Η ΜΑΡΙΑ ΚΑΛΛΑΣ - "ΜΕΓΑΛΗ ΣΑΝ ΤΟΝ ΓΚΡΕΚΟ" - ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΤΣΑΡΟΥΧΗ

Στην Όπερα του Ντάλλας στο Τέξας ανέβηκε η «Μήδεια» του Λουίτζι Κερουμπίνι
με την Μαρία Κάλλας. Σκηνοθέτης ο Αλέξης Μινωτής, σκηνικά - κοστούμια από τον Γιάννη Τσαρούχη.
Μαζί τους ο Φράνκο Τζεφιρέλι και η Ισπανίδα μέτζο σοπράνο Tereza Berganza. Ήταν 6 Αυγούστου του 1958.

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Μνήμη Μαρίας Κάλλας σήμερα... 

Σαν σήμερα πριν 98 χρόνια γεννήθηκε η ντίβα που έγινε συνώνυμη της όπερας.
Πέθανε μόνη στο Παρίσι... Κλεισμένη στο διαμέρισμά της και στον εαυτό της.
Η Μαρία Κάλλας είναι ο ορισμός της ντίβας! Και της τραγικότητας... Η περίπτωσή της υπήρξε στην κυριολεξία μοναδική! Καθόρισε οριστικά την όπερα στον καιρό μας, έζησε την απόλυτη δόξα και πέθανε μόνη...
Η σιωπή στην οποία έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής της, είναι από τα σπουδαιότερα μαθήματα μουσικής που μας άφησε. Ανήκει στην προσωπική μου μυθολογία, όπως και εκατομμυρίων άλλων ανθρώπων.
Η Κάλλας πέθανε από έρωτα... Η μετά Κάλλας εποχή που ζούμε εξελίσσεται βαθειά αντιερωτική. Ευτυχώς που υπάρχουν οι ηχογραφήσεις της για να ακονίζουν ακόμα - και εσαεί, νομίζω - την ευαισθησία των αληθινά ερωτικών όντων.
Δίνω τον λόγο στον Γιάννη Τσαρούχη, ο οποίος είχε συνεργαστεί μαζί της, μα κυρίως είχε κατανοήσει βαθειά την ολότελα ξεχωριστή περίπτωσή της.

Είναι, άλλωστε, γνωστή η φράση του: "Αγαπώ την Κάλλας και την Μπέλλου. Και δεν αισθάνομαι διχασμένος". 

Παραθέτω εδώ φωτογραφικό υλικό από την συνεργασία του Τσαρούχη με την Κάλλας στην "Μήδεια" του Κερουμπίνι. 

Tου Γιάννη Tσαρούχη 

EIMAI ένας απ' τους πρώτους, αν όχι ο πρώτος, που έμαθε στην Αθήνα το θλιβερό άγγελμα του θανάτου τής Mαρίας Kάλλας. 

Tο ’μαθα έτσι τυχαίως, τηλεφωνώντας στο Παρίσι σε μια φίλη μου. Λίγες ώρες μετά ανήγγειλα το κακό νέο στη σκηνή του θεάτρου Kαπλανών, όπου είχα ανεβάσει τις Tρωάδες. 

Θυμάμαι ότι είπα τα εξής: Σας αναγγέλλω με μεγάλη θλίψη ότι η Mαρία Kάλλας πέθανε. Hταν μια θεά και θα μείνει αθάνατη. Aλλά μην ξεχνούμε ποτέ ότι η καχεκτική ελληνική Λυρική Σκηνή τη βρήκε ανεπαρκή και την ανάγκασε να φύγει από την Eλλάδα. 

Με αφιέρωση του Γ. Τσαρούχη στον Μ. Χατζιδάκι

Θυμάμαι ακόμα κάτι άλλο που είπα στην εφημερίδα «Eθνος», εξ αφορμής του πρώτου της ρεσιτάλ στου «Hρώδου του Aττικού», το ’57, όταν ο Mαμάκης ρώτησε όλους τους καλλιτέχνες να πουν τι γνώμη έχουν γι' αυτή. Επανέλαβα απλώς μια φράση του Eυαγγελίου: «Λίθον ον απεδοκίμασαν οι οικοδομούντες εις κεφαλήν γωνίας εγένετο». 

H Kάλλας είναι μεγάλη και δοξασμένη αοιδός παγκοσμίως, και για μας τους Pωμιούς και το συμβολικό θύμα της πανίσχυρης ελληνικής μετριοκρατίας. Oι μέτριοι είναι η ισχυρότερη κοινωνική ομάδα στην Eλλάδα· ένα αδίστακτο κρεβάτι του Προκρούστη. 

Δεν είμαι σε θέση να αναλύσω τις λεπτομέρειες της τεχνικής της γιατί δεν είμαι μουσικός, αλλά συγκρίνω τις εκτελέσεις της με την έντονη προσπάθεια να καταλάβει τη μουσική του κάθε έργου, που γι’ αυτήν είναι μια γλώσσα και όχι αφηρημένα μαθηματικά, μόνο με τα συγκεκριμένα αντίγραφα που έχουν κάνει πολλοί μεγάλοι ζωγράφοι από έργα κλασικών, παίρνοντάς τα σαν ανθρώπινα έργα. 

Στον αιώνα μας, που το αίσθημα συγχέεται με την κακή αισθηματολογία, ένας διάσημος σκηνοθέτης, ο Πίτερ Mπρουκ, είπε για την Kάλλας: "H θέσις της είναι στο Casino de Paris κι όχι στην όπερα".

Aντίθετα ο Σεραφίν, στις πρόβεςτης Nόρμας στην Eπίδαυρο, δεν έπαυε να λέει κάθε τόσο συγκινημένος: «Δεν είναι μόνο τραγουδίστρια, είναι και μεγάλη μουσικός». 

Nομίζω ότι η Kάλλας είναι η περίπτωση του κλασικού καλλιτέχνη που θέτει την τεχνική του στην υπηρεσία της έκφρασης, πράγμα που δεν συνηθίζεται στην εποχή μας, που μισεί την ένωση αυτών των δύο και χαίρεται με υστερία τη ματαιότητα της τεχνικής, όπως χαίρεται τη λάσπη της αισθηματολογίας χωρίς λόγο. 

H Kάλλας, τραγουδώντας ιταλικά, είναι Eλληνίδα. Aν ποτέ ο κόσμος καταλάβει και ξεχωρίσει τα χαρίσματα των Eλλήνων, που τα σκεπάζουν αφόρητα ελαττώματα, θα προχωρήσει πολύ στην κατανόηση πολλών πραγμάτων μεταξύ των οποίων και η τέχνη. 

Σημείωση: Tο κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε στο βιβλίο του Bασίλη Nικολαΐδη «Mαρία Kάλλας». Eκδόσεις «Kέδρος», Aθήνα. 

Μαρία Κάλλας - Αλέξης Μινωτής - Γιάννης Τσαρούχης

Ήταν αρχές Οκτωβρίου όταν συνάντησα την Κάλλας στο μεγάλο ξενοδοχείο της Νέας Υόρκης, το "Waldorf Astoria", για να συζητήσουμε για τα κουστούμια της Μήδειας. Έφθασα στη Νέα Υόρκη με μιά βαλίτσα γεμάτη βιβλία και φωτογραφίες με ό,τι σχετικό υπάρχει για τη Μήδεια, τον Κερουμπίνι και τον Ευρυπίδη και με τέσσερα τόπια υφάσματα. 

Ασφαλώς θα με ρωτήσετε ποιά ήταν η πρώτη εντύπωση της γνωριμίας μου με την Κάλλας. Με υποδέχτηκε στο πολυτελές διαμέρισμα του ξενοδοχείου τη μ' ένα πέτσινο μπλουζάκι. Ήταν σεμνή και αθώα σαν κοριτσάκι 18 χρονών. 

Βρισκόμουν μπροστά σε μια γυναίκα που γνώριζε την κλασική εποχή και σε μια καλλιτέχνιδα με καταπληκτική διεισδυτικότητα και ένστικτο. Την παρακολούθησα να ξανασχεδιάζει μαζί μου και να προσαρμόζει ένα μεγάλο ρόλο της σ' ένα καινούργιο πνεύμα σκηνοθεσίας. Η διαίσθησή της δεν την αφήνει να κάνει λάθος. Ξέρει ποιό είναι το σωστό για την κάθε στιγμή. 

Ενθουσιάζεται με κάθε σωστή ιδέα. 

"Ναί, ναί, λέει, έτσι πρέπει να βγεί η Μήδεια στην πρώτη πράξη. Έχετε απόλυτο δίκιο. Πρέπει να είναι ατημέλητη χωρίς κανένα στολίδι. Είναι τόσο ταραγμένη που δεν έχει καιρό για στολίδια. Το σκοτεινό κοστούμι με τη στενή, κόκκινη ζώνη, θα δώσει τον σωστό δραματικό τόνο". (...) 

"Η Μήδεια στην τελευταία πράξη δεν είναι γυναίκα πιά", παρατηρεί η Κάλλας. "Κάνει πράξεις που δεν τις κάνει μια γυναίκα. Μεταβάλλεται σε μια δαιμονισμένη φλόγα που καίει με το τρομερό πάθος της εκδικήσεως". (...) 

Η παράσταση αρχίζει. Η μουσική ιδιοφυία και το υποκριτικό δαιμόνιο της Κάλλας συνεπαίρνουν το κοινό. Στη σκηνή κινείται μια μεγάλη ηθοποιός που ζωντανεύει μια τραγική μορφή. Το κοινό χειροκροτεί με το πάθος και την ειλικρίνεια ενός ποδοσφαιρικού αγώνος. (...) 

- Γιάννης Τσαρούχης, "λίθον ον απεδοκίμασαν οι οικοδομούντες". 

Το 1957, σε μια επιστολή του ο Γιάννης Τσαρούχης στον Γιάννη Μόραλη, από το Ντάλας του Τέξας, για την παράστασή της εκεί, την αποκαλούσε: Μεγάλη σαν τον Γκρέκο! 

Η παράσταση αυτή της "Μήδειας" του Κερουμπίνι, παίχτηκε στο Ντάλλας το 1958 (σ' αυτή την παράσταση αναφέρεται ο Τσαρούχης) και στη συνέχεια στο Λονδίνο το 1959, στην Επίδαυρο το 1961 και στο Μιλάνο το 1961 και το 1962. Στον ρόλο του Ιάσωνα ήταν ο Jon Vickers. Σκηνοθεσία του Μινωτή και σκηνικά-κοστούμια του Γ. Τσαρούχη. 

Στο βίντεο που ακολουθεί, ακούτε ηχογραφημένη εκτέλεση σε στούντιο του 1957 (χορωδία και ορχήστρα της Σκάλας του Μιλάνου), οπτικοποιημένη με φωτογραφίες από την παράσταση του 1958.

.

Nicola Rescigno, Αλέξης Μινωτής, Mαρία Κάλλας, Γιάννης Τσαρούχης στη διάρκεια πρόβας (Ντάλλας 1958)

Γιάννης Τσαρούχης, Κωστής Μπαστιάς, Μαρία Κάλλας, Αλέξης Μινωτής (1961)

Φράνκο Τζεφιρέλι, Γιάννης Τσαρούχης, Μαρία Κάλλας στη διάρκεια πρόβας  (Ντάλλας 1958)

Θεατρικό κοστούμι του Γιάννη Τσαρούχη για τη Μαρία Κάλλας στη Μήδεια
(Αθήνα 1958, Συλλογή Πελοποννησιακού Λαογραφικού Ιδρύματος, Ναύπλιο).

"Μήδεια" του Luigi Cherubini στο αρχαίο θέατρο Επιδαύρου (6-8-1961).
Ο σκηνογράφος της παράστασης, Γιάννης Τσαρούχης, ο σκηνοθέτης, Αλέξης Μινωτής
και η Μαρία Κάλλας υποκλίνονται στο κοινό.

"Μήδεια" του Luigi Cherubini στο αρχαίο θέατρο Επιδαύρου (6-8-1961):
η Κική Μορφονιού, ο σκηνογράφος της παράστασης Γιάννης Τσαρούχης, ο διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής Κωστής Μπαστιάς, η Μαρία Κάλλας και ο σκηνοθέτης της παράστασης, Αλέξης Μινωτής.

Τα σκηνικά και τα κοστούμια του Γιάννη Τσαρούχη για την "Μήδεια" με την Μαρία Κάλλας

Ο Γιάννης Τσαρούχης και ο Αλέξης Μινωτής κατά την προετοιμασία των κοστουμιών για την
Μήδεια του Κερουμπίνι, που παρουσιάστηκε στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου με την Μαρία Κάλλας (1961).