Βασίλης Λαδάς: Για το βιβλίο του Παναγιώτη Ανδριόπουλου "Τα Χατζιδακικά"

Του ποιητή Βασίλη Λαδά

Ο Πατρινός Παναγιώτης Ανδριόπουλος, καθηγητής Θεολόγος συγγραφέας, μουσικός με το σχήμα «Πολύτροπον», μπλόγκερ του ιστολογίου «Ιδιωτική Οδός», εξέδωσε σε αυτοέκδοση και κυκλοφόρησε συλλογή κειμένων του για το έργο και την προσωπικότητα του Μάνου Χατζιδάκι, με τίτλο «Τα Χατζιδακικά». 

Το βιβλίο περιέχει κριτικές παρατηρήσεις του Ανδριόπουλου στο έργο και την προσωπικότητα του Μάνου Χατζιδάκι και, σε γενναία δόση, την εξομολόγηση, την αγάπη και τον θαυμασμό που τρέφει προς τον διαφωτιστή (και γι’ αυτό και σκοτεινό) μεγάλο Μουσικό. 

Σωστά χώρισε το βιβλίο του ο Ανδριόπουλος σε κεφάλαια ομοειδών θεμάτων, χωρίς να αναφέρεται η χρονολογία γραφής τους, έτσι ώστε το διάβασμα να τρέχει αβίαστα, χωρίς να σκοντάφτει σε σκέψεις συσχέτισης του κειμένου με τις περιρρέουσες κοινωνικές συνθήκες κατά το χρόνο της γραφής του. 

Τα κεφάλαια είναι: Αντί προλόγου, (Μάνος Χατζιδάκις,ο επικίνδυνος αντιεξουσιαστής), Από τον Κάλβο στον Χριστιανόπουλο, Ρεμπώ και Λόρκα, Οι συνθέτες του κόσμου, Σπουδή στην ελληνικότητα, Βίοι παράλληλοι (Χατζιδάκις - Θεοδωράκης), Ο Χατζιδάκις στην Κρήτη, Η Παιδική Χορωδία των Ανακτόρων του Μάνου Χατζιδάκι, Η τελευταία συναυλία, Με ποιους αλήθεια είναι ο Χριστός; 

Αντί Επιμέτρου ένα παιδαγωγικό κουίζ για τον Μάνο Χατζιδάκι, αποβλέποντας προφανώς, να διαπιστώσει ο αναγνώστης, τι κόμισε από το βιβλίο για την προσωπικότητα του ήρωά του, ως μουσικού, ποιητή, συγγραφέα, λογίου, πολιτικού. 

Στα κείμενα, λοιπόν, του βιβλίου διασταυρώνεται η αυτοαναφορική εξομολογητική γραφή, με τη δοκιμιακή, με παραθέματα από τα δημοσιευμένα κείμενα του Χατζιδάκι – που δεν είναι και λίγα. Μαζί και επαινετικές κριτικές τρίτων για τον Μουσικό, αλλά και κατακρίσεις – ιδίως για την εκτίμηση που είχε ο Χατζιδάκις στο λεγόμενο Ρεμπέτικο τραγούδι. 

Παρόμοια εκτίμηση έτρεφε και ο Μίκης Θεοδωράκης, συνομήλικος του Χατζιδάκι. Οι δυο τους από το τέλος της δεκαετίας του ’40 και σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1950, έδωσαν – από κοινού – μάχη για την αναγνώριση του Ρεμπέτικου, ως μουσικής ισότιμης αξίας, των καλύτερων συμφωνικών έργων των μεγάλων κλασικών – οι οποίοι, άλλωστε, και αυτοί διδάχθηκαν από τα λαϊκά τραγούδια των χωρών τους. 

Ο Χατζιδάκις κυκλοφόρησε δίσκο με διασκευές ρεμπέτικων, υπό τον τίτλο «Πασχαλιές μέσα από τη νεκρή γη» - στίχος του Έλιοτ από την «Έρημη Χώρα». 

Δεν θα μπορούσε να υπάρξει καλλίτερος τίτλος για τα ρεμπέτικα, που άνθισαν στην αιματηρή δεκαετία του 1940, που ωστόσο έδωσε μεγάλες δημιουργίες στη Μουσική και στη Λογοτεχνία, σαν να περιέχει ο Θάνατος την Ανάσταση. 

Μεγάλη αγάπη είχε ο Χατζιδάκις στο τραγούδι του Τσιτσάνη «Αραπιά»: Θα πάω εκεί στην Αραπιά / που μ’ έχουνε μιλήσει / για μια μεγάλη μάγισσα / τα μάγια να μου λύσει. Ένα ερωτικό μακρόσυρτο τραγούδι. 

Δε νομίζω ότι οι ρεμπέτες εύρισκαν στις Αραβικές χώρες τα ιδανικά τους. Μάλλον μια ρομαντική εικόνα είχαν για τις χώρες αυτές και μια διάθεση φυγής από την πραγματικότητα. Πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι η Μεσόγειος είναι η θάλασσα που διασταύρωσε τους πολιτισμούς που έβρεχε. 

Αναφέρω την προσωπική μου εκτίμηση στο τραγούδι του Απόστολου Καλδάρα, «Ένα τραγούδι απ’ τ’ Αλγέρι», γραμμένο το 1948 που θυμίζει την θρυλική Κάσμπα, την περίκλειστη οθωμανική συνοικία της πόλεως του Αλγερίου. Μουσική στους ρυθμούς της Σάμπι, συρτή με βερβέρικους και ανδαλουσιανούς ήχους,που άνθισε στην πολυτραγουδισμένη συνοικία, έχει γράψει για την Κάσμπα ποιήμα και ο δίκος μας Νίκος Καβαδιας. 

Ο Χατζιδάκις μας ταξίδεψε σε ανατολή και Δύση. Μας έκανε παιδιά του Σείριου, του Τσιτσάνη, της Κάσμπα, της Βιέννης του Μπετόβεν, του Μονάχου του Μάλερ, της Μόσχας του Προκόφιεφ, του Μπουένος Άιρες του Πιατσόλα. 

Για όλες αυτές τις αγάπες του Χατζιδάκι γράφει ο Ανδριόπουλος, όπως και για την αδελφική του σχέση με τον έτερο μεγάλο Θεοδωράκη. 

Υπενθυμίζει ότι και οι δυο έγραψαν μουσική για μεγάλες ταινίες. Για τον Ελία Καζάν ο Χατζιδάκις, για τον Σίντνεϋ Λιούμετ ο Θεοδωράκης. Οι δυο τους δεν ήσαν μόνο της μουσικής αφοσιωμένοι. Είχαν πολιτικό λόγο και τον εξέφραζαν με παρρησία. 

Ο Χατζιδάκις, στην τελευταία της ζωής του συναυλία, με την Ορχήστρα των Χρωμάτων, που διηύθυνε το 1993, στο Μέγαρο Μουσικής, ως μια διαμαρτυρία κατά του Νεοναζισμού, που ξύπνησε τότε με τη μορφή της Χρυσής Αυγής, μας προειδοποίησε για το αυγό του φιδιού καθώς αφιέρωσε είκοσι σελίδες στο πρόγραμμα της συναυλίας για τον νεοναζισμό. Ένα κείμενο ψυχαναλυτικής ερμηνείας του φαινομένου του φασισμού, που επανήλθε στις μέρες μας φορώντας περικεφαλαία. 

Με τον πολιτικό Χατζιδάκι ολοκληρώνεται η προσωπογραφία του στο βιβλίο Ανδριόπουλου. Συνάμα και το ερώτημα του βιβλίου,«Με ποιούς είναι ο Χριστός;» «Κύριε, όχι με αυτούς. Ας γίνει αλλιώς το θελημά σου», γράφει ο Σεφέρης στο ποίημα υστερόγραφο, το 1941. Εννοούσε τους φασίστες του Χίτλερ που ήδη είχαν κυριεύσει μεγάλο μέρος της Ευρώπης.