Δημήτρης Παπανικολάου: Η πνευματικότητα και η μεταφυσική στην ποίηση του Στέλιου Μαφρέδα

Λυρική Παμβώτις.  Ο Στέλιος Μαφρέδας διαβάζει ποιήματά του. Νησί Ιωαννίνων. 2015

Μούσα Ποιητική  

Κανείς άλλος δεν δικαιούται το όνομα του δημιουργού 

 παρά μόνον ο Θεός και ο Ποιητής. 

Torquato Tasso

Δημήτρης Παπανικολάου, μέλος της Εταιρείας Λογοτεχνών και Συγγραφέων Ηπείρου

Σ’ αυτούς τους ζοφερούς καιρούς, η Ποίηση παραμένει η μόνη καταφυγή, καθώς εκφράζοντας το σύνολο των εκφάνσεων της ζωής, υποβάλλει και παραπέμπει στις σταθερές πνευματικές αξίες. Η Ποίηση, –γλώσσα του άρρητου, με αναγωγές στο θείο και ιερό–, αποκαλύπτει τη θέαση των Ιδεών ως μίμηση των αντανακλώμενων αιώνιων Μορφών ή ως φωτεινή πηγή της σύλληψης και έκφρασης του ποιητή για «το  Ωραίον και Αγαθόν».

Ο Στέλιος Μαφρέδας, γράφοντας λυρικά, πλάθοντας εικόνες με λέξεις διαλεχτές, μετουσιώνοντας έννοιες συμπαντικές, επιτυγχάνει να υψωθεί η φωνή του και ν’ ακουστεί σαν μουσική. Με του ονείρου την πνοή και τη συγκίνηση αναζητά με πνεύμα και συνείδηση από τα βάθη της ψυχής το «λάλον ύδωρ» της Ποίησης.

Είναι ένα παρήγορο γεγονός, ένα σήμα που φανερώνει ανάταση του δρώντος υποκειμένου και κάθε εισερχομένου στα δώματα της Ποίησης για όποιον «πιστό» έλκεται από το μεταφυσικό της στίγμα, αυτής που πάλλεται στο πεδίο των πρώτων σκιρτημάτων και φέγγει στον ουρανό της παιδικής ηλικίας. Εξ’ ου και η καταφυγή στον γενέθλιο τόπο, στο πρώτο φως, στον πρώτο ήχο. Εκεί, για τον ποιητή τα μπλε βαθιά νερά του Ιονίου και η ατέρμονη γραμμή των οριζόντων. Εκεί, που σμίγουν ουρανός και γη, το εδώ και το επέκεινα, ως ιδεατός αντικατοπτρισμός, που αφειδώλευτα παρέχεται στον μικρόκοσμο της πατρώας γης. Εκεί οι παλμοί, ως ανταμοιβή της μέθεξης που μετουσιώνουν στις λέξεις η θέαση του πνεύματος μέσα στην ύλη, κάνοντας το άγνωστο μια γνωστική και απτή εμπειρία ζωής, έτσι που μόνο ο ταπεινός προσκυνητής και ο ποιητής δύναται ν’ αφουγκραστεί και να εγκολπωθεί.

«Τώρα λοιπόν, φιλόδοξος διακινητής της προσδοκίας

από μνήμης πλαστουργώ μιαν οικουμένη’

η πρώτη ύλη απ’ τα  δικά σου μεταλλεία,

από υπερπόντιες κτήσεις και υπερώα τ’ ουρανού».....

Στο έργο του Στέλιου Μαφρέδα, η ποιοτική στάθμη ανεβαίνει σταδιακά και πλημμυρίζει το ποιητικό τοπίο, κατακλύζοντας τον κόσμο των συναισθημάτων μας. Διακρίνονται οι διακειμενικές επιρροές και σχέσεις με μείζονες ποιητές,  υποδειγματικά αφομοιωμένες, να σημαίνουν και να υποδηλώνουν υπαινικτικά το παλίμψηστο της ποιητικής δημιουργίας. Ψυχής αποκαλυπτήρια και εγερτήρια σαλπίσματα πνεύματος η ποιητική του κατάθεση, καθώς κλείνουν ένας-ένας οι παλιοί λογαριασμοί, αφήνοντας γυμνή την μόνη αλήθεια. Ένα πεδίο πνευματικό είναι η ποιητική του, στο οποίο αναπτύσσονται και διατυπώνονται με άκρα ταπείνωση, στίχοι και ήχοι από τα βάθη της πολιτισμικής μας παράδοσης. Του αρχαίου λυρικού λόγου, των βυζαντινών ύμνων και του δημοτικού τραγουδιού. Η ποίησή του, είτε ως μοιρολόι είτε ως ψαλμός, ακούγεται σαν αντηχείο μιας μυστικής τελετουργίας των φυλλωμάτων, των νεροσυρμών και των «ανάκουστων κελαηδισμών» 1 της παραδείσιας πατρίδας.

«Θα γυρίσουμε κάποτε στον τόπο μας.

Εκεί που φυτρώνουν τα στάχυα

κι όταν φυσάει ο μαΐστρος του Ιονίου

λυγίζει η περήφανη κορμοστασιά τους».....

Εμφιλοχωρεί και εγγράφεται παράλληλα «αποτύπωση παθών τε και λαθών» στην ποιητική αυτοβιογραφική ιστόρηση των βιωθέντων στιγμών, συμπυκνωμένα και γραμμένα ως εξομολόγηση, για «άφεση» των επαναληπτικά τελεσθέντων πράξεων καθημερινής τριβής, σώματος και ψυχής. Με εκφραστικούς αναβαθμούς από συλλογή σε συλλογή,  καταθέτει την ποίησή του ως ακριβό νόμισμα στην τράπεζα της ευαισθησίας, δηλωτικό του ανεκπλήρωτου που δεν εξαργυρώνεται παρά μόνο με οδύνη. Μια απογύμνωση του ποιείν και του πράτειν. Μια ποιητική πράξη ζωής. Αυτή είναι η κατάθεσή του.

Όμως που το πάει «ο καιρός»;  Κι ο ποιητής πως θα πορευτεί σ’ «ακραία καιρικά φαινόμενα»; Αργά, αλλά σταθερά τα βήματά του.

«Μάρτυς μου η σιωπή

σε τούτο εδώ το τριεθνές σημείο,

πως έχω το φόβο των εχθρών

το ρίγος με τσακίζει των συνόρων»....

Ο Στέλιος Μαφρέδας, στρέφει τον άξονά του «πρόσω καταπάνω στον κίνδυνο», «πρόσω ηρέμα προς το μη θολούμενον, το έτρεπτον, το γυμνόν, το φαίνον, το αυτώ καταληπτόν, το αναλλοίωτον», 2 ορίζοντας υπαρξιακά τη μοίρα του. Γνωρίζοντας τα όριά του, αντιπαραθέτει στη ματαιότητα των πραγμάτων, την αιωνιότητα ψυχής και πνεύματος. Η πραγμάτευση των θεμάτων της ζωής, απαιτεί ούτως ή άλλως, κατάθεση ψυχής και καταβολή σώματος θυσιαστική, για όλα τα ερωτήματα που τίθενται ως ηθική προσταγή δοκιμασίας. Η αναμέτρηση σκληρή, εκ των συμβαινόντων, τανύζεται έως τ’ ακρότατα σημεία πνεύμα και νους, για νάβρει ό,τι προσπέρασε. Στιγμές κορύφωσης και απόλυτης εκμηδένισης, καθώς θεάται με ορθάνοιχτα τα μάτια της ψυχής, την εικόνα του Κόσμου.

«Και είδα με τον τρόπο σου αλλιώτικα τον κόσμο,

με άλλα χρώματα ο ουρανός

φάσμα φωτός εκτρέπει το σκοτάδι

και τα πατήματα ανάλαφρα – μια σιγουριά το νέφος».....

Ο ποιητής, αναλαμβάνοντας να εκφράσει το ιδεώδες, μάχεται για την αρετή, την ομορφιά και την αγάπη, δίδοντας αγώνα διαρκή, μετουσιώνοντάς τον σε τέχνη μυστική. Κατά τον ρομαντικό ποιητή Σέλλεϋ, «μόνο οι νομοθέτες και οι ιδρυτές θρησκειών, φαίνεται να ξεπερνούν σε φήμη τους ποιητές για όσο καιρό διαρκούν οι θεσμοί τους», ωστόσο «οι ποιητές στην υψηλότερη έκφρασή τους διατηρούν την υπεροχή», 3 καθώς οντολογικά, είναι πιο κοντά στον Θεό. Γιατί το να στιχουργεί κανείς, είναι σαν να εξαποστέλει στο άπειρο, άνθη ευλαβείας πνευματικής, αναζητώντας Θεό και Άνθρωπο. Αλήθεια, υπάρχει πιο κοπιώδης εργασία από την ποίηση; Γιατί η επίπονη αναζήτηση για τη φανέρωση της ομορφιάς, –με την εικονοποιία των αισθημάτων και των αθέατων πραγμάτων, που ως έκλαμψη και ρεύμα διαπερνά το Είναι του ποιητή, ώστε να εκφραστεί στο γλωσσικό πεδίο ως πυκνή και ρέουσα γραφή–, καταπονεί. Απαιτείται πνευματική εγρήγορση, αφοσίωση, θάρρος και θυσία εαυτού.

«Η ποίηση δεν είναι για να χάνουμε το θάρρος μας.

Η ποίηση είναι καντήλι να φωτίζει το δρόμο μας.

Καντήλι σαν κι αυτό που άναβε η μάνα

κάθε βράδυ στα εικονίσματα»........

Εκεί, στον μακρινό ορίζοντα της ρέμβης, του ποιητικού στοχασμού, ενός φυσικού και μεταφυσικού πεδίου, κατάμονος ο ποιητής μας  αναμετράται με τα νεύματα του Σύμπαντος. Εκεί πράττει ως τέκνο της διακινδύνευσης και της ειρήνευσης των πόθων, των παθών και των ανείπωτων επιθυμιών.

«Θα με αφανίσει η στιγμή

όταν θα πάψω πια να νοσταλγώ»....

Δεν είναι εύκολη η ποίηση και ειδικά αυτού του περιεχομένου. Τα βιβλία του πυρακτωμένα. Ο χρόνος, αλλά και ο πόνος αντάμα. Από ποίημα σε ποίημα, είδα και θαύμασα και αναρωτήθηκα, πως γίνεται να υπάρχουν λέξεις για τα πέραν του Λόγου πράγματα.

«Σε άυλη μορφή οι τίτλοι μου

στο αποθετήριο μέρες περιμένω τη μεταγραφή,

ν’ αναγνωριστεί η κυριότητά μου

το αδιαφιλονίκητο δικαίωμα  της κατοχής,

αυτό που ετοίμασα

με μνήμη απολεσθέντος παραδείσου»....

 Με «το Πορθμείο» επιστρέφει μ’ αντίστροφη πορεία, αναβαπτίζοντας τα όνειρα στα σκοτεινά νερά του Αχέροντα, παλεύοντας με των μαιάνδρων την ηχώ και νεύοντας στον αυτουργό με παφλασμό κυμάτων, στου Ιονίου τα νερά, «επίκληση και αναφορά» εις ό,τι του ανατέθη. Με την κατάδυση στα άδυτα της ψυχής μετουσιώνει την πεμπτουσία των υπαρξιακών διερωτήσεων σε προσευχή και λυρικό λυγμό.

«Σινιάλο στον καιρό

το κίτρινο στα χέρια σου λουλούδι

βατήρας κι εκτινάσσομαι στον ουρανό

ελεγεία ακούγεται ετούτο το τραγούδι».....

Όμως, για όποιον δημιουργεί και υπηρετεί τα έργα τα καλά, ο χρόνος δεν μετρά. Γιατί ο δημιουργός, αφήνει το αποτύπωμά του δωρεά και παρακαταθήκη εδώ, ως υψηλό συμβολισμό ενός ανεκτίμητου θησαυρού. Τούτο εκλαμβάνω εκ του αποτελέσματος των ποιητικών του πονημάτων, ως λόγο αξιών, που σε πείσμα των καιρών, ακόμα κινητοποιούν εκείνους που εμφορούνται από ιδανικά.

Στους κοινωνούς των ιδεωδών οφείλουμε χάριτες, για την προτροπή διαφορετικής θέασης της ζωής και για την προσδοκώμενη τροπή των πραγμάτων. Γιατί μας οδηγούν μέσα από ποιητικούς δρόμους, στην Έξοδο προς το φως. Τούτο επιτυγχάνει ο Στέλιος Μαφρέδας, γιατί κρατά τη λάμπα ψηλά, όπου το φως της ποίησής του, φέγγει με αγάπη τον κόσμο.

Σημειώσεις:

1.   Διονύσιος Σολωμός. «Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι», Γ’ Σχεδίασμα. Ο Πειρασμός, σελ. 210. Εκδόσεις Εξάντας. Αθήνα 1990

2.   Οδυσσέας Ελύτης. «Ιδιωτική οδός», σελ. 79. Εκδόσεις. Ύψιλον/βιβλία. Αθήνα 1990

3.  Percy Bysshe Shelley. «A Defence of Poetry». 1821. «Υπεράσπιση της Ποίησης». Απόδοση: Ιουλίτα Ηλιοπούλου, σελ. 31. Εκδόσεις Ύψιλον/βιβλία, Αθήνα 1996

Βιογραφικό σημείωμα 

Γεννήθηκε στην Πρέβεζα το 1949, ζει και δραστηριοποιείται στην Πάτρα. Σταδιοδρόμησε ως στέλεχος Τραπεζών και του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού τομέα, και το διάστημα 2000- 2013 χρημάτισε μέλος της διοίκησης της Τράπεζας Κύπρου στην Ελλάδα. Έχει εκδώσει επτά ποιητικές συλλογές και την ανθολογία «Η Πρέβεζα στη νεοελληνική ποίηση» αναδεικνύοντας την δυναμικότητα και την διαχρονική χρήση του ποιητικού συμβόλου που σηματοδοτεί η πόλη. Συνεργάζεται με αρκετά λογοτεχνικά περιοδικά, δημοσιεύοντας κριτικές και δοκίμια, ενώ ποιήματά του έχουν μεταφραστεί στα ιταλικά και στα βουλγάρικα. 

Εργογραφία

Η Πρέβεζα στη νεοελληνική ποίηση. (Ανθολογία)

Έκδοση Δημοτικής Βιβλιοθήκης Πρέβεζας, 2001

β) Ίδρυμα Ακτία Νικόπολις, Πρέβεζα 2018

Ταριχευτής ημερών (ποίηση). Εκδόσεις Αρμός. Αθήνα 2007

Άξονας περιστροφής (ποίηση). Εκδόσεις Μεταίχμιο. Αθήνα  2009

Υπόκλιση στον αυτουργό (ποίηση). Οι Εκδόσεις των Φίλων. Αθήνα 2012

Επιβάτης πορθμείου (ποίηση. Οι  Εκδόσεις των Φίλων. Αθήνα 2014

Νεύμα από απέναντι (ποίηση). Οι Εκδόσεις των Φίλων. Αθήνα 2017

Προνόμιο αιχμαλωσίας (ποίηση). Εκδόσεις Αρμός. Αθήνα 2018

Βήμα πριν (ποίηση). Οι εκδόσεις των Φίλων. Αθήνα 2021