Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΜΑΓΙΑ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ, ΤΗΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Το πιο γνωστό τραγούδι του Μάνου Χατζιδάκι για τον Μάη, είναι σε στίχους από την Αμοργό του Νίκου Γκάτσου. 

Ήταν του Μάη το πρόσωπο 

του φεγγαριού η ασπράδα 

ένα περπάτημα ελαφρύ 

σα σκίρτημα του κάμπου 

Κι αν θα διψάσεις για νερό 

θα στίψουμε ένα σύννεφο 

κι αν θα πεινάσεις για ψωμί 

θα σφάξουμε ένα αηδόνι 

Το τραγούδησε για πρώτη φορά η Νάνα Μούσχουρη το 1960, στο ντοκιμαντέρ του Wolfgang Mueller - Sehn, "Ελλάς, η χώρα των ονείρων". Ο Χατζιδάκις το συμπεριέλαβε πολύ αργότερα στη "Ρωμαϊκή Αγορά", με ερμηνεύτρια την Μαρία Φαραντούρη, η οποία το τραγουδάει και στον δίσκο με την ΑΜΟΡΓΟ του Χατζιδάκι - όση πρόλαβε να μελοποιήσει - που κυκλοφόρησε μετά το θάνατό του.
Εδώ παραθέτουμε βίντεο με την πρώτη διδάξασα Νάνα Μούσχουρη. Είναι από μια ιστορική πια συναυλία του Μάνου Χατζιδάκι στο ακριτικό Καστελόριζο στις 22 Αυγούστου 1991. Την Ορχήστρα των Χρωμάτων διευθύνει ο ίδιος ο συνθέτης και ιδρυτής της.

Στον δίσκο του με τον τίτλο Αθανασία (1976), σε στίχους Νίκου Γκάτσου, ο Χατζιδάκις μας δίνει την "Παράξενη Πρωτομαγιά", με ερμηνευτές τους Δήμητρα Γαλάνη και Μανώλη Μητσιά.

Παράξενη πρωτομαγιά
μ' αγκάθια πλέκουν σήμερα στεφάνια
ήρθ' ο καιρός του "έχε γεια"
τι να την κάνεις πια την περηφάνια.

Στα δυο σου μάτια τα χρυσαφιά
σκοτάδι πέφτει και συννεφιά
ποιες μπόρες φέρνεις και ποιες βροχές
σε κουρασμένες νεκρές ψυχές
σε κουρασμένες νεκρές ψυχές.

Παράξενη πρωτομαγιά
ο ήλιος καίει το πέλαγο στη δύση
μα της καρδιάς την πυρκαγιά
πού θα βρεθεί ποτάμι να την σβήσει.

Στα δυο σου μάτια τα χρυσαφιά
σκοτάδι πέφτει και συννεφιά
ποιες μπόρες φέρνεις και ποιες βροχές
σε κουρασμένες νεκρές ψυχές
σε κουρασμένες νεκρές ψυχές.

Το περίφημο "Μέρα Μαγιού" από τον "Επιτάφιο" των Μ. Θεοδωράκη - Γ. Ρίτσου, ίσως δεν έχουμε συνειδητοποιήσει ότι το τραγούδησε σε πρώτη εκτέλεση η Νάνα Μούσχουρη, στην ιστορική, πρώτη ηχογράφηση του Επιταφίου από τον Μάνο Χατζιδάκι, που κυκλοφόρησε το φθινόπωρο του 1960.
Παραθέτουμε εδώ την ερμηνεία της Ν. Μούσχουρη, κατά Μ. Χατζιδάκι.

Όμως, ο "Επιτάφιος" του Μ. Θεοδωράκης απασχόλησε τον Μάνο Χατζιδάκι και στα χρόνια της Αμερικής. Εκεί δοκιμάζει ασυστόλως με την Φλέρυ Νταντωνάκη εκδοχές ρεμπέτικων, δικών του τραγουδιών αλλά και του "Επιταφίου" για φωνή και πιάνο. 

Παραθέτουμε εδώ το "Μέρα Μαγιού" με την Φλέρυ και τον ίδιο τον Χατζιδάκι στο πιάνο, από ανέκδοτη ηχογράφηση, θυμίζοντας ότι ο "Επιτάφιος" του Γιάννη Ρίτσου, αποσπάσματα του οποίου μελοποίησε ο Μ. Θεοδωράκης, είναι εμπνευσμένος από τον θρήνο μιας μάνας για το νεκρό παιδί της, καταμεσίς του δρόμου, τον Μάιο του 1936, στην Θεσσαλονίκη. 

Ο Μάνος Χατζιδάκις γράφει λίγο μετά το Μάη του ’68, στη Νέα Υόρκη όπου βρίσκεται, ένα ποίημα για τους νέους που επαναστατούν. 

Οι Γάλλοι νέοι 

Που επαναστατούν 

Στους δρόμους 

Στα δημόσια πάρκα 

Και στις ιστορικές πλατείες 

Δεν κάμουν Ιστορία. 

Τραγουδούν 

Καθώς παλειά οι Προχριστιανοί 

Την γέννηση ενός κόσμου που θα ’ρθεί  

Για να ξεπλύνει τούτη τη γη 

Από χιλιάδων χρόνων 

Σκόνη 

Μίσος 

και Μωρία. 

Οι Γάλλοι νέοι Δεν επαναστατούν 

Εγκαινιάζουνε απλώς 

Μιαν εντελώς 

Καινούργια Ιστορία.

Το 1988 ο Μάνος Χατζιδάκις δήλωνε: «Ποτέ οι επαναστάτες και οι ανατροπείς δεν υπήρξαν μεγάλοι καλλιτέχνες. Οι μεγάλοι καλλιτέχνες δεν επιφέρουν επαναστάσεις. Αρνούνται την κατάσταση και δημιουργούν την αναγκαιότητα της επανάστασης. Κι επιτέλους πρέπει κάποτε αυτά τα πράγματα να αποσαφηνιστούν. Αυτοί που ταλαιπωρούνται κάνοντας επανάσταση δεν έχουν καιρό να κάνουν διαχρονική τέχνη» (περ. «Διαβάζω», τ. 196).

Πρωτομαγιάτικο στεφάνι Σπύρου Βασιλείου 

Πρωτομαγιά 

με το σουγιά 

χαράξαν το φεγγίτη 

και μια βραδιά σαν τα θεριά 

σε πήραν απ' το σπίτι.

.........

Στίχοι: Νίκος Γκάτσος. 

Μουσική: Σταύρος Ξαρχάκος. 

Πρώτη εκτέλεση: Βίκυ Μοσχολιού στον δίσκο «ΝΥΝ και ΑΕΙ» (1974). 

Οι σκηνές στο βίντεο που παραθέτουμε εδώ είναι από την εκπομπή «πρόβα» της Λιλάντας Λυκιαρδοπούλου.

Μέσα απ' τη ζέστα του σφαγείου και με στεφάνια δροσερά 
Θ' ανταμωθούμε μια τρελή πρωτομαγιά...

Από τον δίσκο του Διονύση Σαββόπουλου "Τραπεζάκια έξω" (1983).

O πίνακας με τον τίτλο Πρωτομαγιά στην Κέρκυρα του Κερκυραίου ζωγράφου Χαράλαμπου Παχή (1844-1891) θεωρείται ως ένα από τα χαρακτηριστικά έργα της Επτανησιακής Σχολής στην ελληνική ζωγραφική. Ο καλλιτέχνης αναπαριστά με ρεαλισμό μία «ζωντανή» σκηνή από τον εορτασμό της Πρωτομαγιάς που διαδραματίζεται σε κεντρικό δρόμο της πόλης της Κέρκυρας. 

Λουκάς Γεραλής, Πρωτομαγιά. 
Ιδιωτική Συλλογή. Σε κλειστό χώρο η κόρη ετοιμάζει με προσοχή το πρωτομαγιάτικο στεφάνι. Στο καρεκλάκι που βρίσκεται δίπλα της βλέπουμε ένα καλάθι με λουλούδια.

Ο Λουκάς Γεραλής γεννήθηκε στη Γέρα Λέσβου το 1875. Τα πρώτα μαθήματα σχεδίου τα πήρε στη Σμύρνη από το Θεόδωρο Αντωνιάδη. Στη συνέχεια σπούδασε ζωγραφική στο Σχολείο των Τεχνών της Αθήνας από το 1896. Πέθανε στην Αθήνα το 1958.

Απόστολος Γεραλής (Μυτιλήνη 1886 – Αθήνα 1983)
Το μαγιάτικο στεφάνι

Ιδιωτική Συλλογή. Στην αυλή ενός αγροτικού σπιτιού η γυναίκα κάνει το πρωτομαγιάτικο στεφάνι με λουλούδια που βρίσκονται στον πάγκο.
Ο Α. Γεραλής σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας με δασκάλους τους: Δ. Γερανιώτη, Σπ. Βικάτο, Γ. Ροϊλό και Γ. Ιακωβίδη. Αργότερα με υποτροφία φοίτησε στη Σχολή Julienne στο Παρίσι. Τα έργα του με θέματα κυρίως από την καθημερινή ζωή χαρακτηρίζονται για έναν υπαιθρισμό που διέπεται από ακαδημαϊκές αρχές.

Μίκης Θεοδωράκης, Πρωτομαγιά (από τα Παιδικά Τραγούδια)
Ποίηση: Διονύσιος Σολωμός, από το ποίημα Η τρελή μάνα [ή] Το κοιμητήριο

Αύριο θα κόψουμε κάτι λουλούδια,
αύριο θα ψάλουμε κάτι τραγούδια
εις την πολύανθη Πρωτομαγιά.
Νά, που δροσόβολη αύρα ξυπνάει,
και ψιθυρίζοντας μοσχοβολάει
από τα αρώματα τα αυγερινά·
στα φύλλα επέρναε και της καρδίας,
σαν τα κινήματα της φαντασίας,
που ζωγραφίζουνε την ευτυχιά.

Γιάννης Τσαρούχης, Σπουδή για το μήνα Μάϊο, 1967