ΕΝΑ ΞΕΧΩΡΙΣΤΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΣΤΕΦΑΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ ΣΤΗΝ ΜΟΥΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Με αφορμή την πρόσφατη παράδοση του Αρχείου του μουσικοπαιδαγωγού και συνθέτη Στέφανου Βασιλειάδη στη Μουσική Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη», πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή 22 Νοεμβρίου 2024, στην Αίθουσα Διδασκαλίας της Μουσικής Βιβλιοθήκης, ένα ξεχωριστό αφιέρωμα στον συνθέτη με τίτλο: «Εν Πυρί: Το κοντραμπάσο στην ελληνική ηλεκτροακουστική μουσική». 

Το αφιέρωμα περιλάμβανε ομιλίες από τους Έβη Βασιλειάδη (κόρη του συνθέτη), Κωστή Ζουλιάτη (μουσικολόγο), Χαράλαμπο Δαραδήμο (εικαστικό) και Χάρη Παζαρούλα (μουσικό). 

Ακολούθησε συναυλία κατά την οποία ο Χάρης Παζαρούλας ερμήνευσε τα εξής έργα Ελλήνων συνθετών για σόλο κοντραμπάσο και ηλεκτρονικά μέσα: 

- Κώστας Καγκελάρης: Circular Fragments in 2 movements (2020), για ενισχυμένο κοντραμπάσο, εφέ πεταλιών και προηχογραφημένο υλικό (α’ α’ εκτέλεση) 

- Χρήστος Χατζής, The Birth of Venus (1990), για κοντραμπάσο και μαγνητοταινία Στέφανος Βασιλειάδης, 

- Εν Πυρί (1973/1975), για κοντραμπάσο και μαγνητοταινία. 

Ήταν ένα μεστό και ουσιαστικό αφιέρωμα στον Στέφανο Βασιλειάδη, ο οποίος με το όλο έργο του σφράγισε μια εποχή. 

Ο εικαστικός Χαράλαμπος Δαραδήμος αναφέρθηκε διεξοδικά στην συνεργασία του με τον Στέφανο Βασιλειάδη κατά την πρώτη πολύτεχνη παρουσίαση του Εν Πυρί στο Ηρώδειο (Παγκόσμιες Μουσικές Μέρες, 12 Ιουλίου 1979). 

Το πολύ ενθαρρυντικό είναι η νέα γενιά των μουσικών, οι οποίοι ασχολούνται με αυτές τις μουσικές προσωπικότητες και το έργο τους. 

Ο Κωστής Ζουλιάτης που μας έδωσε ένα σπουδαίο ντοκιμαντέρ για τον Γιάννη Χρήστου, με τον οποίο ο Βασιλειάδης συνδέθηκε στη ζωή και το θάνατο… Ο Ζουλιάτης είχε πάρει μια πολύωρη συνέντευξη από τον Στέφανο Βασιλειάδη για τις ανάγκες του ντοκιμαντέρ. Ο Κ. Ζουλιάτης κάνει, επίσης, ξεχωριστή δουλειά στο Αρχείο Γ. Χρήστου, που φυλάσσεται στο Ωδείο Αθηνών και σύντομα θα είναι προσβάσιμο στο κοινό. 

Ο Χάρης Παζαρούλας, υπ. διδάκτορας στο Τμήμα Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, μας εξέπληξε με το πάθος του για την έρευνα, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο απέδωσε τα έργα για σόλο κοντραμπάσο και ηλεκτρονικά μέσα. Οιστρηλατούμενος, πραγματικά! 

Νομίζω, πως η μουσική των Χρήστου, Βασιλειάδη και πολλών άλλων σύγχρονων ελλήνων συνθετών, βρίσκει την δικαίωση της σε αυτούς τους νέους μουσικούς που μας την αποκαλύπτουν εκ νέου. 

Να σημειώσουμε ότι στο μουσικό μέρος συμμετείχαν η Νεφέλη Σταματογιαννατοπούλου, χειρισμός ηλεκτρονικού υλικού και η Ελένη Χούμου, σχεδιασμός φωτισμού. 

Την εκδήλωση συντόνισε η μουσικολόγος Βάλια Βράκα, υπεύθυνη του Αρχείου Ελληνικής Μουσικής, Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος «Λίλιαν Βουδούρη». 

Ας δούμε αναλυτικότερα το εμβληματικό «Εν Πυρί» του Στέφανου Βασιλειάδη. 

Το Εν Πυρί γράφτηκε τρία χρόνια μετά το πολύνεκρο τροχαίο που κόστισε τη ζωή της Αναστασίας Βασιλειάδη (πρώτης συζύγου του Στέφανου Βασιλειάδη), του Γιάννη Χρήστου (του συνθέτη με τον οποίο ο Βασιλειάδης είχε συνδεθεί και συνεργαζόταν εκείνο τον τελευταίο χρόνο) καθώς και της Θηρεσίας Χρήστου Χωρέμη, συζύγου του Γιάννη Χρήστου. Ο τίτλος του έργου προέρχεται οπό την Καινή Διαθήκη: «η ημέρα εν πυρί αποκαλυφθήσεται» (Προς Κορινθίους Α' , γ 13). Αναφέρεται σε αυτό που παραμένει μετά τον θάνατο και σύμφωνα με τα λόγια του συνθέτη: «στη δοκιμασία της ανθρώπινης ψυχής μπροστά στον θάνατο για να μείνει στο τέλος το ανθρώπινο "τραγούδι-δημιουργία" ως το μόνο στοιχείο που μπορεί να αντέξει και να ξεπεράσει την καταστροφή». 

Η φωτιά αποδίδεται ηχητικά κατά τη διάρκεια μιας μακράς κορύφωσης που ξεκινάει λίγο μετά τη μέση του έργου και οδηγεί μέχρι το τέλος. Το δραματικό στοιχείο αυτής της φασματικά πυκνής ενότητας είναι ακόμη πιο έντονο στις ζωντανές εκτελέσεις του έργου, καθώς ο μουσικός πάνω στη σκηνή παίζει με όλη του την ενέργεια το κοντραμπάσο ενώ σχεδόν δεν μπορεί να ακουστεί πάνω από το ηχητικό υλικό της οκτακάναλης μαγνητοταινίας. Το θεατρικό στοιχείο που ενυπάρχει στο Εν Πυρί αναπόφευκτα χάνεται σε οποιαδήποτε αναπαραγωγή ηχογράφησης, αλλά ο ήχος κουβαλάει ένα μεγάλο φορτίο από μόνος του. Το Εν Πυρί ηχεί σαν να έχει γεννηθεί μέσα από μια απόλυτη αναγκαιότητα, σχεδόν σωματική, του συνθέτη να αντιμετωπίσει τον χαμό και τον θάνατο. Στο τέλος του έργου, ενώ ο μουσικός είναι ακόμα στη σκηνή αποκαλύπτεται ένας ισχνός τόνος σηματοδοτώντας αυτό που παραμένει –αυτό που «έχει αντέξει και ξεπεράσει την καταστροφή». (Από τα σχόλια στο: STEPHANOS VASSILIADIS, EN PYRI / BACCHAE, LP HOLO6, Athens, 2017). 

Το έργο, αφιερωμένο στη μνήμη του Γιάννη Χρήστου, παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Ελληνοαμερικανική Ένωση στις 5 Ιανουαρίου 1973, ως έργο ηλεκτρονικής μουσικής (4 στερεοφωνικές μαγνητοταινίες). Το 1975, ο συνθέτης συνεργάστηκε με τον σπουδαίο κοντραμπασίστα Ανδρέα Ροδουσάκη (1932-2022), δημιουργώντας το οργανικό μέρος της αναθεωρημένης εκδοχής του έργου. Με τον Ανδρέα Ροδουσάκη ο συνθέτης πήγε και στην Στοκχόλμη, όπου καταγράφηκε το έργο το 1976, κι αυτή η ιστορική ερμηνεία εκδόθηκε πρόσφατα σε δίσκο. 

Ωστόσο το 1989, ο Στέφανος Βασιλειάδης πρότεινε στον Μarcel Spinei να παίξει το έργο με τσέλο. Σ' αυτή τη δεύτερη εκδοχή (για τσέλο), η πρώτη εκτέλεση  από τον M. Spinei έγινε στις 15 Σεπτεμβρίου 1989, στο Α' Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας. 

Το έργο έχει παιχθεί επανειλημμένα στην Ελλάδα και το εξωτερικό τόσο από τον πρώτο διδάξαντα, Α. Ροδουσάκη, αλλά και από τους Βασίλη Παπαβασιλείου και Ευγένιο Πολίτη. 

Το εξώφυλλο του LP των Holotype Editions/ 

Τον Σεπτέμβριο του 2017 κυκλοφόρησε ένα LP από την ελληνική εταιρεία Holotype Editions με δύο έργα του Στ. Βασιλειάδη: Εν Πυρί και Βάκχες (1974). Στην έκδοση συνέβαλε σημαντικά η οικογένεια του συνθέτη και κυρίως η κόρη του Έβη Βασιλειάδη. 

Το "Εν Πυρί" με τον κορυφαίο Ανδρέα Ροδουσάκη στο κοντραμπάσο και τον ίδιο τον Βασιλειάδη μπροστά από την κονσόλα, προέρχεται από εγγραφή σε στούντιο της σουηδικής ραδιοφωνίας, το 1976, που ήδη μνημονεύσαμε.

Εδώ παραθέτουμε μία άλλη σημαντική ερμηνεία, αυτήν του Βασίλη Παπαβασιλείου. Στην ταυτόχρονη επιμέλεια και διεύθυνση του προηχογραφημένου υλικού βρίσκεται ο συνθέτης Δημήτρης Καμαρωτός. 

Παραθέτω στη συνέχεια και το σημείωμα του Δημήτρη Καμαρωτού για το "Εν Πυρί", από το πρόγραμμα της μεγάλης συναυλίας για τα δέκα χρόνια από την αναχώρηση του Στέφανου Βασιλειάδη, που πραγματοποιήθηκε τον Ιανουάριο 2015 στο θέατρο του Κολλεγίου Αθηνών και έκλεισε με τον Β. Παπαβασιλείου να παίζει το "Εν Πυρί".