ΣΤΟΝ ΘΟΔΩΡΟ ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΕΠΙ ΤΟΙΣ ΓΕΝΕΘΛΙΟΙΣ ΤΟΥ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Στη μνήμη του Θόδωρου Αντωνίου 

που έχει σήμερα γενέθλια 

Πριν 57 χρόνια, στο Ηρώδειο, στις 16 Αυγούστου του 1965, ο Μάνος Χατζιδάκις διηύθυνε την Πειραματική Ορχήστρα Αθηνών, που ο ίδιος είχε ιδρύσει (1964), παρουσιάζοντας ένα πολύ ιδιαίτερο πρόγραμμα: Κοντσέρτο για βιολοντσέλο έργο 22 του Γιώργου Σισιλιάνου με σολίστ τον Γιάννη Χρονόπουλο -πρεμιέρα, Κοντσέρτο για βιολί του Θόδωρου Αντωνίου με σολίστ τον Δημήτρη Βράσκο -πρεμιέρα, και το Κοντσέρτο για κλαρινέτο ΚV 622 του W.A.Mozart με σολίστ τον Νίκο Γκίνο. 

Το Κοντσέρτο για βιολί και ορχήστρα του Θόδωρου Αντωνίου, έργο 28, γράφτηκε το 1965 ειδικά για τον Μάνο Χατζιδάκι και την «Πειραματική Ορχήστρα Αθηνών». 

Όταν παίχτηκε ήμουν αγέννητος. Αλλά ευμοίρησα να το ακούσω στη νιότη μου με τους ίδιους, σχεδόν, συντελεστές, 26 χρόνια αργότερα, όταν ο Μάνος Χατζιδάκις το ξαναδιηύθυνε με την Ορχήστρα των Χρωμάτων – το άλλο «παιδί» του – στο ΠΑΛΛΑΣ, στις 26 Απριλίου 1991. 

Παρουσιάζω, λοιπόν, εδώ το πρόγραμμα εκείνης της συναυλίας - σε επιμέλεια του αείμνηστου Βασίλη Νικολαΐδη -, που έχει …άρωμα και της πρώτης παγκόσμιας εκτέλεσης. Στο πρόγραμμα υπάρχει το σημείωμα του συνθέτη Θ. Αντωνίου από το πρόγραμμα της α’ εκτέλεσης του έργου (1965), το βιογραφικό του Αντωνίου και του σολίστ Δημήτρη Βράσκου, αλλά και ένα μικρό αφιέρωμα στην «Πειραματική Ορχήστρα Αθηνών». 

Το αφιέρωμα περιλάμβανε: παρουσίαση των μουσικών της Ορχήστρας - σημειωτέον ότι βοηθός διευθυντής της Ορχήστρας ήταν ο συνθέτης Γιώργος Κουρουπός - από το πρόγραμμα συναυλιών του 1965 και κρίσεις μουσικών προσωπικοτήτων για την Πειραματική. 

Υπάρχει και του Θόδωρου Αντωνίου, ο οποίος γράφει: «Σέβομαι κάθε αξιοπρεπές σύνολο που εκτελεί σοβαρή μουσική στον τόπο μας, θαυμάζω όμως την Πειραματική Ορχήστρα και το δημιουργό της Μάνο Χατζιδάκι. Έχουν υψηλά ιδανικά και στόχους και αγκαλιάζουν συμπαθητικά κάθε ανησυχία της σύγχρονης δημιουργίας. Πιστεύουν και αγαπούν κάθε νέο έργο που παρουσιάζουν. Νομίζω ότι αυτή η σεμνή ιδεολογία τους είναι ο πιο θετικός παράγων στην εξέλιξη της σύγχρονης μουσικής».

 

Μια ξεχωριστή εκδήλωση - αφιέρωμα στον συνθέτη, ακαδημαϊκό, δάσκαλο και μαέστρο Θεόδωρο Αντωνίου, ο οποίος αναχώρησε για την αιωνιότητα στις 26-12-2018, πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 17 Απριλίου 2019, στον Πολυχώρο Τέχνης και Σκέψης (Αρχοντικό Μάνου Χατζιδάκι) στην Ξάνθη. 

Η εκδήλωση έγινε στο πλαίσιο του φεστιβάλ «Ξάνθη – Πόλις Ονείρων Μουσικών Σχολείων», το οποίο διοργάνωσε το Μουσικό Σχολείο Ξάνθης με συμμετοχές μουσικών σχολείων απ’ όλη τη χώρα και με την συμβολή του Κέντρου Πολιτισμού του Δήμου Ξάνθης. 

Ήταν πολύ σημαντικό που το αφιέρωμα στον Θ. Αντωνίου έλαβε χώρα στον χώρο του φίλου του Μάνου Χατζιδάκι, ήδη από την δεκαετία του 1960. Ο Χατζιδάκις έπαιζε έργα του Αντωνίου, ο οποίος ήταν ένας από τους βασικούς μουσικούς συνομιλητές του. 

Σ’ αυτό το αφιέρωμα στον Θόδωρο Αντωνίου, μίλησε ο μουσικογράφος Θωμάς Ταμβάκος, ιδρυτής του ομώνυμου Αρχείου Ελλήνων Μουσουργών και επίτιμο μέλος της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών, με πρόταση του Θ. Αντωνίου. Ο Θ. Ταμβάκος διατηρούσε πολυχρόνια φιλία με τον Θ. Αντωνίου και - εκτός των άλλων - έχει ασχοληθεί με την πλήρη, επίσημη δισκογραφία του συνθέτη. 

Ο Θωμάς Ταμβάκος μίλησε για τη ζωή και το έργο του Θ. Αντωνίου, προβάλλοντας σπάνιο αρχειακό υλικό, μικρό μέρος του οποίου παραθέτουμε και εδώ, μετά από ευγενική παραχώρηση του Θ. Ταμβάκου. 

Ο Θ. Ταμβάκος είπε στην ομιλία του, μεταξύ πολλών άλλων: «Από το ξεκίνημά του ως συνθέτης και στο 60 και πλέον χρόνια που συνέθεσε μουσική, τον ενδιέφερε πάντα ο χαρακτήρας του κοινού. Ο ίδιος ομολογούσε ότι δεν βρήκε κάποιον απόλυτο ορισμό που να το καθορίσει στην ολότητά του. Παρέμεινε γι’ αυτόν άγνωστο και απρόσιτο. Το κοινό ξεκινάει από μαύρο στη μια πλευρά και καταλήγει άσπρο στην άλλη πλευρά. Ως συνθέτης έδινε το δικαίωμα στον εαυτό του να ανακαλύπτει συνεχώς καινούργια πράγματα ή να προσεγγίζει από διαφορετικές γωνίες αυτά τα οποία ήξερε. Πάντα προσέγγιζε την μουσική σαν να μην ήξερε τίποτε από πριν. Έτσι μπορούσε να έχει την έκπληξη ότι κάθε φορά κάτι νέο ανακάλυπτε. Αυτό είναι που τον κρατούσε πολύ κοντά στην απίστευτη όρεξη και δύναμη που είχε να δημιουργήσει. Η δημιουργία είναι για τον Αντωνίου μία πρόκληση. Ήταν μία αναζήτηση για κάτι που διακαώς έψαχνε και δεν το είχε βρει. Και όπως τόνιζε: «καλά είναι που δεν το έχω βρει και το ψάχνω πάντα, γιατί με κάνει να είμαι συνεχώς σε επαφή με τη δημιουργία». 

Και παρατηρεί στη συνέχεια ο Θωμάς Ταμβάκος: «Αυτή η συνθετική συνέπεια σφυρηλατήθηκε σιγά σιγά προς ένα ιδανικό μοναδικής μουσικής έκφρασης με τρία κύρια χαρακτηριστικά. Το πρώτο είναι η μορφολογική οικονομία και η απόλυτα προσωπική δομική του πρωτοτυπία που παραπέμπει στο άριστο μέτρο. Το δεύτερο είναι η λιτή χρήση των εκφραστικών μέσων της ορχήστρας και η τέλεια γνώση των δυνατοτήτων των οργάνων. Το τρίτο χαρακτηριστικό είναι η χρήση μελωδιών και μελωδικών θραυσμάτων. Όλα αυτά συνοψίζονται στα ίδια τα λόγια του που τα τελειώνει με τη ρήση «… μα θα μπορούσα να είμαι κάτι άλλο εκτός από εκφραστής αυτού του κόσμου που είμαι και εγώ μέρος του;» 

Ο Θωμάς Ταμβάκος αναφέρθηκε στον «παγκόσμιο» δάσκαλο Αντωνίου, ο οποίος δίδαξε σε πανεπιστήμια της Αμερικής και δίδαξε γενιές μουσικών. «Περισσότεροι από 140 συνθέτες πήραν δίπλωμα σύνθεσης μαζί του. Αυτό είναι μία τεράστια προσφορά και παρακαταθήκη για το μέλλον της λόγιας μουσικής στην Ελλάδα. Πίστευε ότι όσο πιο δεμένος είσαι σε αυτό που σε χαρακτηρίζει τόσο πιο πανανθρώπινος γίνεσαι. Πρέπει να είσαι περήφανος γι’ αυτό που είσαι, ότι κι αν είσαι. Ας κάνουν οι νέοι ένα ωραίο περίπατο κι ας σκεφτούν ποιοι είναι και γι’ αυτό που είναι να αισθάνονται περήφανοι. Το δεύτερο να είναι ελεύθερα μυαλά και να εκφράζουν αυτό που πιστεύουν. Την αντίληψη αυτή προσπάθησε να περάσει στους μαθητές του.» 

Μετά την εμπεριστατωμένη ομιλία του Θ. Ταμβάκου, καθηγητές από τα μουσικά σχολεία της περιφέρειας Ανατολ. Μακεδονίας – Θράκης παρουσίασαν ένα μουσικό πρόγραμμα με επιλεγμένα έργα του συνθέτη, ενώ τη βραδιά έκλεισε το μαθητικό χορωδιακό σύνολο του μουσικού σχολείου Ξάνθης. 

Εμφανίστηκαν οι καθηγητές: Δημήτρης Δοξάκης (φλάουτο – μουσικό σχολείο Δράμας), Κωνσταντίνος Χίζαρης (κιθάρα – μουσικό σχολείο Ξάνθης), Δημήτρης Κυραναστάσης (κλαρινέτο – μουσικό σχολείο Καβάλας), Έλενα Σερενίδου (πιάνο – μουσικό σχολείο Ξάνθης), Γιάννης Κεραμίδης (βιολί – μουσικό σχολείο Κομοτηνής), Βιολέτα Τοπαλίδου (πιάνο – μουσικό σχολείο Καβάλας) και Ευαγγελία Γκουγκούλη (πιάνο – διεύθυνση χορωδίας: μουσικό σχολείο Ξάνθης). 

Την καλλιτεχνική επιμέλεια της βραδιάς είχε ο καθηγητής του μουσικού σχολείου Ξάνθης, Δρ Κωνσταντίνος Χίζαρης.