Ο ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΣ ΜΙΧΑΗΛ ΤΟΥ ΜΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Ο Μίκης Θεοδωράκης γεννήθηκε, ως γνωστόν, στη Χίο το 1925.

Έζησε τα παιδικά του χρόνια σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας, ακολουθώντας τον πατέρα του, ανώτατο κρατικό υπάλληλο. 

Βαφτίστηκε Μιχαήλ, αλλά έγινε Μίκης και μάλιστα στην Κεφαλλονιά. Ο ίδιος έχει πει σε συνέντευξή του: 

“Α, το Μίκης μου το κόλλησε ο θείος μου μόλις γύρισε από την Αίγυπτο. Έβρισκε το Μιχάλης πολύ μπανάλ για την εποχή! Και Μίκη, Μίκη, μου έμεινε. Μόνο όταν μετακομίσαμε στην Κεφαλονιά οι ντόπιοι με φωνάζανε “Μικιό”. Είπα κι εγώ καλύτερα Μίκης παρά Μικιός“. 

Παρ’ όλα αυτά ο Αρχάγγελος Μιχαήλ φαίνεται πως τον ακολουθούσε μ’ ένα τρόπο, γι’ αυτό και ο ίδιος, τιτλοφόρησε την αυτοβιογραφία του «Οι δρόμοι του Αρχάγγελου». Τι είναι αυτό άραγε που έφερε τον αρχάγγελο Μιχαήλ στον τίτλο της αυτοβιογραφίας του συνονόματού του Μιχαήλ Θεοδωράκη; 

Ο ίδιος ο Θεοδωράκης, που σκεφτόταν και άλλους τίτλους, μας λέει: 

‘‘[…] το μυστηριακό και ακαθόριστο: Οι δρόμοι του Αρχάγγελου νομίζω ότι ταιριάζει πιο πολύ. Μήπως, στο κάτω κάτω, είμαστε εμείς που διαλέγουμε τα μονοπάτια της ζωής; Όλο και κάποιος Αρχάγγελος μάς οδηγεί με τις αόρατες φτερούγες του.’’

Κάτι που ο Οδυσσέας Ελύτης το λέει, άλλαις λέξεσι, στη VILLA NATACHA στα Ετεροθαλή (σ. 349). 

Άγγελε συ που κάπου εδώ γύρω πετάς 

Πολυπαθής και αόρατος, πιάσε μου το χέρι 

Χρυσωμένες έχουν τις παγίδες οι άνθρωποι 

Κι είναι ανάγκη να μείνω απ’ τους απέξω. 

Στους «Δρόμους του Αρχάγγελου» μας λέει, επίσης, ο Μίκης για τα καλοκαίρια στη Χίο και για τον Αρχάγγελό του που ...ανακάλυψε εκεί: 

«Από τα τέσσερα καλοκαίρια που ζήσαμε στο Αργοστόλι τα δύο τα πέρασα με τη μητέρα μου και τον αδελφό μου στη Χίο. Εκεί ζούσε η μάνα της, η αδελφή της Φρόσω, παντρεμένη με τον Μάνο Μαστρομανώλη και οι αδελφές της μάνας της, ανύπαντρες, το Μαριγάκι και η Ερωφίλη, που ήταν δασκάλα, όμως τα ‘χε αφήσει, γιατί έπασχε από καρκίνο και είχε πολλούς πόνους. 

...Μια φορά που αρρώστησα, έμαθα την ιστορία της «θαυματουργού» εικόνας με τον Αρχάγγελο Μιχαήλ. Την είχαν βρει, λένε, στα χρόνια της τούρκικης σκλαβιάς στο λιμάνι της Χίου. Θάμα! Ο Θεός τη φύλαξε, κι αυτός που την έσωσε πήρε την ευλογία του. Μες στον πυρετό μου, μ’ έβαζαν να φιλώ την εικόνα, που την είχαν συνέχεια κάτω απ’ το προσκεφάλι μου. Έκτοτε, σε κάθε αρρώστια, δεν μ’ έσωζε ούτε ο γιατρός ούτε τα φάρμακα, αλλά ο Αρχάγγελος Μιχαήλ με τα χρυσά φτερά του και το βλέμμα το μελαγχολικό. Η θεία Μαριγάκι θα ‘μενε μαζί μας, ως τα βαθιά της γεράματα, μαζί με τη γιαγιά Σταματία, τον Αρχάγγελο Μιχαήλ και τα άλλα εικονίσματα, επίσης θαυματουργά. Όμως εμένα με είχε αναλάβει αποκελιστικά ο συνονόματός μου. Έως και σήμερα ακόμα, που σας εξιστορώ, τον έχω στο τζάκι του σπιτιού μου». 

Νομίζω όλοι μας έχουμε σκεφτεί πώς όταν διηύθυνε ο Μίκης, με το πάθος που τον διέκρινε, τα μεγάλα χέρια του σαν φτερούγες αρχαγγέλου φάνταζαν μπροστά μας.

Αξίζει εδώ να θυμηθούμε κάτι ξεχωριστό.

Στις 27 Ιουνίου 2002 ο Μίκης Θεοδωράκης τιμήθηκε στη Βόννη με το βραβείο Erich Wolfgang Korngold, στην Μπιενάλε της Διεθνούς Μουσικής Κινηματογράφου. Προς τιμήν του πραγματοποιήθηκε μια συναυλία μουσικής δωματίου στο Beethovenhaus – το σπίτι που γεννήθηκε ο Μπετόβεν- στις 27 Ιουνίου, και μια ανοιχτή συναυλία με τη σουίτα μπαλέτου «Αλέξη Ζορμπάς» στις 29, με την Ομοσπονδιακή Ορχήστρα Νέων. 

Η ομιλία που εκφώνησε ο τότε υπουργός Παιδείας της Γαλλίας Τζακ Λανγκ - μεγάλος φιλέλληνας - στην εκδήλωση ήταν ένας ύμνος για τον Μίκη Θεοδωράκη. Έβλεπε κι εκείνος τον Μίκη σαν αρχάγγελο! Να τι είπε:

"Πώς να μην απορροφηθεί κανείς από τους “Δρόμους του Αρχάγγελου” (την αυτοβιογραφία του, της οποίας ο πρώτος τόμος κυκλοφόρησε το 1987). Ένας Αρχάγγελος. Ναι, αυτό είστε εσείς που το όνομά σας σημαίνει “Θεού δώρο”. Που το μικρό σας όνομα -Μιχαήλ- είναι το όνομα του Αρχάγγελου. Ίσως είναι αυτό ένας τρόπος να συμπυκνωθεί για μια στιγμή η πολυκύμαντη ζωή σας σε ένα όνομα: Το τραγούδι και το σπαθί (που εικονίζεται πάντα να κρατά ο Αρχάγγελος Μιχαήλ). Η Δικαιοσύνη και η Ομορφιά. Κάποτε είχατε πει: «Τα τραγούδια μου είναι πιο δυνατά από τα τανκς». Κι αλήθεια, ήταν. Οι Αρχάγγελοι νικούν πάντα. Οι άγγελοι που πιστεύουν στον ουρανό κι εκείνοι που δεν τον πιστεύουν… Όπως ο Αραγκόν, είδατε τον ήλιο να βγαίνει στην Ανατολή. Όμως πριν από πολλούς άλλους συνειδητοποιήσατε ότι η δύση του ήλιου ήταν οφθαλμαπάτη. Ότι αυτό δεν μπορούσε να είναι το χάραμα ενός ωραίου πρωινού στον καιρό του Οδυσσέα. Ανήκετε σ’ αυτούς που ξέρουν ότι η πίστη μπορεί να μετακινήσει όρη. Την άνοιξη του 1936 ήσασταν μόλις 11 ετών. Και ο Γιάννης Ρίτσος σας ανέφερε ήδη στον “Επιτάφιο”, εκεί που μιλά για τον ίσκιο που «σαν Αρχάγγελος πλημμύριζε το σπίτι κι εκεί στ’ αυτί σου σπίθιζε η γαζία του αποσπερίτη». 

Αυτά έλεγε πριν 22 χρόνια ο Τζακ Λανγκ, αλλά  ο Μίκης είχε φροντίσει να κάμει και τραγούδι την διαδρομή του, τους «Δρόμους του Αρχάγγελου», ξεκινώντας, στους στίχους - που υπογράφει ο Μιχάλης Γκανάς - από τα «χρυσά φτερά» και το «βυζαντινό βλέμμα» του Αρχαγγέλου. Είναι από τον δίσκο «Ασίκικο Πουλάκι» του 1996, με ερμηνευτή τον Βασίλη Λέκκα.  

Χρυσά φτερά, βυζαντινό μου βλέμμα, 

αρχάγγελοι χορεύανε στο αίμα, 

κι ένα τραγούδι μέσα στη φωνή μου, 

μού γύρευε μιαν έξοδο κινδύνου. 

Γιάννενα και Τρίπολη και Σύρα, 

όμορφη σκονισμένη μου πορφύρα, 

Χίος, Κεφαλλονιά και Μυτιλήνη, 

μοίρα μου πελαγίσια Ρωμιοσύνη. 

Χάλκινο το τραγούδι μας στο στόμα, 

τίποτε δεν το φίμωσε ακόμα. 

Τρελή φυλή που κλαίει και γελάει, 

μ’ έναν καημό κοιμάται και ξυπνάει, 

να σπείρει τα πελάγη με σιτάρι, 

για να θερίσει το μαργαριτάρι. 

Γιάννενα και Τρίπολη και Κρήτη, 

ρίζα μου περηφάνεια Ψηλορείτη, 

Ζάτουνα και νησιά της αγωνίας, 

φλέβα μου μυστική της Ιωνίας.