ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΞΕΝΑΚΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΜΕΣΣΙΑΝ ΑΠΟ ΤΟ 6ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΜΟΥΣΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΧΙΟΥ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Το φετινό 6ο Φεστιβάλ ΜΟΥΣΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ που πραγματοποιήθηκε στη Χίο από 1-9 Ιουλίου 2022, περιλάμβανε και ένα σημαντικό αφιέρωμα στον οικουμενικό συνθέτη Ιάννη Ξενάκη (1922-2001), με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννησή του. 

Την Τετάρτη 6 Ιουλίου στο «Ομήρειο» Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Χίου, έλαβε χώρα ένα διπλό αφιέρωμα: στον Ιάννη Ξενάκη και τον Ολιβιέ Μεσσιάν (1908-1992), για τα 30 χρόνια από το θάνατό του. 

Ένα αφιέρωμα – διάλογος, μεταξύ δασκάλου και μαθητή. 

Μαθητής του Olivier Messiaen και συνεργάτης του Le Corbusier, ο Ξενάκης υπήρξε μία εξαιρετικά ιδιάζουσα προσωπικότητα του 20ού αιώνα, του οποίου το έργο γεφυρώνει τη μουσική με την αρχιτεκτονική και τα μαθηματικά. 

Στο «Ομήρειο» ο κατ’ εξοχήν ερμηνευτής του Ξενάκη στα έργα του για πιάνο, ο Ερμής Θεοδωράκης, παρουσίασε την Ευρυάλη για σόλο πιάνο (1973), που αφιερώθηκε από τον συνθέτη στην πιανίστα Marie-Françoise Bucquet. Το έργο βασίζεται σε μια τεχνική που επινόησε ο Ξενάκης στις αρχές της δεκαετίας του 1970, που ονομάζεται δενδροστοιχίες - πολλαπλασιασμοί μελωδικών γραμμών και δημιουργούνται από ένα "γενετικό" περίγραμμα. Ο Ε. Θεοδωράκης καθήλωσε με την ερμηνεία του σε ένα έργο άκρως απαιτητικό, το οποίο απέδωσε με πρωτοφανή φυσικότητα και το οποίο θεωρείται από τα πιο σημαντικά έργα του συνθέτη για σόλο πιάνο. 

 

Αναμφισβήτητα ο Ερμής Θεοδωράκης έχει κατακτήσει τον Ξενάκη, τον έχει κάνει κυριολεκτικά κτήμα του και μεταδίδει στο κοινό αυτή την ξεχωριστή σχέση του με το έργο του μεγάλου συνθέτη. Δεν πρόκειται απλώς για μια δεξιοτεχνική απόδοση, αλλά για μια «σωματική» και πνευματική σχέση με τον συνθέτη και το έργο του. 

Στο «Ομήρειο», επίσης, προβλήθηκε ένα σπουδαίο βίντεο με τον Ανδρέα - Ρολάνδο Θεοδώρου να ερμηνεύει μοναδικά το περίφημο «Κέρεν» του Ξενάκη για σόλο τρομπόνι. Ένα εντυπωσιακό βίντεο - παραγωγή της ALLEA III που εδρεύει στη Βοστώνη και ιδρύθηκε από τον Θόδωρο Αντωνίου. 

Το έργο Keren του Ιάννη Ξενάκη για σόλο τρομπόνι είναι το μοναδικό που συνέθεσε ο σπουδαίος Έλληνας συνθέτης για σόλο πνευστό όργανο. Γράφτηκε το 1986 για έναν θρύλο του οργάνου αυτού, τον Μπένι Σλούχιν, ο οποίος το πρωτοπαρουσίασε στις 19 Σεπτεμβρίου του ίδιου χρόνου στο Στρασβούργο. Η ονομασία του έργου Keren σημαίνει «κέρας» στα εβραϊκά και παραπέμπει στις εβραϊκές ρίζες του σολίστα. Το Keren απαιτεί από τον ερμηνευτή του δεξιοτεχνία και αντοχή. Παρ’ όλες τις δυσκολίες του, αποτελεί έργο ανθολογίας στο σύγχρονο ρεπερτόριο για σόλο τρομπόνι.

 

Στην ίδια εκδήλωση, ο νεαρός και ταλαντούχος Χρυσόστομος Σακελλαρόπουλος, απέδωσε με δυναμισμό το έργο Rebonds B του Ξενάκη, γραμμένο για ένα εκτελεστή κρουστών. 

Ακολούθησε το περίφημο Κουαρτέτο για το τέλος του χρόνου, για βιολί, κλαρινέτο, βιολοντσέλο και πιάνο του Μεσσιάν, που απέδωσαν με ευαισθησία οι μουσικοί: 

Πέτρος Χρηστίδης, βιολί 

Παναγιώτης Γιαννάκας κλαρινέτο 

Κωστής Θέος, βιολοντσέλο 

Θάλεια Παπαδοπούλου, πιάνο. 

Ο Γάλλος συνθέτης Olivier Messiaen, ένας μαίτρ του 20ού αιώνα, έγραψε το κουαρτέτο το 1940 όσο ήταν κρατούμενος σε γερμανικό στρατόπεδο αιχμαλωσίας. Η πρεμιέρα έγινε στις 15 Ιανουαρίου του 1941 στο στρατόπεδο με εκτελεστές τον ίδιο το Messiaen, τρεις συγκρατούμενούς του και με ακροατήριο τους αιχμαλώτους του στρατοπέδου και τους Γερμανούς φύλακες. Το έργο, διάρκειας 50 λεπτών, με αναφορές στην Αποκάλυψη του Ιωάννη, είναι το εμβληματικότερο της εποχής του και ανήκει πλέον στο διεθνές ρεπερτόριο μουσικής δωματίου. Ένα έργο που είχε την σπάνια ευκαιρία στο «Ομήρειο» να ακούσει ζωντανά το κοινό. 

Ο Ερμής Θεοδωράκης στο Μουσικό Σχολείο Χίου, ενώπιον όλων όσοι συμμετείχαν στο Φεστιβάλ, ερμήνευσε το έργο Mists του Ξενάκη, και αυτήν την ερμηνεία παραθέτουμε στο βίντεο που ακολουθεί. Το έργο Mists (1981, γραμμένο για τον Αυστραλό Ρότζερ Γούντγουωρντ), είναι διάσημο για τις σημειογραφικές του καινοτομίες, όπου η γραμμικότητα διαλέγεται εκρηκτικά με τα ηχητικά νέφη και τις σιωπές. 

Ο Ερμής Θεοδωράκης μίλησε, επίσης, διεξοδικά στους μουσικούς του Φεστιβάλ και για άλλα πιανιστικά έργα του Ξενάκη, ενώ απάντησε και σε σχετικές απορίες.

 

Ήταν μια σπουδή στο έργο του Ξενάκη, που προσέφερε το 6ο Φεστιβάλ ΜΟΥΣΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ, το οποίο χάρη στην καλλιτεχνική διευθύντρια Ελευθερία Λυκοπάντη και τον καλλιτεχνικό σύμβουλο, συνθέτη Αλέξανδρο Καλογερά, επιμένει ελληνικά και ποιοτικά, δίνοντας μοναδικές ευκαιρίες προσέγγισης της σύγχρονης μουσικής του 20ού αιώνα.