Ο ΛΟΡΚΑ ΤΟΥ ΕΛΥΤΗ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Με αφορμή τα γενέθλια του Λόρκα (5 Ιουνίου 1898) θυμόμαστε τον Λόρκα του Ελύτη. 

Ο σπουδαίος ισπανός ποιητής Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα φαίνεται πως μπαίνει στη ζωή του Οδυσσέα Ελύτη ήδη από το 1938, όπου στο άρθρο - απάντηση προς τον Γιώργο Θεοτοκά γύρω από τον υπερρεαλισμό - ο Ελύτης αναφέρει τον Λόρκα ως έναν από τους ποιητές της «νέας πραγματικότητας» (Ανοιχτά Χαρτιά, σ. 469). Ο Λόρκα είχε δολοφονηθεί δύο χρόνια πριν (1936).

Αργότερα, σε μια συνέντευξή του στα 1942 δηλώνει: «Ο ποιητής που αυτή τη στιγμή μ’ ενδιαφέρει περισσότερο, είναι ο Ισπανός Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, που τον θεωρώ σαν τον σημαντικότερο λυρικό της σύγχρονης Ευρώπης». 

Και στα 1944 ο Ελύτης γράφει ένα δοκίμιο για τον FEDERICO GARCIA LΟRCA, το οποίο δημοσιεύτηκε το 1945 στο πρώτο τεύχος του περιοδικού Τετράδιο και αναδημοσιεύτηκε στα Ανοιχτά Χαρτιά (σ. 625- 635). Αρχίζει έτσι: 

"ΔΕΝ ΠΑΙΖΕΙ ΚΑΝΕΝΑΣ ΑΤΙΜΩΡΗΤΑ με τις πονηρές δυνάμεις που κατοικούν αυτό τον κόσμο. Η σκιά της φτερούγας ενός αγγέλου θα σημαδεύει πάντοτε τη ματιά των παραπλανημένων που ερωτοτροπούν με την άβυσσο. Αλλά η νύχτα, το αίμα, η σελήνη, το μοιραίο, οι μυστικές φωνές της γης, ο έρωτας, η αγνή καρδιά του ανθρώπου, η απέραντη γοητεία της ύλης, αυτά όλα που οι σοφοί ζήτησαν να καταπροδώσουν, αρπαγμένοι από μιαν ελάχιστα ελκυστική χίμαιρα, να στήσουνε κάπου-στο Κενό, βέβαια-το αφηρημένο σχήμα της καθαρής ομορφιάς, έρχεται μέρα που ξαναπαίρνουν τη θέση τους, έτσι, απλά, πάνω στα χείλη, ενός Ανταλουζιάνου μελαψού, που καλπάζει bronce y sueno μέσα στους φεγγαρόλουστους ελαιώνες της πατρίδας του". 

Και τελειώνει ως εξής: 

«Γειά σου, Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα! Η πιστολιά που σε σώριασε στον πέτρινο τοίχο ενός χωριού της πατρίδας σου τίποτε δεν κατάφερε να κάνει! Του λαού η δύναμη, που αγάπησες, ανασταίνει τώρα τα λόγια σου για πάντα, και ξέρεις εσύ πόσο το δάκρυ ενός χωριάτη αξίζει περισσότερο απ’ όλα τα βραβεία των Ακαδημιών, πόσο από ένα κομμάτι χρυσάφι γίνεται δείγμα ζωής ανώτερο το πλατανόφυλλο εκείνο που μέσα στα θαμπά πρωινά στέλνει συνοδειά ο βοριάς στους ώμους των αντάρτηδων που πολεμάνε!». 

Λίγα χρόνια αργότερα ο Ελύτης αρχίζει να μεταφράζει Λόρκα. Δημοσιεύει τις μεταφράσεις του στη Νέα Εστία, ένα λογοτεχνικό περιοδικό ευρείας κυκλοφορίας, κι έτσι διαδίδει την ποίησή του σ’ ένα ευρύτερο αναγνωστικό κοινό. Δημοσιεύει επτά ποιήματα από το Romancero Gitano – το οποίο μνημονεύει και στο δοκίμιό του για τον Λόρκα, του 1944 - και με αυτόν τον τρόπο παρουσιάζει μια ενιαία εικόνα του ισπανού ποιητή, καθιερώνοντάς τον ως ποιητή συνδεδεμένο με την παράδοση και τη λαϊκότητα. 

Οι μεταφράσεις του παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διάδοση και την πρόσληψη του ποιητικού έργου του Λόρκα στην Ελλάδα. Θα μπορούσαμε να πούμε πως ο Ελύτης είναι ο μεταφραστής που κάνει ευρύτερα γνωστό τον ποιητή Λόρκα, ενώ ακριβώς την ίδια εποχή ο Γκάτσος συστήνει στους Έλληνες τον δραματουργό Λόρκα, μέσα από τα θεατρικά του έργα. 

Τις συγκεκριμένες μεταφράσεις, ο Ελύτης, τις επανεκδίδει στη συλλογή Δεύτερη Γραφή, ενώ τις ξαναδουλεύει για τα Ρω του Έρωτα, ως στίχους τραγουδιών που μελοποιήθηκαν από τον Μίκη Θεοδωράκη και ηχογραφήθηκαν για πρώτη φορά στο εξωτερικό, στη διάρκεια της Δικτατορίας. 

Χειρόγραφο του Μίκη Θεοδωράκη
(Αρχείο Μ. Θεοδωράκη - Μουσική Βιβλιοθήκη του Συλλόγου "Οι φίλοι της Μουσικής")

Στο δοκίμιό του "Η μέθοδος του άρα" (τόμος ΕΝ ΛΕΥΚΩ), ο Ελύτης γράφει:

" "Δουλεύω πλήρες οκτάωρο σαν εργάτης" έγραφε ο Λόρκα σ΄ένα φίλο του την εποχή που ετοίμαζε το Romancero Gitano. Αυτός ο πηγαίος, ο τραγουδιστικός, ο χωρίς, φαινομενικά, μεταφυσικές ανησυχίες, πραγματοποιούσε τη στιγμή εκείνη τρία πράγματα που εξακολουθούν να περνούν στα μάτια του αναγνώστη γι΄αδιανόητα και στα μάτια του κριτικού τουλάχιστον ύποπτα.  Εννοώ τη μυθοποίηση, την υπέρβαση, τη γεωμέτρηση". 

Η σχέση του Ελύτη με τον Λόρκα πήρε, νομίζω, τη μορφή μιας αληθινής ποιητικής συνομιλίας. Ας μη ξενάμε πως τόσο ο Λόρκα όσο και ο Ελύτης είναι, θα λέγαμε, "εθνικοί" ποιητές - παρόλο που δεν είχαν τέτοια πρόθεση ή συνείδηση - μα ταυτόχρονα και παγκόσμιοι, καθώς ύμνησαν τη χώρα τους, αλλά μίλησαν και στην οικουμενική γλώσσα της ποίησης. Αυτή η ποιητική συνομιλία μας επιτρέπει - και μας προτρέπει - τελικά, να ξαναδιαβάσουμε πιο πλούσια το έργο του Ελύτη και του Λόρκα, την ελληνική, την ισπανική και την παγκόσμια ποίηση. 

Το 2014 η ποιήτρια Ιουλίτα Ηλιοπούλου, ο συνθέτης και πιανίστας Γιώργος Κουρουπός και ο βαρύτονος Σπύρος Σακκάς, παρουσίασαν στην Ισπανία ένα διπλό αφιέρωμα στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη και του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα.

Την Πέμπτη 15 Νοεμβρίου 2018, στο Ιδρυμα Β&Μ Θεοχαράκη η Ιουλίτα Ηλιοπούλου, και πάλι, παρουσίασε ένα αφιέρωμα στον Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, με αφορμή τα 120 χρόνια από την γέννηση του  (Τραγούδι: Τάσης Χριστογιαννόπουλος  - Πιάνο: Θανάσης Αποστολόπουλος). 

Δείτε τις σχετικές αναρτήσεις της Ιδιωτικής Οδού: 

ΕΝΑ ΞΕΧΩΡΙΣΤΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΕ ΛΟΡΚΑ ΚΑΙ ΕΛΥΤΗ ΣΤΗ ΜΑΔΡΙΤΗ 

ΣΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΕΛΥΤΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΛΟΡΚΑ 

Παραθέτουμε στη συνέχεια κάποια ιστορικά, πλέον, βίντεο του Γιώργου Παπαστεφάνου με αποσπάσματα από το Romancero Gitano.