Στα φτερά του Αρχαγγέλου: Η άγνωστη εκκλησιαστική μουσική του Μίκη Θεοδωράκη

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Ο ιστότοπος πολιτισμού "Άβαλον των Τεχνών", που διαχειρίζεται ο φιλόμουσος και ρέκτης καλλιτεχνικός συντάκτης Γιώργος Πισσαλίδης, άρχισε από σήμερα - ημέρα μνήμης Μίκη Θεοδωράκη - την δημοσίευση σε συνέχειες της διάλεξής μου για τις εκκλησιαστικές συνθέσεις του Μ. Θεοδωράκη, 

Ακολουθεί η αρχή του Α' Μέρους. 

Πριν 61 χρόνια, τον Μάρτιο του 1961», ο Σύλλογος Φοιτητών Νομικής «Η Θέμις» είχε την πρωτοβουλία μιας βραδιάς με τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη και σχετική συζήτηση. Κάτι σαν την δική μας σύναξη απόψε, αλλά χωρίς την φυσική παρουσία του συνθέτη μας. 

Στον Μίκη Θεοδωράκη ετέθη το ερώτημα: «Μερικοί επικριτές σας … διάλεξαν … 2-3 χασικλίδικα τραγούδια και κακοχαρακτήρισαν όλη την λαϊκή μουσική, μαζί και την δική σας. Τι έχετε να πείτε; Μπορείτε με απλά λόγια να μας δώσετε τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν μουσικολογικά το καλό τραγούδι;» 

Η απάντηση του Μίκη Θεοδωράκη, όπως την κατέγραψε τότε η «Πανσπουδαστική» ήταν η ακόλουθη: «Οπωσδήποτε απορρίπτω κι’ εγώ τα χασικλίδικα τραγούδια αν και κάποτε έχουν αριστουργηματική μελωδία. Αλλά εκτός αυτών υπάρχουν άλλα – τόσα πολλά – καλά λαϊκά τραγούδια που εξυμνούνε αισθήματα όπως ο έρωτας, η αγάπη στη μάνα, η νοσταλγία του ξενητεμένου, κ.ά. Και δεν βρίσκω για ποιο λόγο όταν μιλώ για λαϊκή μουσική οι κύριοι αυτοί σκέπτονται αμέσως το «Μού’ παν πως είσαι μάγκας είσαι και χασικλής» και δεν σκέπτονται το «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι» ή το «Συννέφιασε, συννέφιασε». 

Όσο για την μελωδία τους νομίζω ότι κατάγονται κατ’ ευθείαν από τα βυζαντινά μέλη. Π.χ.το «Τα ματόκλαδά σου λάμπουν» του Μάρκου Βαμβακάρη ή η «Συννεφιασμένη Κυριακή» του Βασίλη Τσιτσάνη θυμίζουν πάρα πολύ το «Τη Υπερμάχω» και το «Άλαλα τα χείλη των ασεβών». Το καλό λαϊκό τραγούδι χαρακτηρίζεται από την απλή γραμμή της μελωδίας χωρίς φιοριτούρες και τον λαϊκό ρυθμό». 

Και συνεχίζει: «Το δημοτικό τραγούδι είναι κυρίως τραγούδι του χωριού. Έτσι μέσα του έχει φύση, λυρισμό, επανάσταση, κλάμα, γέλιο. Το λαϊκό τραγούδι είναι γέννημα της πόλης. Ο συνθέτης του έχει υποστή την επιρροή της πρώτης μουσικής τροφής όλων μας: της εκκλησιαστικής. Εξ ου η σύνδεση με το Βυζάντιο. Το λαϊκό τραγούδι σαν γέννημα της πόλης έχει συνήθως διάφορο περιεχόμενο: δουλειά, ταβέρνα, μεροκάματo, φυλακή, μετανάστευση, απαισιοδοξία. Και είναι πολλές φορές το λαϊκό τραγούδι μοιρολόι, γιατί έτσι επιβάλλουν οι συνθήκες που το γέννησαν. Μη το κατηγορούν λοιπόν γι’ αυτό ως αντιπροοδευτικό. Σας υπενθυμίζω ότι οι επαναστάσεις και τα άλματα δεν γίνηκαν ποτέ με εμβατήρια αλλά με μοιρολόγια». 

Ο Θεοδωράκης ήταν ξεκάθαρος: πρώτη μουσική τροφή όλων μας η εκκλησιαστική. Κι αν η βυζαντινή μουσική είναι – από τη φύση της – δύσκολη για τους σημερινούς καιρούς στους πολλούς, ο επαναστάτης συνθέτης μας αποφαίνεται πως «οι επαναστάσεις και τα άλματα δεν γίνηκαν ποτέ με εμβατήρια αλλά με μοιρολόγια».

Η συνέχεια στο "Άβαλον των Τεχνών".