βασιλέων Μοσχοβίας", εξήγησε στη νέα μέθοδο της παρασημαντικής και ο ιερομόναχος Ιωάσαφ Διονυσιάτης (1858). 

Οι προσωπογραφίες των Καραγκιοζοπαιχτών της «Σχολής των Πατρών» διά χειρός Κώστα Μακρή

Του Δημήτρη Παπανικολάου 

Κείνο που με τρώει, κείνο που με σώζει 

είναι π' ονειρεύομαι σαν τον Καραγκιόζη 

Διονύσης Σαββόπουλος

Η Τέχνη δεν έχει σύνορα και αυτό το γνωρίζουν καλά οι λαϊκοί ζωγράφοι, καθώς τα εμπνευσμένα και με φαντασία πλασμένα έργα των χειρών τους, προσφέρονται αφειδώλευτα προς τον καθένα, για να ταξιδεύουν το νου και να γαληνεύουν την ψυχή. 

Ο Κώστας Μακρής, με απλότητα και σχεδιαστική δεινότητα, αποδίδει με αδρές γραμμές τις προσωπογραφίες εμβληματικών Καραγκιοζοπαιχτών, συγκροτώντας μια ενότητα μνήμης και ιστορίας του «Ελληνικού Θεάτρου Σκιών».1 Εικονοποιεί και μνημειώνει τις μορφές των σημαντικότερων εκπροσώπων της περιώνυμης σχολής, καθώς με πρώτο διδάξαντα τον Δημήτριο Σαρδούνη, κατέστησαν την «Πάτρα γενέτειρα του Ελληνικού Καραγκιόζη».2 

Ο Δημήτριος Σαρδούνης ή «Μίμαρος»,3 έχοντας ολοκληρώσει τις εγκύκλιες σπουδές, διορίζεται, ως γνώστης της βυζαντινής μουσικής, ψάλτης στον Άγιο Ανδρέα Πατρών και ένεκα των πολιτισμικών καταβολών προσεγγίζει με σεβασμό «την τέχνη των σκιών».4 «Αφαιρεί τις βωμολοχίες και εμπλουτίζοντας το ρεπερτόριο με νέους ήρωες»,5 το καθιστά αγαπητό στο ευρύτερο κοινό. Οι συνεχιστές της τέχνης του, έχοντας εμπεδώσει την αισθητική του θεώρηση και εμφορούμενοι από «τις αξίες της παράδοσης»,6 εμπνεύστηκαν έργα από την ελληνική μυθολογία και τα ηρωϊκά κατορθώματα των Ελλήνων, εκφράζοντας στις παραστάσεις τους το λαϊκό αίσθημα. 

Ο Κώστας Μακρής, με τα σχέδιά του, αποτίει φόρο τιμής στους δημιουργούς μιας τέχνης ταπεινής, που άφησαν το αποτύπωμά τους στον λαϊκό πολιτισμό. Αποδίδει με θαυμαστή δεξιοτεχνία το ύφος ενός εκάστου, συμπυκνώνοντας στην μορφή τους την φλόγα της ψυχής τους. Αυτή που έκαιγε σιγανά εφ’ όρου ζωής και πυρπολούσε τα όνειρά τους. 

«Οι Καραγκιοζοπαίχτες, έχοντας ζήσει σε δύσκολες συνθήκες»,7 μετουσίωσαν βιώματα και προσδοκίες σε τέχνη μαγική, αυτοσχεδιάζοντας πάνω στο πανί. Με τους ευφάνταστους διαλόγους των ηρώων, διεκτραγωδούσαν τα κοινωνικά συμβάντα και εναντιώνονταν στην βία, αποκαθιστώντας με το γέλιο το δίκαιο στην συνείδηση του κόσμου. Το πάθος και η πίστη τους σε ό,τι διακονούσαν, «ακτινοβολεί στα πρόσωπά τους»,8 έτσι όπως τα εκφράζει και τα αντανακλά σαν καθρέφτης και φως, η ποιητική του ζωγράφου. 

Ο Κώστας Μακρής, ως «Καραγκιοζοπαίχτης της νέας γενιάς»,9 έχοντας εγκολπωθεί την λαϊκή τέχνη, σχεδιάζει τις φιγούρες, ζωγραφίζει τις ρεκλάμες και κατασκευάζει τα σκηνικά, μεταδίδοντας με τα έργα που ανεβάζει στον μπερντέ, το πνεύμα και το ήθος των δημιουργών μιας άλλης εποχής. 

Βιβλιογραφία: 

1. Γιάννης Κιουρτσάκης. «Προφορική παράδοση και ομαδική δημιουργία. Το παράδειγμα του Καραγκιόζη». Εκδόσεις Κέδρος. Αθήνα 1983 

2. Γιάννης Κιουρτσάκης. «Καρναβάλι και Καραγκιόζης. Οι ρίζες και οι μεταμορφώσεις του λαϊκού γέλιου». Εκδόσεις Κέδρος. Αθήνα 1985 

3. Βασίλης Χριστόπουλος. «Ορέστης. Ο Πατρινός Καραγκιοζοπαίχτης Ανέστης Βακάλογλου». Αχαϊκές εκδόσεις. Πάτρα 1999 

4. Άρης Μηλιώνης. «Σκιές στο φως των κεριών». Εκδόσεις Περί-τεχνών. Πάτρα 2001 

5. Βασίλης Χριστόπουλος. «Στο φως της ασετυλίνης». Εκδόσεις Κέδρος. Αθήνα 2002 

Σημειώσεις: 

1. Γιάννης Κιουρτσάκης. «Πάτρα, του αστικού Καρναβαλιού και του Ελληνικού Θεάτρου Σκιών», στη δίγλωσση έκδοση, «1ο Διεθνές Φεστιβάλ Θεάτρου Σκιών» Δήμου Πατρέων. Υπουργείο Πολιτισμού-Επικράτεια Πολιτισμού, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο. Δημοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Πάτρας, «Καρναβάλι-Τέχνες». σ.18-20. Εκδόσεις Δήμου Πατρέων. Πάτρα 2001 και στο δίγλωσσο λεύκωμα, «Ζωγραφική, Χαρακτική, Σχέδια», από τις συλλογές της Δημοτικής Πινακοθήκης Πατρών. σ.114. Εκδόσεις Δήμου Πατρέων. Πάτρα 2008 

2. Σπύρος Βρεττός. «Σκιές στην πόλη ή ο Καραγκιόζης στην Πάτρα», στο βιβλίο «Η Πολιτισμική φυσιογνωμία της Πάτρας», σ.317-319. Εκδόσεις Πανεπιστημίου Πατρών. Πάτρα 1987 και «Εισαγωγή στην ιστορία του Καραγκιόζη της Πάτρας», στον κατάλογο, «Πάτρα Γενέτειρα του Καταγκιόζη». σ.32-33. Εκδόσεις Δήμου Πατρέων. Πάτρα 1998 

3. Βασίλης Χριστόπουλος. «Δημήτρης Σαρδούνης: Ο τραγικός Μίμαρος, ο αναμορφωτής του Θεάτρου Σκιών», στον δίγλωσσο κατάλογο, «1ο Διεθνές Φεστιβάλ Θεάτρου Σκιών» Δήμου Πατρέων. Υπουργείο Πολιτισμού-Επικράτεια Πολιτισμού, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο. Δημοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Πάτρας, «Καρναβάλι-Τέχνες». σ.34-38. Εκδόσεις Δήμου Πατρέων. Πάτρα 2001 

4. Γιάγκος Ανδρεάδης. «Το αλφαβητάρι του Καραγκιόζη», στον δίγλωσσο κατάλογο, «Ο Καραγκιόζης ταξιδεύει», σ.43. 1η Διεθνής Συνάντηση Θεάτρου Σκιών Δήμου Πατρέων. Υπουργείο Πολιτισμού-Εθνικό Πολιτιστικό Δίκτυο Πόλεων, Δημοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Πάτρας, «Καρναβάλι-Τέχνες». Δημοτική Πινακοθήκη Πατρών. Εκδόσεις Δήμου Πατρέων. Πάτρα 2000 

5. Άρης Μηλιώνης. «Ο Καραγκιόζης στο Νοσοκομείο», σ. 7-8. Εκδόσεις Δήμου Πατρέων. Πάτρα 1999 και «Ελληνικός Καραγκιόζης», στον δίγλωσσο κατάλογο, «1ο Διαγωνιστικό Φεστιβάλ Ελληνικού Θεάτρου Σκιών» Δήμου Πατρέων. Υπουργείο Πολιτισμού-Διεύθυνση Λαϊκού Πολιτισμού, Δημοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Πάτρας, «Καρναβάλι-Τέχνες». σ.14-16. Εκδόσεις Δήμου Πατρέων. Πάτρα 2002 

6.Θωμάς Αγραφιώτης. «Το Θεολογικό Στοιχείο στην Τέχνη του Καραγκιόζη». Συζήτηση με τον Μιχάλη Ζαχαρή. https:/www.youtube.com/wotch!=wg;FW85pl.lg. 21 Απριλίου 2021 

7. Τάκης Τσονάκας. «Ο τελευταίος ....αρος», στον δίγλωσσο κατάλογο, «5οι Αγώνες Ελληνικού Θεάτρου Σκιών». Δημοτική Βιβλιοθήκη-Πολιτιστικός Οργανισμός. σ.37. Εκδόσεις Δήμου Πατρέων. Πάτρα 2014 

8. Δημήτρης Βούρτσης. «Οι Αγιογραφίες του Θεάτρου Σκιών». Λεύκωμα. Σύνταξη βιογραφικού του αγιογράφου και ζωγράφου: Βασιλική Χούχλια. Κείμενο: Μαρία Αργυροπούλου, Ανδρέας Βούρτσης. σ.7. Έκδοση Πανεπιστημίου Πατρών και Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδος. Πάτρα 2025 

9. Ευανθία Στιβανάκη. «Το Θέατρο Σκιών στην Ελλάδα σήμερα και στο μέλλον», στον δίγλωσσο κατάλογο, «2ο Διεθνές Φεστιβάλ Θεάτρου Σκιών» Δήμου Πατρέων. Υπουργείο Πολιτισμού-Επικράτεια Πολιτισμού, Δημοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Πάτρας, «Καρναβάλι-Τέχνες». σ.16-19. Εκδόσεις Δήμου Πατρέων. Πάτρα 2003. 

Ο Δημήτρης Παπανικολάου, είναι συγγραφέας. Διετέλεσε διοικητικός υπεύθυνος της Δημοτικής Πινακοθήκης Πατρών (1988-2014). 

Σημείωμα: Το κείμενο, έχει γραφτεί με αφορμή την έκθεση «Η Πάτρα του Καραγκιόζη», που περιλαμβάνει χαρακτικά, ρεκλάμες, φιγούρες, βιβλία και αρχειακό υλικό τεκμηρίωσης του «Ελληνικού Θεάτρου Σκιών», από την δωρεά Μαίρης & Τάκη Τσονάκα προς την Δημοτική Πινακοθήκη Πατρών, καθώς και έργα της παραγωγής του Δήμου Πατρέων, «Πάτρα γενέτειρα του Καραγκιόζη», με 14 προσωπογραφίες Καραγκιοζοπαιχτών που φιλοτεχνήθηκαν από τον λαϊκό ζωγράφο Κώστα Μακρή. Η έκθεση, οργανώθηκε από το Τμήμα Διοίκησης Τουρισμού του Πανεπιστημίου Πατρών, εντασσόμενη στις εκδηλώσεις του Φεστιβάλ Υποδοχής Πρωτοετών Φοιτητών «Welcome to up 2005», στο πλαίσιο του «Μνημονίου συνεργασίας» που υπέγραψαν το Πανεπιστήμιο Πατρών και η Κοινωφελής Επιχείρηση Δήμου Πατρέων «Καρναβάλι Πάτρας». Επιμέλεια έκθεσης: Μαρία Αργυροπούλου, Δημήτρης Παπανικολάου, Γιάννα Παναγοπούλου. Την έκθεση πλαισιώνουν αντιπροσωπευτικά κείμενα των συγγραφέων-ερευνητών: Γιάννη Κιουρτσάκη, Γιάγκου Ανδρεάδη, Μιχάλη Ιερωνυμίδη, Άρη Μηλιώνη, Βασίλη Χριστόπουλου, Ευανθίας Στιβανάκη, Σπύρου Βρεττού, Δημήτρη Παπανικολάου και Τάκη Τσονάκα. Διάρκεια έκθεσης: 9-31 Οκτωβρίου 2025. Βίλα Κόλλα, πάρκο ΑΤΕΙ Κουκούλι Πατρών. 

Φωτογραφίες: Αλέξης Γκλαβάς

100 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΜΟΝΑΔΙΚΟΥ ΜΑΝΟΥ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Σήμερα, 23 Οκτωβρίου 2025, συμπληρώνονται ακριβώς 100 χρόνια από τη γέννηση του Μάνου Χατζιδάκι.

Θυμόμαστε, αναπόφευκτα, το γνωστό αυτοβιογραφικό του σημείωμα, γραμμένο με το δικό του χατζιδακικό ύφος: 

"Γεννήθηκα στις 23 του Οκτώβρη του 1925 στην Ξάνθη τη διατηρητέα κι όχι την άλλη τη φριχτή που χτίστηκε μεταγενέστερα από τους εσωτερικούς της ενδοχώρας μετανάστες. Η συνύπαρξη εκείνο τον καιρό ενός αντιτύπου της μπελ-επόκ, με αυθεντικούς τούρκικους μιναρέδες, έδιναν χρώμα και περιεχόμενο σε μια κοινωνία-πανσπερμία απ' όλες τις γωνιές της Ελλαδικής γης, που συμπτωματικά βρέθηκε να ζει σε ακριτική περιοχή και να χορεύει τσάρλεστον στις δημόσιες πλατείες. 

Σαν άνοιξα τα μάτια μου είδα με απορία πολύ κόσμο να περιμένει την εμφάνισή μου (το ίδιο συνέχισα κι αργότερα να απορώ σαν με περίμεναν κάπου καθυστερημένα να φανώ). Η μητέρα μου ήταν από την Αδριανούπολη, κόρη του Κωνσταντίνου Αρβανιτίδη, και ο πατέρας μου απ' την Μύρθιο της Ρεθύμνου, απ' την Κρήτη. Είμαι ένα γέννημα δύο ανθρώπων που καθώς γνωρίζω δεν συνεργάστηκαν ποτέ, εκτός απ’ την στιγμή που αποφάσισαν την κατασκευή μου. Γι' αυτό και περιέχω μέσα μου χιλιάδες αντιθέσεις κι όλες τις δυσκολίες του Θεού. Όμως η αστική μου συνείδηση, μαζί με τη θητεία μου την λεγόμενη «ευρωπαϊκή», φέραν ένα εντυπωσιακό αποτέλεσμα". 

Και να 'μαστε 66 χρόνια αργότερα, να γιορτάζουμε τα γενέθλια του Χατζιδάκι μ' έναν μοναδικό τρόπο! 

«Σήμερα είναι η μέρα των γενεθλίων μου. Γι΄ αυτό διάλεξα να παίξω με την Ορχήστρα των Χρωμάτων 4 υπέροχους κύκλους τραγουδιών. Γιατί μου ταιριάζουν και με εκφράζουν, χωρίς αυτό βέβαια να υποδηλώνει πως έχω γράψει έστω κατ΄ ιδέαν κάτι ανάλογο». 

Έτσι γιόρτασε ο Μάνος Χατζιδάκις τα γενέθλιά του στις 23 Οκτωβρίου 1991, στο «Παλλάς». 

Με μία συναυλία της Ορχήστρας των Χρωμάτων που ίδιος δημιούργησε και διηύθυνε – και δυστυχώς έσβησε… - κατά την οποία παρουσίασε τέσσερις κύκλους τραγουδιών. 

1. Frank Martin (1890-1974): Έξι μονόλογοι από τον “Jedermann”, σε ποίηση Hugo Von Hofmannsthal, με σολίστ τον βαρύτονο τον Σπύρο Σακκά. 

2. Richard Wagner (1813-1883): Wesendonk – Lieder, σε ποίηση Mathilde Wesendonk, με σολίστ την υψίφωνο Μαρίνα Κρίλοβιτς. 

3. Gustav Mahler (1860-1911): Τραγούδια για νεκρά παιδιά, σε ποίηση Friedrich Ruckert, με σολίστ τον βαρύτονο Αντώνη Κοντογεωργίου. 

4. Benjamin Britten (1913-1976): Εκλάμψεις, σε ποίηση Arthur Rimbaud, με την υψίφωνο Sheila Armstrong. 

Ο Μάνος Χατζιδάκις επέλεξε τέσσερις κύκλους τραγουδιών για την ημέρα των γενεθλίων του προφανώς γιατί τον απασχολούσε βαθειά το τραγούδι, στο οποίο άλλωστε και επιδόθηκε συστηματικά. Το τραγούδι στην πλέον υψηλή εκδοχή του. Γιατί ο ίδιος διεκήρυττε ότι το τραγούδι «είναι μια σχέση υπεύθυνη, μια πράξη ερωτική ανάμεσά μας που μας αποκαλύπτει. Τελετουργία που απαιτεί μια προετοιμασία θρησκευτική, επίμονη άσκηση γνώσης και αθωότητας, αποκαλύψεως και ανιχνεύσεως, μνήμης και προφητείας.» 

Ο Χατζιδάκις θεωρούσε ότι «το τραγούδι δεν είναι σύνθημα ή πράξη εκτονώσεως.» Θεωρούσε πως το αληθινό τραγούδι δεν πρέπει να κολακεύει τις συνήθειές μας ούτε να διασκεδάζει την αμηχανία μας, την οικογενειακή μας πλήξη ή την ερωτική μας ανεπάρκεια. 

Είναι αυτό το τραγούδι για το οποίο έλεγε: «Θα το θυμάσθε και θα το ’χετε εντός σας, χωρίς την δυνατότητα να το γλεντήστε με αυτάρεσκη και δυνατή φωνή. Μόνο να το ψελλίζετε θα είναι δυνατόν, σαν προσευχή ή σαν το «Υπερμάχω». 

Ο Χατζιδάκις υποστήριζε με πάθος: «Πιστεύω πως η τέχνη του τραγουδιού αποτελεί κοινωνικό λειτούργημα, γιατί το τραγούδι μας ενώνει μέσα σ’ ένα μύθο κοινό. Κι όπως στον χορό ενώνουμε τα χέρια μεταξύ μας για ν’ ακολουθήσουμε ίδιες ρυθμικές κινήσεις, έτσι και στο τραγούδι ενώνουμε τις ψυχές μας για ν’ ακολουθήσουμε μαζί, τις ίδιες εσωτερικές δονήσεις. Κι όσο για τον κοινό μύθο που δεν υπάρχει στις μέρες μας, τον σχηματίζουμε καινούριο κι απ’ την αρχή κάθε φορά. Κάθε φορά που νιώθουμε βαθιά την ανάγκη να τραγουδήσουμε». 

Κι ο Χατζιδάκις που δεν είχε στεγανά, τραγουδούσε από Τσιτσάνη μέχρι Μάλερ και Μπρίττεν. Όλα με τον ίδιο σκοπό: να χαθεί για πάντα –αν είναι δυνατόν– ο εφησυχασμός μας.

Φωτό: Μαριλένα Σταφυλίδου
Η συγκεκριμένη φωτογραφία δημοσιεύτηκε στο παραπάνω πρόγραμμα
της Ορχήστρας των Χρωμάτων 

Ο “ΕΘΝΙΚΟΣ ΣΧΟΛΙΑΣΤΗΣ” ΜΑΝΟΣ ΛΑΜΠΡΑΚΗΣ ΚΑΤΑ ΣΤΑΥΡΟΥ ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Ο “εθνικός σχολιαστής” μας Μάνος Λαμπράκης αυτή τη φορά καταπιάνεται με τον Σταύρο Ζουμπουλάκη. 

Με αφορμή το πρόσφατο βιβλίο του Στ. Ζουμπουλάκη “Η ανακοίνωση της αλήθειας στον άρρωστο” (εκδόσεις Πόλις, 2025), ο Μάνος Λαμπράκης εξαπολύει έναν “φιλιππικό”, για την γραφή του Σταύρου Ζουμπουλάκη, η οποία κατ’ αυτόν “αφήνει πάντοτε μια αίσθηση ανολοκλήρωτου. Όχι από αδυναμία - αλλά από πρόθεση”. 

Μεταξύ άλλων πολλών φληναφημάτων, ο Μάνος Λαμπράκης γράφει: “Ο λόγος του Ζουμπουλάκη κινείται ανάμεσα στη μελαγχολία του πιστού και την αμφιβολία του διανοουμένου — ένας λόγος που δεν τολμά να κατονομάσει το μυστήριο, μήπως και το προδώσει. Και όμως, αυτή η αποφυγή του ονόματος «Χριστός» λειτουργεί σαν παραδοχή: ότι κάθε ονομασία Του είναι ήδη αποτυχία. Όμως, ποιον Θεό υπονοεί; Ο γιατρός που ανακοινώνει την αλήθεια στον άρρωστο, στο τελευταίο του «βιβλίο», δεν είναι απλώς συμβολική μορφή, είναι το τεκμήριο ενός κόσμου χωρίς θεϊκή παρουσία, όπου η ευθύνη αντικαθιστά την Χάρη και η προσοχή παίρνει τη θέση της προσευχής. Ο Θεός του Ζουμπουλάκη είναι ένας Θεός που έχει γίνει σχέση -  όχι Σταυρός, αλλά βλέμμα και όχι Σάρκα, αλλά λέξη... Κι έτσι η απορία μένει: μήπως ο Ζουμπουλάκης δεν επιχειρεί να μιλήσει για τον Θεό, αλλά να Τον προστατεύσει από την εποχή του; Μήπως αυτή η διαρκής μετριότητα της πίστης - όπου ο Θεός δεν κηρύσσεται, αλλά υπαινίσσεται - είναι το τίμημα για να διασωθεί κάτι από το ιερό μέσα στην εξάντληση του λόγου”. 

Διερωτώμαι: Τι θέλει ο κ. Λαμπράκης από τον Σταύρο Ζουμπουλάκη; Μια ξεκάθαρη “ομολογία πίστεως”; Όποιος έχει παρακολουθήσει την πορεία και την σκέψη του Σταύρου Ζουμπουλάκη θα διαπιστώσει ότι είναι εξαιρετικά “χριστοκεντρικός”! Αλλά αυτό δεν το κραδαίνει, δεν το κραυγάζει. Υπάρχει παντού στο έργο του. Κι έτσι πρέπει να είναι. Ο Ζουμπουλάκης δεν είναι ιεροκήρυκας κι ούτε πρέπει να γίνει. 

Η Λίνα Πανταλέων είχε γράψει για τον Σταύρο Ζουμπουλάκη, με αφορμή το βιβλίο του “Μυθιστορηματικό Αναγνωστήριο”: “Η χριστιανική πίστη διαπερνά τόσο τον αναγνωστικό τρόπο όσο και τη γραφή του Ζουμπουλάκη. Έχω την εντύπωση πως δεν κατέβαλε ιδιαίτερο κόπο για να βρει τα λογοτεχνικά έργα που θίγουν, είτε πλαγίως είτε εμφατικά, είτε θερμά είτε απορριπτικά, το ζήτημα της πίστης. Τα διαβάσματα του Ζουμπουλάκη φανερώνουν τον πυρήνα της πίστης του, την πίστη του στη δυνατότητα της καλοσύνης και στο δικαίωμα της χαράς... Όταν ο Ζουμπουλάκης κάνει λόγο για αγάπη μιλάει για κάτι το απόλυτο, το υπέρτατο, που κατισχύει ακόμη και του θανάτου. Η άνευ όρων αγάπη είναι «εκείνη που δεν μπορεί να διανοηθεί τον θάνατο του άλλου, γιατί δεν μπορεί να διανοηθεί τον κόσμο και τη ζωή χωρίς αυτόν τον άλλο». «Η αγάπη δεν ξέρει από προφύλαξη, δεν υπάρχει υπό όρους. Η αγάπη είναι ασυμφιλίωτη με τον θάνατο του αγαπημένου […]». 

Όλα τα παραπάνω απαντούν στις θλιβερές αιτιάσεις του Μάνου Λαμπράκη για την γραφή του Σταύρου Ζουμπουλάκη. Ίσως θα έπρεπε να ενημερωθεί ο κ. Λαμπράκης για τις βαθιές χριστιανικές καταβολές του Στ. Ζουμπουλάκη, αλλά κυρίως να μελετήσει προσεκτικά την “Ανθοδέσμη για τη Μεγάλη Εβδομάδα”. 

Αίφνης, θυμάμαι ένα χριστολογικό άρθρο του Σταύρου Ζουμπουλάκη για τα Χριστούγεννα στην εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ (24-12-2005), όπου σημειώνει με έμφαση: “...ἡ κατὰ σάρκα γέννηση τοῦ Χριστοῦ ἀποτελεῖ τὴν ἀπαρχὴ τοῦ ἀπολυτρωτικοῦ ἔργου του καὶ ἡ ἑορτὴ μὲ τὴν ὁποία τὴν τιμοῦμε εἶναι ἀληθινὰ «μητρόπολις πασῶν τῶν ἑορτῶν» (Ἅγ. Ἰωάννης Χρυσόστομος). Ἡ Ἐνσάρκωση τοῦ Χριστοῦ ὁρίζει τὴν κατεξοχὴν ἀγεφύρωτη διαφορὰ τῆς χριστιανικῆς θρησκείας ἀπὸ τὴν ἰουδαϊκὴ καὶ ἐν γένει τὴν ἰδιαιτερότητα, τὸ μυστήριο καὶ τὸ σκάνδαλο τοῦ Χριστιανισμοῦ. Ὁ ἕνας καὶ μόνος Θεός, ὁ Δημιουργός του κόσμου, ἐπὶ τῆς γῆς ὤφθη καὶ ἐν τοῖς ἀνθρώποις συνανεστράφη (Βαροὺχ 3, 38), γεννήθηκε καὶ ἔζησε στὴ σκόνη καὶ στὴ λάσπη τῆς Παλαιστίνης, ἄνθρωπος ἀνάμεσα στοὺς ἀνθρώπους”. Και στη συνέχεια ο Ζουμπουλάκης αναλύει το Αποστολικό ανάγνωσμα των Χριστουγέννων, εστιάζοντας στο περίφημο χωρίο της Προς Φιλιππησίους επιστολής (2, 6 -10) του Αποστόλου Παύλου. 

Εύχομαι από καρδιάς στον “εθνικό σχολιαστή” μας Μάνο Λαμπράκη να αξιωθεί κάποτε να φτάσει στο ύψος της χριστολογίας του Σταύρου Ζουμπουλάκη. Μέχρι τότε τού συνιστώ σιωπή, διάβασμα, κένωση από το αφόρητο “εγώ” του και διακινδύνευση.

Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΣΑΒΒΟΠΟΥΛΟΣ ΤΟΥ ΜΑΝΟΥ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Πέθανε απόψε, Τρίτη 21 Οκτωβρίου 2025, ο σπουδαίος τραγουδοποιός Διονύσης Σαββόπουλος. 

Δείτε τις σχετικές αναρτήσεις της Ιδιωτικής Οδού ΕΔΩ. 
Σε μία ραδιοφωνική εκπομπή του 1989 ο Μάνος Χατζιδάκις μιλάει για τους εμπρησμούς και τις συνέπειές τους... Και στο τέλος βάζει Σαββόπουλο. 

Λέει ο Χατζιδάκις: 

"Όλες αυτές τις μέρες μαζί με τ' άλλα γεγονότα βλέπουμε φωτογραφίες του Τόμπρα να χάσκει γέλια ανόητου και ανεύθυνου βλακός μπρος στους φωτορεπόρτερς την ώρα που πάει να καταθέσει στην αρμόδια επιτροπή της Βουλής. 

Επίσης 15 μέρες τώρα ασχοληθήκαμε με τις φωτιές που κάψαν την Ελλάδα. Είδαμε αφελείς και κακούς ρεπόρτερς να κάνουν δήθεν αγωνιώδεις ερωτήσεις χωρίς αγωνία και χωρίς στοιχειώδη σκέψη για να φωτίσουν το ξεκίνημα των πυρκαγιών. Οι υπέυθυνοι να δηλώνουν και να ενεργούν άμεσα για να σβήσουν οι φωτιές. 

Η εγκληματική ΑΥΡΙΑΝΗ να διαπιστώνει πως ποτέ δεν είχαμε τόσες φωτιές άρα η κυβέρνηση τις προκάλεσε. Όλα για την μεγάλη πυρκαγιά - που ονειρεύεται - του τόπου μας προς δόξα της ιδεολογίας του Ταύρου. Κανείς δεν συνελήφθη από την δραστήρια Αστυνομία μας γιατί είχε υψηλές ασχολίες με την επερχόμενη δίκη της Ιατροπούλου. Θρασύδειλοι όπως πάντα δεν εμφανίστηκαν στην δίκη. 

Διαβάζουμε στα ΝΕΑ του Σαββάτου 26 Αυγούστου: ΔΑΣΙΚΟΙ ΚΑΤΑΓΓΕΛΟΥΝ ΤΗΝ ΔΡΑΣΗ ΚΥΚΛΩΜΑΤΩΝ - ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΟΙΚΟΠΕΔΟΦΑΓΩΝ. Μα δεν χρειάζεται φιλοσοφία για να γίνει αντιληπτό ότι συμφέροντα ύψιστα - όχι εθνικά αλλά προσωπικά- υπάρχουν στην βάση των πυρκαγιών. Κι όμως κανείς δεν έφερε στην Βουλή έναν νόμο που επειγόντως όποιος καλλιεργεί ή κτίζει σε καμμένη περιοχή να διώκεται ποινικά όσο κι ο εμπρηστής, σαν εγκληματίας. Η καμένη γη θα αναδασωθεί υποχρεωτικά. Να δείτε πως καμιά φωτιά δεν πρόκειται στο μέλλον να συμβεί. Γιατί δεν έσπευσαν να καταθέσουν έναν παρόμοιο νόμο; Γιατί οι προηγούμενοι δεν έπραξαν το ίδιο; Γιατί ακόμη και οι πιο προηγούμενοι; Για να γίνονται κάθε χρόνο φωτιές. 

Ο Σαββόπουλος τα λέει καλά και με πολύ ταλέντο σε ένα τραγούδι του, τους Κωλοέλληνες: "Κράτος ασυστόλων και πεσμένων κώλων" [και βάζει το τραγούδι του Σαββόπουλου  Κωλοέλληνες, από τον δίσκο "Το κούρεμα"]. 

Μάνος Χατζιδάκις 

Από την ραδιοφωνική εκπομπή "Το Πέμπτο Πρόγραμμα" (1989)

Τότε ο Σαββόπουλος είχε δεχθεί επιθέσεις για τον δίσκο «Το κούρεμα» και το τραγούδι «Κωλοέλληνες», και μεγάλο μέρος από το κοινό του, τού γύριζε την πλάτη. Ο Χατζιδάκις τον στήριξε λέγοντας ότι ο δίσκος είναι εξαιρετικός.

Είπε τότε ο Χατζιδάκις: "Ο Σαββόπουλος παρουσιάστηκε καταρχήν κουρεμένος, χωρίς γένια και μουστάκι. Απαρνήθηκε τη γραφικότητα του, την ερήμην της θελήσεώς του γραφικότητα του. Και παρουσίασε καινούργια τραγούδια, υπέροχα, αντάξια ενός αληθινού καλλιτέχνη. Και τραγούδησε το Κωλοέλληνες και θύμωσαν οι ραγιάδες κι αδειάσανε το μέρος που λειτουργούσε. Αν είμασταν σε μια άλλη χώρα, οι πολίτες της χώρας θα συστήναν σε κάθε ξένο επισκέπτη να σπεύσει να δει και ν’ ακούσει το Σαββόπουλο στο Zoom. Και θα ‘πρεπε να υπάρχουν ουρές έξω από τον χώρο που λειτουργεί. Εύχομαι για όλους μας εγκαίρως να το αντιληφθείτε και να σπεύσετε. Εγώ πήγα και θα ξαναπάω. Ακούγοντας τον ένιωσα συγκίνηση και πληρότητα". 

Ο Διονύσης Σαββόπουλος βρέθηκε στο χώρο του Μάνου Χατζιδάκι, στο θρυλικό Μουσικό Κέντρο Αθηνών «Σείριος», από τις 17 Ιανουαρίου ως τις 8 Φεβρουαρίου του 1988 και εκείνες οι εμφανίσεις του αποτυπώθηκαν στη συνέχεια σε δίσκο με τίτλο «Ο κύριος Σαββόπουλος ευχαριστεί τον κ. Χατζιδάκι και θα 'ρθη οπωσδήποτε», που κυκλοφόρησε από τον «Σείριο», την δισκογραφική εταιρεία του Μάνου Χατζιδάκι. 

Σε μια μεγάλη συνέντευξη που έδωσε στο Λευτέρη Παπαδόπουλο και δημοσιεύθηκε στα «Νέα» στις 27 Μαρτίου 1978, ο Μάνος Χατζιδάκις υπογράμμισε την ξεχωριστή θέση του Διονύση Σαββόπουλου στο ελληνικό τραγούδι:

"Θεωρώ τον Σαββόπουλο τον σημαντικότερο εκπρόσωπο της γενιάς σου που διαδέχτηκε τη δική μας! Ο Σαββόπουλος, στα τόσα χρόνια που υπάρχει, έχει ήδη δημιουργήσει την προσωπική του ιστορία. Τόσο αυτός όσο και ο Μικρούτσικος είναι πρωτογενείς φυσιογνωμίες. Κουβαλάνε έναν ολόκληρο κόσμο μέσα τους. Δηλαδή, έχουν μια προσωπική μυθολογία. Ο Σαββόπουλος δεν κατέβηκε στην Αθήνα φτιάχνοντας απλώς ένα ωραίο τραγουδάκι. Ο Σαββόπουλος κατέβηκε κουβαλώντας μια προσωπική μυθολογία, η οποία είναι συνδυασμός καταγωγής (Μακεδονία), ενός κλίματος της εποχής που έζησε και έγινε νέος κι ενός κλίματος ποιητικού από μια ομάδα ποιητών της Θεσσαλονίκης που βγήκε. Μπορεί, βέβαια, με όλ’ αυτά να γινόταν απλώς ένας επαρχιακός καλλιτέχνης. Έγινε όμως πανελλαδικός. Αυτό είναι το μεγάλο ταλέντο του. Συγχρόνως, διαμόρφωσε μια ζωή σύμφωνα με τη μουσική του. Αυτά όλα είναι πολύ σημαντικά πράγματα". 

 

Σε μια συνέντευξή του στον Αργύρη Παπαστάθη και στο ΒΗΜagazino (29-12-2012) ο Σαββόπουλος είχε αναφερθεί σε έναν χαρακτηριστικό ... Χατζιδάκι της εποχής του Γ' Προγράμματος, όταν παιζόταν το «Μακρύ ζεϊμπέκικο για τον Νίκο», και είχε ξεσηκώσει τεράστιες αντιδράσεις: 

"Ο δίσκος δεν μπορούσε να κυκλοφορήσει γιατί ήταν κομμένος από τη λογοκρισία. Αλλά το Τρίτο Πρόγραμμα το έπαιζε, 15 λεπτά τραγούδι. Αναψαν τα τηλέφωνα από την Προεδρία. “Τι παίζετε εκεί, βρε χαμένοι, αφού είναι κομμένο;”. Ετρεξαν οι παραγωγοί και ο Δαβαράκης, έντρομοι στο γραφείο του Χατζιδάκι. “Το και το, Μάνο, τι κάνουμε;”. “Να το παίξετε και αύριο και αν σας πουν τίποτα να τους πείτε ότι το ζήτησε ο ίδιος ο Χατζιδάκις γιατί δεν το ξέρει και θέλει να το ακούσει”. Το ξανάπαιξαν και τον πήρε έξαλλος πια ο ίδιος ο υπουργός. Ο Χατζιδάκις τον άκουγε σιωπηλός. “Τελείωσες;” τον ρωτά. “Ε ναι, Μάνο, τελείωσα”. “Υπουργέ, είσαι βλαξ” και του κλείνει το τηλέφωνο. Γινόταν έξαλλος όταν επενέβαιναν στις επιλογές του, θύμωνε όπως θυμώνουν οι βασιλιάδες". 

Και βέβαια μη ξεχνάμε την συμμετοχή του Διονύση Σαββόπουλου στα περίφημα "Παράλογα" του Μάνου Χατζιδάκι και του Νίκου Γκάτσου. Στον ξεχωριστό αυτό δίσκο ο Σαββόπουλος ερμηνεύει μαζί με την Μελίνα Μερκούρη το τραγούδι "Τ' άλογο του Ομέρ Βρυώνη", 

Ο ΑΡΘΟΥΡΟΣ ΡΕΜΠΩ ΤΟΥ ΜΑΝΟΥ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Στις 20 Οκτωβρίου 1854, γεννήθηκε ο ποιητής Αρθούρος Ρεμπώ, ο χαρισματικός διερμηνέας του ουρανού και της κόλασης. 

Ο Μάνος Χατζιδάκις εμπνευσμένος από τον Ρεμπώ, έφτιαξε το δικό του μεθυσμένο καράβι, σε στίχους Νίκου Γκάτσου. Το τραγούδι περιλαμβάνεται στον περίφημο δίσκο «Αθανασία», που κυκλοφόρησε το 1976, και το τραγούδησε ο Μανώλης Μητσιάς. 

Ο Χατζιδάκις μιλάει για τον Ρεμπώ μέσα σε λίγες γραμμές, στο βιβλίο του «Ο καθρέφτης και το μαχαίρι», όπου έχει βάλει και την φωτογραφία του Ρεμπώ, την οποία προτάσσουμε στην ανάρτησή μας αυτή. Γράφει: «Ο Ρεμπώ: Ένας μεγάλος ποιητής που λειτούργησε με τη γλώσσα του καιρού μας. Παράλληλα εκμηδένισε τον Χρόνο. Στην ηλικία που οι κοινοί θνητοί αρχίζουν να υποψιάζονται, Αυτός ολοκληρώθηκε και σαν άνθρωπος και σαν ποιητής. Τον περιέχω.»

 

Ο Χατζιδάκις, όμως, έκανε κι ένα αφιέρωμα στον Ρεμπώ, την ημέρα των γενεθλίων του.
Στις 23 Οκτωβρίου 1991, σε μια συναυλία της Ορχήστρας των Χρωμάτων στο «Παλλάς». Όπως έγραφε ο ίδιος στο πρόγραμμα: «Σήμερα είναι η μέρα των γενεθλίων μου. Γι΄ αυτό διάλεξα να παίξω με την Ορχήστρα των Χρωμάτων 4 υπέροχους κύκλους τραγουδιών. Γιατί μου ταιριάζουν και με εκφράζουν, χωρίς αυτό βέβαια να υποδηλώνει πως έχω γράψει έστω κατ΄ ιδέαν κάτι ανάλογο». 
Ο τέταρτος κύκλος τραγουδιών που διηύθυνε εκείνη τη βραδιά ο Χατζιδάκις, ήταν οι «Εκλάμψεις» (Les Illuminations) του Μπέντζαμιν Μπρίττεν, σε στίχους από την ομώνυμη ποιητική συλλογή του Arthur Rimbaud, με σολίστ την υψίφωνο Sheila Armstrong, μια διακεκριμένη ερμηνεύτρια της μουσικής του Μπρίττεν. 

Στο πρόγραμμα της συναυλίας ο Χατζιδάκις σημείωνε ότι η ερμηνεία του κύκλου τραγουδιών ήταν ένα αφιέρωμα στα 100 χρόνια από τον θάνατο του Rimbaud. Γι’ αυτό και του αφιέρωσε 26 σελίδες στο έντυπο αυτό πρόγραμμα, στις οποίες περιλαμβάνονταν: αναλυτικό χρονολόγιο του ποιητή, κείμενα των: Paul Verlaine, Suzanne Berard, Δημήτρη Δημητριάδη, οι «Εκλάμψεις» στα γαλλικά και στην ελληνική τους μετάφραση από τον Αλέξη Ασλάνογλου, κι ακόμα μια ζωγραφική αναφορά με τίτλο: Ο Rimbaud, οι ζωγράφοι και οι «Εκλάμψεις». Επίσης, ένα κείμενο του Χρήστου Ράπτη από την «Καθημερινή» για τους έλληνες φίλους του Ρεμπώ, με στοιχεία για τη ζωή του ποιητή στην Κύπρο και αποσπάσματα αλληλογραφίας που μαρτυρούν τη βαθειά και ανθεκτική φιλία του ποιητή με τέσσερις συμπατριώτες μας. Το αφιέρωμα εμπλουτίζεται με σχέδια και πορτραίτα του Ρεμπώ διαφόρων καλλιτεχνών.
Έτσι, ο Χατζιδάκις πρόλαβε να τιμήσει τον «καταραμένο» ποιητή που «περιέχει», πραγματοποιώντας ένα σημαντικό αφιέρωμα με την Ορχήστρα των Χρωμάτων.