ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΠΑΠΑΣΤΕΦΑΝΟΥ: J.S. Bach – Ο Μουσικός του Απείρου

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Η Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου έχει αναδειχθεί πια, πανηγυρικά και διεθνώς, η εθνική μας ερμηνεύτρια της μουσικής του μεγάλου J.S. Bach. Μία ελληνίδα προτείνει τον δικό της Bach και η ερμηνεία της γίνεται με ενθουσιασμό αποδεκτή από την διεθνή μουσική κοινότητα. 

Τον Ιούλιο του 2018 μας χάρισε το τετραπλό άλμπουμ με το εμβληματικό "Καλώς Συγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο", ένα έργο που ανήκει στα παγκόσμια αριστουργήματα της ανθρώπινης τέχνης. Η υποδοχή διεθνώς ήταν διθυραμβική. 

Μετά από ενάμισι χρόνο (αρχές 2020), η ακάματη πιανίστρια μας έδωσε ένα διπλό CD, πάλι από την First Hand Records, με τις Γαλλικές Σουίτες του Μπαχ. 

Η ίδια έχει πει σε συνέντευξή της για την δική της ερμηνευτική προσέγγιση: «Αν και υπάρχει διάχυτη η εντύπωση ότι η μουσική του Μπαχ δεν επιδέχεται εκφραστικότητας στην πραγματικότητα αυτό είναι μια τεράστια παρεξήγηση. Το πιάνο είναι ένα όργανο εξαιρετικά πλούσιο εκφραστικά και το να παίζεις πιανιστικά έργα του Μπαχ σήμερα δεν είναι ούτε πρόκληση ούτε πρωτοπορία. Μπορεί τα συναισθήματα και οι συγκινησιακές φορτίσεις να ήταν στιλιζαρισμένα στο μπαρόκ αυτό όμως δεν σημαίνει πως δεν υπήρχαν. Ο Μπαχ μπορεί τυπικά να ανήκε στο μπαρόκ ή ακόμα και να διακρίνεται για το θρησκευτικό συναίσθημα του όμως είναι διαχρονικός στο έπακρο, υπερβαίνει τον χρόνο σαν ένα φως που έχει ξεκινήσει από μακριά το ταξίδι του στο σύμπαν και μεταφέρει παλμούς του απείρου. Μια ολόκληρη ζωή δεν αρκεί προκειμένου να αποκρυσταλλώσει κανείς μια προσωπική ερμηνεία του έργο του. Απαιτείται μελέτη, έρευνα, ευελιξία, διαρκής αμφιβολία και επανεξέταση. Εξάλλου μόνο μέσα από μια υγιή εμμονή προσεγγίζει κανείς την ωριμότητα!». 

Ακούγοντας Μπαχ από την Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου αντιλαμβάνεται ο καθείς πόσο αυτή η μουσική είναι άπειρα μοντέρνα! Αρκεί να μαθητεύσεις σ’ αυτήν. Άλλωστε αυτή η μαθητεία είναι μαθητεία στην ομορφιά. 

Αυθόρμητα μου έρχεται στο μυαλό ο Παπαδιαμάντης για να χαρακτηρίσω κάπως την ερμηνεία της Παπαστεφάνου στον Μπαχ: «…πνοή, ίνδαλμα αφάνταστον, όνειρον…». 

Η εργασία της Αλεξάνδρας Παπαστεφάνου είναι υπόθεση εθνικού περιεχομένου, αλλά και οικουμενικού, στη συνέχεια. Πρόκειται για μια κατάθεση στον παγκόσμιο πολιτισμό από μια ελληνίδα.

Ακούγοντας γενικά την Παπαστεφάνου να παίζει Μπαχ, είτε σε ρεσιτάλ είτε από δίσκους, έχεις την αίσθηση του απείρου. Κι αυτό διότι η ίδια η σολίστ αντιμετωπίζει τον Μπαχ ως «Μουσικό του Απείρου». 

Φαίνεται πως κάπως έτσι οδηγήθηκε στη συγγραφή ενός βιβλίου, που μόλις εκδόθηκε (Panas Music / Papagrigoriou – Nakas), με τίτλο: «J.S.Bach – Ο Μουσικός του Απείρου». Μας λέει η ίδια γι’ αυτό το εγχείρημά της: 

«Το κίνητρο για αυτό το βιβλίο δεν ήταν να γράψω ένα μουσικολογικό δοκίμιο. Ποτέ δεν το ήθελα. Ούτε μια βιογραφία του μεγάλου Ιωάννη Σεβαστιανού Μπαχ. Εξάλλου το έργο του έχει μελετηθεί με περισσή έκταση και ευρυμάθεια. Το αρχικό μου κίνητρο ήταν μια σφοδρή και ανικανοποίητη, από τα νεανικά μου χρόνια, ανάγκη για σφαιρική γνώση. Είχα τη βαθιά βεβαιότητα πως το έργο του Μπαχ είναι μεν σκαλισμένο στις ρωγμές του χρόνου, ενσωματωμένο στην ιστορία της ανθρώπινης σκέψης, αλλά δεν στέκει παγωμένο στις επάλξεις του παρελθόντος. Περιπλανήθηκα σε μονοπάτια όπου είδα να διασταυρώνoνται η ιστορία, η πλατωνική κοσμολογία, η θρησκεία, η επιστήμη με τη λογοτεχνία και την τέχνη από χίλιες μεριές. Ίσως πέρασα περισσότερες από χίλιες και μια νύχτες με μικρές αποδράσεις στο χρόνο, ανασύροντας άλυτα αινίγματα. Και ξαφνικά είδα: Έναν μαγικό κόσμο». 

Επομένως, η Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου επιχειρεί μια «ολιστική» θεώρηση του Μπαχ σε αυτό το πόνημά της, μιας και ο Μπαχ είναι από μόνος του ένα σύμπαν. Πραγματικά η Παπαστεφάνου μας φέρνει ενώπιόν μας έναν Μπαχ ο οποίος διαλέγεται παθιασμένα με τα παρελθόντα, τα παρόντα και – με έναν ιδιαίτερο τρόπο – με τα μέλλοντα. 

Έτσι, ο Μπαχ της Παπαστεφάνου συνιστά μια σπουδή στον άνθρωπο και την τέχνη του, τη θρησκευτικότητα και τις ιδέες του, την Musica Poetica, αλλά και την Μουσική των Αγγέλων! Η συγγραφέας – σολίστ ξεπερνάει κάθε μουσικό λογιοτατισμό και εισέρχεται σε μια «μουσική των Σφαιρών», που αναζητά την αλήθεια και φτάνει ως την αντίστιξη: Ουτοπία και Νεωτερικότητα. 

Αν διαβάσει κάποιος το βιβλίο, ίσως κατανοήσει γιατί ο Μπαχ στα μαγικά χέρια της Παπαστεφάνου ανα-γεννάται συνεχώς. Αναδεικνύεται ως Θεός: άχρονος και άπειρος. Αναμφισβήτητα είναι ο Θεός της Μουσικής. Και η Παπαστεφάνου η πρωτοϊέρειά του. 

Γι’ αυτό ανυπομονούμε να ακούσουμε το ρεσιτάλ της Αλεξάνδρας Παπαστεφάνου στην Εναλλακτική της Λυρικής και στο πλαίσιο του κύκλου «Έργα λατρευτικής μουσικής για σόλο πιάνο», όπου η μεγάλη σολίστ θα παίξει δικές της Μεταγραφές από καντάτες για σόλο πιάνο (2021) – φαντασθείτε πόσο έχει ενστερνισθεί τον Μπαχ! – αλλά και Παραλλαγές στο χορικό πρελούδιο «Επί των ποταμών Βαβυλώνος», BWV 653 [An Wasserflüssen Babylon], πάλι σε δική της μεταγραφή. 

Την Πέμπτη 7 Απριλίου 2022 θα ακούσουμε την μουσική του απείρου: Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ (1685-1750) /Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου.