Ιταλοί μουσικοί στην Πάτρα και Πατρινοί μουσικοί στην Ιταλία (19ος – αρχές 20ού αι.)

του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Είναι γνωστό ότι η Πάτρα μετεπαναστατικά και καθ’ όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα, κυρίως λόγω της ανάπτυξης του εμπορίου, είχε μια συνεχή επαφή με την Ιταλία και τη Δύση γενικότερα, δεχόμενη πολλές επιρροές, που συνέβαλαν στη διαμόρφωση μιας αστικής κοινωνίας ευρωπαϊκών προδιαγραφών.

Το 1849, μετά την αποτυχία των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων στην Ιταλία, εκατοντάδες Ιταλοί ήρθαν ως πολιτικοί πρόσφυγες και διέμειναν προσωρινά στην Πάτρα. Τόσο η ελληνική κυβέρνηση, όσο και ο ντόπιος πληθυσμός, υποδέχθηκαν τους Ιταλούς αγωνιστές-πρόσφυγες και τους παρείχαν άσυλο και κάθε συνδρομή, παραβλέποντας μάλιστα τις διεθνείς αντιδράσεις. Οι εφημερίδες της εποχής σημειώνουν πως η συμπαράσταση που έδειξαν οι Πατρινοί απέναντι στους Ιταλούς ξεπέρασε κάθε προσδοκία, πολλοί μάλιστα τους φιλοξένησαν στα σπίτια τους. Βέβαια, η παρουσία Ιταλών στην Πάτρα χρονολογείται πολύ πριν το προσφυγικό ρεύμα του 1849, ενώ μέχρι τα τέλη του 19ου αι. και τις πρώτες δεκαετίες του 20ού η οικειοθελής εγκατάσταση καθολικών ιταλικής υπηκοότητας ήταν τέτοιας έκτασης, ώστε καταχρηστικά γινόταν λόγος για «ιταλική παροικία».[1]

Η αρμονική συμβίωση ντόπιων και Ιταλών καθολικών ευνόησε την μεταξύ τους πολιτισμική επαφή και είχε ως συνέπεια την εισαγωγή ευρωπαϊκών ηθών στην πόλη και τον δυτικό προσανατολισμό των τεχνών.

Έτσι, από τα μέσα του 19ου αι. και μετά, καταγράφεται μια συνεχής, παραγωγική και αμφίδρομη πολιτιστική διαδρομή μεταξύ Πατρών και Ιταλίας, όπου η μουσική κατέχει την πρωτεύουσα, ίσως, θέση. Πατρινοί μουσικοί μεταβαίνουν σε μουσικά κέντρα της Ιταλίας (Μπολόνια, Μιλάνο, Νάπολη κ.α.) για να μυηθούν ευχερέστερα στα μουσικά ρεύματα της εποχής και να ολοκληρώσουν τις μουσικές τους σπουδές. Εκεί, στην Ιταλία, τυπώνουν τις πρώτες μουσικές τους συνθέσεις και κάποιοι πραγματοποιούν σειρές συναυλιών. Από την άλλη, πολλοί Ιταλοί μουσικοδιδάσκαλοι μετακαλούνται στην Πάτρα για να διδάξουν τη μουσική στους γόνους των αστικών οικογενειών της πόλης. Παράλληλα, αναλαμβάνουν την διεύθυνση σημαντικών θεσμών που τότε ιδρύονται, όπως η Φιλαρμονική.

Αναφορές στη μουσική δραστηριότητα στην Πάτρα αυτή την εποχή, μπορεί να συναντήσει κανείς και σε ιταλικά περιοδικά, ενώ Πατρινοί μουσικοί συνθέτουν τραγούδια σε στίχους Ιταλών ποιητών. Δεν πρέπει να παραλειφθεί, φυσικά, και η ισχυρή, τότε, παρουσία της Κοινότητας των Καθολικών στην Πάτρα, που έχει στους κόλπους της ικανούς Ιταλούς μουσικοδιδασκάλους, οι οποίοι προάγουν τον σύνδεσμο Ιταλίας-Πατρών.

Ρόλο γέφυρας μεταξύ της μουσικής κίνησης Πατρών-Ιταλίας διαδραματίζει και το Ιταλικό Προξενείο στην Πάτρα. Για παράδειγμα, σε εφημερίδα της εποχής (Φορολογούμενος, 9-1-1888) διαβάζουμε ανακοίνωση του Προξενείου: «Κατά τον προσεχή Μάιον του νέου έτους θέλει γίνει έναρξις της εν Βολωνία Μουσικής Εκθέσεως, ήτις θέλει συμπεριλάβει την τε έκθεσιν της Μουσικής Ιστορίας, αναδιοργανωθείσαν επί τη βάσει εγγράφων, έργων, οργάνων και αρχαίων αντικειμένων παντός είδους, και την εκτέλεσιν των εκλεκτωτέρων συνθέσεων, αρχαίων τε και νεωτέρων. Εις την έκθεσιν ταύτην, δύνανται πάντες οι τυχόν κατέχοντες όργανα σπάνια ή πολύτιμα έγγραφα ή άλλο σχετικόν, να αποστείλωσιν αυτά εις την “Επί της διεθνούς Μουσικής Εκθέσεως της Βολωνίας Επιτροπήν”».
Αντιλαμβάνεται εύκολα ο καθένας ότι η Πάτρα έχει πρόσβαση σε διεθνείς εκθέσεις που γίνονται στην Ιταλία την εποχή αυτή, γεγονός διόλου ευκαταφρόνητο.

Οι Πατρινοί συνθέτες και μουσικοί που έρχονται σε άμεση σχέση με την ιταλική μουσική πραγματικότητα τον 19ο αι. και το πρώτο τέταρτο του 20ού δεν είναι απαραίτητα Πατρινοί την καταγωγή. Ζουν όμως και εργάζονται για ικανό χρονικό διάστημα στην Πάτρα και διαμορφώνουν, μάλιστα, την πατρινή μουσική ζωή. Γι’ αυτό και εντάσσονται στους Πατρινούς συνθέτες, αφού τα στοιχεία που προκύπτουν από την έρευνα είναι απολύτως πειστικά.

Ο συνθέτης, πιανίστας και παιδαγωγός Ιωσήφ Λιμπεράλης (ή Λιβεράλης) γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1820. Ήταν γιος του Ιταλού αρχιμουσικού Domenico Liberali και της Ελληνίδος (Ζακυνθίας) Αικατερίνης Μηλιοράτη, και αδελφός του συνθέτη Αντωνίου Λιβεράλη, ο οποίος ήταν από τους πρώτους και προσφιλέστερους μαθητές του Νικολάου Μάντζαρου. Ο Ιωσήφ μυήθηκε στη μουσική από τον αδελφό του και τον Μάντζαρο. Έκανε σπουδές στο Ωδείο San Pietro a Majella της Νεαπόλεως και στο Ωδείο του Μιλάνου, και επέστρεψε στην Κέρκυρα ως δάσκαλος πιάνου και θεωρητικών στην αρτισύστατη Φιλαρμονική, της οποίας διετέλεσε και αρχιμουσικός –επιλογή του ίδιου του Μάντζαρου. Το 1852 εγκαθίσταται στη Ζάκυνθο και το 1870 έρχεται στην Πάτρα και αναδεικνύεται περιζήτητος παιδαγωγός του πιάνου. Ζει και εργάζεται στην Πάτρα τουλάχιστον 16 χρόνια. Ο Τύπος της εποχής αναφέρεται με θαυμασμό στο πρόσωπο και το έργο του Ιωσήφ, ο οποίος σκιαγραφείται ως ακούραστος και ικανός μουσικοδιδάσκαλος (βλ. ενδεικτικά Φορολογούμενος, 15-4-1877)!

Πολλά από τα έργα του Λιμπεράλη φέρουν ιταλικούς τίτλους και έχουν τυπωθεί στο Μιλάνο από διάσημους εκδοτικούς οίκους, όπως ο Ricordi. Μια μαζούρκα του συνθέτη εκδίδεται στο Μιλάνο τον Οκτώβριο του 1884, και έχει τον τίτλο Εις τα Υψηλά Αλώνια (ιστορική πλατεία της Πάτρας), «αφιερούται δε εις μίαν των διακεκριμένων μαθητριών του συνθέτου, την δεσποινίδα Μαρίαν Δ. Πατρινού» (Φορολογούμενος, 19-10-1884). Τον Νοέμβριο του 1884 στα Σκακιστικά Χρονικά του Μπρούκλιν της Ν. Υόρκης δημοσιεύεται μια επικήδειος, θρηνητική σύνθεση του Ιωσήφ Λιμπεράλη, με αφορμή τον θάνατο του περίφημου σκακιστή της Αμερικής Παύλου Μόρφυ. Η σύνθεση παρουσιάζεται μετά πολλών επαίνων για τον «εν Πάτραις έξοχον μουσικοδιδάσκαλον»! Εύφημο μνεία του έργου κάνουν και ευρωπαϊκά περιοδικά, μεταξύ των οποίων το La Gazzetta del popolo της Νεαπόλεως (Φορολογούμενος, 15-2-1885). Η ιταλική πόλη, στην οποία σπούδασε ο Λιμπεράλης, παρακολουθεί και καταγράφει τη μουσική πορεία του άξιου τέκνου της.

 

Μία από τις σπουδαιότερες μαθήτριες του Λιμπεράλη ήταν η Χαρίκλεια Μπογδάνου, η οποία ενθουσιασμένη από περιγραφές και αφηγήσεις από τα χρόνια που ο δάσκαλός της σπούδαζε στη Νάπολη και το Μιλάνο, φεύγει για περαιτέρω μουσικές σπουδές στην Ιταλία, με σύμφωνη γνώμη της οικογένειάς της. Μιμήθηκε τον δάσκαλό της, τον οποίο θαύμαζε, και στον τομέα της σύνθεσης. Στην πατρινή εφημερίδα Φορολογούμενος (23-7-1882) χαιρετίζεται με ενθουσιασμό η έκδοση του πρώτου έργου της στο Μιλάνο. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι συνθέσεις της Μπογδάνου εκδόθηκαν στο Μιλάνο, όπως είχε συμβεί και με έργα του δασκάλου της Ιωσήφ Λιμπεράλη και μάλιστα από τον οίκο Ricordi. Ο μουσικολόγος Γιώργος Λεωτσάκος εντόπισε στον τρίτομο κατάλογο των εκδόσεων Ricordi (Μιλάνο, χ.χ. –αρχές 20ού αι.) –που συμπεριλαμβάνει και εκδόσεις μουσικών οίκων τους οποίους είχε αγοράσει ο Ricordi– δύο συνθέσεις για πιάνο της Χ. Μπογδάνου: ένα Thème original varié, δηλαδή Παραλλαγές πάνω σ’ ένα δικό της θέμα (αρ. Κατ. Ricordi: 64237· έκδ. D. Vismark αρ. 7882) και ένα Βαλς (αρ. Κατ. Ricordi: 73734).[2] Eπίσης ένα Τρίο για βιολί, βιόλα και πιάνο παρουσιάστηκε το 1889 στη Φλωρεντία. Έργα της Μπογδάνου παίχτηκαν στο Μιλάνο και τη Φλωρεντία κατά την εικοσαετία της ακμής της (1890-1910).[3]

Την ίδια περίπου εποχή, και συγκεκριμένα τον Μάιο του 1888, το δημοτικό συμβούλιο της πόλεως των Πατρών, επί δημάρχου Θάνου Κανακάρη, «εψηφίσατο υποτροφίαν εκ δραχ. 250 κατά μήνα υπέρ του νεαρού ημών συμπολίτου κ. Κωνσταντίνου Πορφυροπούλου, όστις επεδείξατο έκτακτον προς την μουσικήν ιδιοφυΐαν, ίνα σπουδάση την ωραίαν ταύτην τέχνην εν τινι Ευρωπαϊκώ Ωδείω» (Φορολογούμενος, 27-5-1888). Ο Πορφυρόπουλος αναχωρεί για το Μιλάνο, απ’ όπου στέλνει συνθέσεις του στην Πάτρα, κυρίως βαλς, που παίζονται στα καφενεία της εποχής (Φορολ., 28-7-1889). Στην Ιταλία μελετά πιάνο και σύνθεση, αλλά και ενδιατρίβει σε ταβέρνες, γλεντώντας και τραγουδώντας ως γνήσιος τροβαδούρος. Η υγεία του κλονίζεται και επιστρέφει στην Πάτρα, συμμετέχοντας πλέον στα γλέντια των αγαπημένων του καπηλειών. Αλλά, παράλληλα, συμμετέχει στη χορωδία του Καθολικού Ναού, αφού –σύμφωνα με αφιέρωμα της εφημερίδας Πρόοδος (2-10-1929)– «οι καθολικοί συμπολίται μας οι οποίοι κατέβαλαν πάντοτε κάθε φροντίδα για την αρτιότητα του κόρου αυτού, δεν άφησαν ανεκμετάλλευτη και τη φωνή του Πορφυρόπουλου. Και πράγματι κάθε Κυριακή η Εκκλησία των Δυτικών εγέμιζεν όχι μόνον αποκλειστικώς από τους καθολικούς αλλά και τους ορθοδόξους συμπολίτας για ν’ ακούσουν την τόσο γλυκόηχη λειτουργία». Ο Πορφυρόπουλος πέθανε πολύ νέος, μόλις 27 ετών, από φυματίωση.

Τον Απρίλιο του 1877 ιδρύεται η Φιλαρμονική ορχήστρα «Ορφεύς» με αρχιμουσικό τον Ιταλό Μάρκο Καρντόνι, ο οποίος έχει εγκατασταθεί στην Πάτρα ως μουσικοδιδάσκαλος από το 1864.[4] Το 1892 ιδρύεται η «Φιλαρμονική Εταιρεία – Ωδείο Πατρών», και προσλαμβάνεται ως αρχιμουσικός ο Ιταλός Τζιακουίντο, τον οποίο διαδέχθηκε, λίγους μήνες αργότερα, ο Ματιότσι από το Μιλάνο.

Ένας άλλος αξιόλογος μουσικός της εποχής, ο Σπύρος Μπίτσης, μουσικοδιδάσκαλος, διευθυντής τετραφώνου χορωδίας και της Φιλαρμονικής, πληροφορούμαστε από εφημερίδα της εποχής (Φορολ., 15-7-1883) ότι «επανήλθεν εξ Ιταλίας όπου είχε μεταβεί προς κατάρτισιν του μελοδραματικού θιάσου διά την προσεχή χειμερινήν θεατρικήν περίοδον». Το θέμα της παρουσίας ιταλικών μελοδραματικών θιάσων στην Πάτρα του 19ου αιώνα είναι πολύ σπουδαίο, αλλά δεν είναι αντικείμενο αυτής της ανακοίνωσης. Άλλωστε ο Νίκος Μπακουνάκης[5] και η Ευανθία Στιβανάκη[6] έχουν συμβάλει ουσιαστικά στην ανάδειξη των μουσικοθεατρικών σχέσεων Πάτρας-Ιταλίας τον 19ο αιώνα.

Ο σπουδαιότατος Πατρινός συνθέτης Δημήτρης Λιάλιος είχε ως πρώτο του δάσκαλο τον γνωστό άριστο Ιταλό βιολιστή της εποχής Αύγουστο Τιβέριο ή Τίβερη. Ο Λιάλιος την διετία 1889-1890 συνθέτει 15 τραγούδια (Lieder) σε στίχους ιταλικούς, ενώ τον κύκλο των ιταλικών αυτών τραγουδιών κλείνει μια ρομάντσα που συνέθεσε στα 1894 στην Πάτρα.[7]

Ένας περίφημος Πατρινός ζωγράφος, αγιογράφος και μουσικός, ο Δημήτριος Στελλακάτος, κεφαλληνιακής φυσικά καταγωγής, μεταβαίνει το 1903 στη Ρώμη για ευρύτερες σπουδές στη ζωγραφική. Χωρίς να υπάρχουν μέχρι τώρα συγκεκριμένες πληροφορίες, πρέπει να θεωρείται σίγουρη η επαφή του με τη μουσική κίνηση της εποχής στην Ιταλία, αφού στην Πάτρα είχε δημιουργήσει ήδη από το 1890 τεσσαρακονταμελή χορωδία, η οποία εκτελούσε τραγούδια που συνέθετε ο ίδιος ή εκκλησιαστικούς ύμνους που εναρμόνιζε. Στο Ακαδημαϊκόν Ημερολόγιον Πατρών του 1918 (σ. 187) δημοσιεύεται προσωπογραφία του και ένα θερμό σημείωμα: «Καλλιτεχνική ψυχή. Ο Μίμης. Δαιμόνιος άνθρωπος! Έδωκε την πρώτη ώθησι προ εικοσιπενταετίας εις τους νέους των Πατρών να αγαπήσουν τη μουσική. Το κύριον χαρακτηριστικόν του: Αγαπά όλο τον κόσμο και… κρύβεται. Ημείς τον παρουσιάζουμε εκ καθήκοντος».

Η Ελένη Λαμπίρη, κόρη του σπουδαίου Κεφαλλονίτη συνθέτη Γεωργίου Λαμπίρη και της Αγγελικής Λασκαράτου, εγγονή του ποιητή Ανδρέα Λασκαράτου, σπούδασε πιάνο, σύνθεση και διεύθυνση ορχήστρας στη Λειψία, την Βιέννη και το Μιλάνο. Το 1915 πραγματοποίησε περιοδεία σε πόλεις της Βορείου Ιταλίας και διηύθυνε την Ορχήστρα «Μελολόγων», ερμηνεύοντας δικές της συνθέσεις πάνω σε ποιήματα των Ιταλών Orsini και Siciliani.[8] Συνέθεσε μονόπρακτο μελόδραμα, σε λιμπρέτο του διάσημου Ιταλού ποιητή Luigi Orsini, ενώ η οπερέτα της Iσόλμα παρουσιάστηκε στο Μιλάνο το 1915.[9] Από το 1925 και για 25 χρόνια διηύθυνε το Ωδείο της Φιλαρμονικής Εταιρείας Πατρών και είχε δεκάδες μαθήτριες. Ξεχωρίζουν τρεις που έχουν ζωηρή την ανάμνησή της και είναι γνωστές στο ευρύ κοινό: η ακαδημαϊκός Γαλάτεια Σαράντη, η συγγραφέας Αθηνά Κακούρη και η αδελφή της ζωγράφος Μαρία Βουδούρογλου.
Αναμφισβήτητα στις στενές σχέσεις Πάτρας και Ιταλίας συνετέλεσε τα μέγιστα η παροικία των Ιταλών, που συνεχώς τροφοδοτούσε αυτές τις σχέσεις. Το 1894, όπως είναι γνωστό, ιδρύεται η Φιλαρμονική των Καθολικών από τον εφημέριο Πέτρο Βιτάλη (Pietro Vitali). Αλλά όσοι ξένοι μουσικοδιδάσκαλοι έρχονται στην Πάτρα, αναπτύσσουν σχέσεις δημιουργίας με την χορωδία του Ναού των Καθολικών.

Ο Αυστριακός Αλβέρτος Άντλουβιτς, από την Τεργέστη, είναι ο μεγάλος εκείνος αρχιμουσικός μπάντας ο οποίος, ως επικεφαλής της Φιλαρμονικής Πατρών, πήρε μέρος στις μουσικές εκδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν κατά την διάρκεια των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων του 1896 στην Αθήνα. Και είναι ο ίδιος που, ως αρχιμουσικός της Φιλαρμονικής Σύρου, βραβεύτηκε στη Μεσολυμπιάδα του 1906. Η μουσική του διαδρομή, για περίπου μια δεκαπενταετία στην Ελλάδα, όπως προκύπτει από την μέχρι τώρα έρευνα,[10] έχει τρεις σταθμούς: Πάτρα (ανέλαβε την διεύθυνση της Φιλαρμονικής στις 28/4/1894 και παρέμεινε ώς το 1899), Αίγιο (1899-1905, διαδέχθηκε τον Ιταλό Odesseo Mattioci), Ερμούπολη Σύρου (1905-1908 περίπου).

Ο Άντλουβιτς, τύπος εξαιρετικά οξυδερκής, ενεργητικός και αποδοτικός, οργάνωσε κατά τρόπο υποδειγματικό τις μπάντες των τριών πόλεων, τους έδωσε ευρωπαϊκή πνοή εμπλουτίζοντας το ρεπερτόριό τους με έργα μεγάλων συνθετών και άφησε άριστους μαθητές, ικανούς διαδόχους του. Συνέθεσε δημοφιλή, στην εποχή τους, έργα για μπάντα, όπως το εμβατήριο Νέος αιών (για την υποδοχή του 20ού αι.), μελοποίησε ποιήματα και έγραψε πολλές εκκλησιαστικές συνθέσεις, με κορυφαία την Μessa Breve (1895).[11] Μια Λειτουργία αφιερωμένη από τον συνθέτη και οργανίστα Άντλουβιτς στον εφημέριο του Καθολικού ναού της Πάτρας Pietro Vitali. Αυτή η Λειτουργία ερμηνεύθηκε από τη χορωδία του ναού, για την οποία και γράφτηκε, στις 6 Νοεμβρίου 2006 μέσα στον Καθολικό ναό του Αγίου Ανδρέου, υπό τη διεύθυνση του μαέστρου Νίκου Σινιγάλια. Έτσι υλοποιήθηκε σχετική πρόταση του γράφοντος προς τον φορέα «Πάτρα, Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2006» για την πραγματοποίηση συναυλίας με έργα Καθολικών συνθετών που έδρασαν στην Πάτρα.

Ο Σωτήριος Γκρεκ, γεννημένος στην Αθήνα το 1881, έψαλλε από μικρό παιδί στην χορωδία του Καθεδρικού ναού του Αγ. Διονυσίου των Καθολικών στην Αθήνα. Στα 1897 πηγαίνει στη Σύρο, γενέτειρα της μητέρας του, και εργάζεται στα γραφεία του Αγγλικού Τηλέγραφου του νησιού. Η προηγμένη πολιτιστικά Σύρος του 19ου αι. στάθηκε καθοριστικός παράγοντας για την καλλιέργεια της μουσικής του παιδείας. Μετά από θητεία στην Κωνσταντινούπολη και την Τένεδο, μετατίθεται στα γραφεία του Αγγλικού Τηλέγραφου στην Πάτρα. Πρωτοστατεί, μαζί με άλλους φιλοπρόοδους Πατρινούς, στην ίδρυση του Μουσικού Συλλόγου «Ορφεύς» το 1925. Συνδέεται με στενή φιλία με τον Ιταλό μουσικοσυνθέτη Michele Cornello, ο οποίος γίνεται και δάσκαλός του στα ανώτερα θεωρητικά. Εδώ στην Πάτρα ο Γκρεκ αρχίζει το συνθετικό του έργο. Γράφει εκκλησιαστική μουσική για την χορωδία του Καθολικού ναού[12] και πολλά τραγούδια για τις εκδηλώσεις του «Ορφέα». Το 1941 ο Σ. Γκρεκ αφήνει την Πάτρα και εγκαθίσταται οριστικά στην πατρίδα της γυναίκας του, τη Νάξο. Εκεί επιδίδεται σε συνθέσεις εκκλησιαστικής μουσικής, τις οποίες παρουσιάζει με την χορωδία του ναού των Καθολικών στο Κάστρο. Πέθανε το 1973 στην Αθήνα.[13]

Ο Ιταλός Μichele Cornello έζησε και έδρασε στην Πάτρα το πρώτο μισό του 20ού αι. Ήταν συνθέτης και διατηρούσε Mουσικό Οίκο στο κέντρο της Πάτρας (Κορίνθου 214). Πουλούσε και επισκεύαζε κυρίως πιάνα, αλλά εξέδιδε και δεκάδες παρτιτούρες Πατρινών συνθετών της εποχής εκείνης, όπως π.χ. της Αντιγόνης Παπαμικροπούλου. Είχε φιλική σχέση με τον τότε εφημέριο του Καθολικού ναού Ιωάννη Σινιγάλια, ο οποίος διηύθυνε την χορωδία του ναού. Ο Κορνέλλο τον βοηθούσε, έγραφε συνθέσεις που εκτελούσε η χορωδία και μαζί με τον άλλο φίλο του συνθέτη Σωτήριο Γκρεκ, συνέβαλε σε μια μουσική άνοιξη της χορωδίας των Καθολικών στα χρόνια του μεσοπολέμου. Ο Κορνέλλο έγραψε και τραγούδια με αφορμή διάφορα ιστορικά γεγονότα της εποχής. Έφυγε από την Πάτρα στο τέλος της δεκαετίας του 1950.

Eδώ πρέπει να σημειώσω ότι η μουσική των Καθολικών της Πάτρας δεν περιορίζεται μόνο στο σημείο αναφοράς της κοινότητας, δηλ. το ναό του Αγίου Ανδρέου, αλλά επεκτείνεται και στην εκπαίδευση των Καθολικών, καθώς η μουσική παιδεία που παρείχαν τα σχολεία τους, υπό τη διεύθυνση διαφόρων μοναχικών ταγμάτων, ήταν πολύ υψηλού επιπέδου. Στο σχολείο που λειτουργούσε από το 1928 μέχρι το 1945 στη συμβολή των οδών Ρήγα Φεραίου και Σατωβριάνδου, είχαν δημιουργηθεί παιδική μπάντα, χορωδία και θεατρικός όμιλος. Παραμονές του πολέμου του 1940 στο σχολείο αυτό, που χρηματοδοτούσε η Ιταλική Κυβέρνηση, ανέβασε τον Ριγολέτο του Βέρντι. Περίφημοι δάσκαλοι: Πιέτρο Τσενερόνι και Αλφρέντο Αλφιέρι. Φυσικά υπήρχε και συνεργασία –πώς αλλιώς άλλωστε– χορωδίας σχολείου και Εκκλησίας.

Από όλα τα προαναφερθέντα καταδεικνύεται πως οι μουσικές σχέσεις Ιταλίας-Πάτρας τον 19ο αι. και στις αρχές του 20ού αποτελούν ένα ξεχωριστό κεφάλαιο της τοπικής μουσικής ιστορίας, που χρήζει, βεβαίως, συστηματικότερης έρευνας και σε ιταλικά αρχεία της εποχής. Αυτό που μπορεί να πραγματοποιηθεί άμεσα είναι μία συναυλία ή, καλύτερα, σειρά συναυλιών με τις ιταλικές και τις άλλες συνθέσεις των λησμονημένων, δυστυχώς, στις μέρες μας Πατρινών συνθετών, των οποίων η αξία αναγνωρίζεται σιγά-σιγά στους μουσικούς κύκλους της χώρας, πλην Πατρών.

Ανακοίνωση στο Διεθνές Συμπόσιο με θέμα:
«Πολιτισμική αλληλογονιμοποίηση Νότιας Ιταλίας
και Δυτικής Ελλάδας μέσα από την Ιστορία»
Διοργάνωση: Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος
Συνεδριακό και Πολιτιστικό Κέντρο Πανεπιστημίου Πατρών
Τετάρτη 12 Σεπτεμβρίου 2007

[1] Βλ. την μελέτη του Χρήστου Μούλια, «Ιταλοί πρόσφυγες στην Πάτρα (1849)», Πρακτικά του Δ΄ Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπουδών (Κόρινθος, 9-16 Σεπτεμβρίου 1990), [περ. Πελοποννησιακά, παράρτημα 19], Αθήναι 1992-1993, σ. 297-350. Βλ. και συνοπτικότερα στο Ιστορίες της πόλης. Πελοπόννησος, Περί Τεχνών, Πάτρα 2004, σ. 289-302.
[2] Γιώργος Λεωτσάκος, «Ελληνίδες συνθέτριες. Μια πρώτη επισκόπηση, “πτερόεντι καλάμω…”, από τον 19ο αιώνα έως σήμερα», στο πρόγραμμα του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών για τις Ελληνίδες συνθέτριες, Αθήνα 1996, σ. 16.
[3] Τάκης Καλογερόπουλος, Το Λεξικό της Ελληνικής Μουσικής, Αθήνα 1998, τ. 4, σ. 272.
[4] Η Πάτρα στις αρχές του 20ού αιώνα μέσα από την οικογενειακή συλλογή – λεύκωμα της Edith W. Morphy, Typorama, Πάτρα 2002, σ. 21.
[5] Νίκος Μπακουνάκης, Το φάντασμα της Νόρμα. Η υποδοχή του μελοδράματος στον ελληνικό χώρο το 19ο αιώνα, Αθήνα 1991.
[6] Ευανθία Στιβανάκη, Θεατρική ζωή, κίνηση και δραστηριότητα στην Πάτρα από το 1828 έως το 1900, Πάτρα 2001.
[7] Βλ. Βύρων Φιδετζής, «Δημήτριος Λιάλιος (1869-1940). Ένας Ευρωπαίος συνθέτης απ’ την Πάτρα», περ. Μουσικολογία, διπλό τεύχος αρ. 10-11, Αθήνα 1998, σ. 265-286.
[8] Βλ. Μουσικό κείμενο 1.
[9] Σπύρος Μοτσενίγος, Νεοελληνική Μουσική. Συμβολή εις την ιστορίαν της, Αθήναι 1958, σ. 249.
[10] Βλ. ενδεικτικά Τάκης Καλογερόπουλος, Το Λεξικό της Ελληνικής Μουσικής, Αθήνα 1998, τ. 1, σ. 166 και Γ. Δ. Παναγόπουλος, Ιστορία της Φιλαρμονικής Αιγίου 1892-1952, Αθήναι 1953.
[11] Βλ. Μουσικό κείμενο 2.
[12] Βλ. Μουσικό κείμενο 3.
[13] Για τον Γκρεκ βλ. τη μονογραφία του Γιάννη Φιλόπουλου, «Ο συνθέτης Σωτήριος Γκρεκ και το μουσικό του έργο» στο περιοδικό Σύγχρονα Βήματα, Αθήνα 1991.

From the mid-19th century, due to the growth of trade and the presence of a sizeable community of Catholics, Patras comes in direct cultural exchange with Italy, mainly adopting musical influences. Musicians from Patras travel to musical centres in Italy (Bologna, Milan, Naples, and elsewhere), in order to perfect their studies and initiate themselves into the musical currents of the time more easily. There they print their first musical compositions (usually on Italian verses) and some of them perform their works on tours. These musicians, who come in contact with the Italian musical reality, are not necessarily natives of Patras, they live, however, and work for a long time in Patras moulding the local musical life. Among them, Joseph Liberalis, a music teacher of Italian descent from Corfu, lives and acts in Patras for 16 years as an instructor of the piano. Many of his compositions have been printed in Milan by the famous musical publishing house Ricordi, while the newspapers of the time refer to his works with complimentary comments. In Milan the compositions of one of Liberalis’ most important students, Chariklia Bogdanou, who, too, pursued her musical studies in Italy, are also printed by the publishing house Ricordi. In Milan young Constantinos Porfiropoulos studies the piano and composition on a scholarship of the Municipality of Patras; after returning to his native town, Porfiropoulos participates in the choir of the Catholic church. Other significant musicians from Patras in the late 19th and early 20th century are Dimitris Lialios, who composes Lieder on Italian verses, Dimitrios Stellakatos, who travels to Rome, and, finally, Eleni Lambiri, the poet Andreas Laskaratos’ granddaughter, who gives a series of concerts in Italy with compositions of hers on Italian poetry; in Patras Lambiri directs the “Philarmonic Society” for 25 years. On the other side, Italian music teachers, such us the eminent violinist Tiveri, are invited to Patras in order to teach music to the offspring of the urban families of the city. Some of them undertake the direction of significant institutions founded at the time, such as the “Philarmonic Society - Conservatory of Patras”. The Austrian Albert Andlouvich from Trieste directs and organises the Band of Patras in an exemplary way, as the conductor of which he takes part in the musical events of the first Olympic Games in 1896 in Athens. Andlouvich composed works for band and church music, as well. Church music is composed for the needs of the choir of the Catholic church by Sotirios Greck –a Catholic born in Athens, who played a leading part in the foundation of the musical association “Orpheus”–, as well as by his friend, Michele Cornello –an Italian composer, who maintained a musical publishing house in the centre of Patras and published scores of contemporary musicians from Patras, such as Antigoni Papamikropoulou. References to the musical activity of Patras can be found in Italian magazines. The role of the community of Catholics in the musical life of the city should, at last, be stressed, not only with respect to the choir of St. Andrew’s Catholic church, but also with regard to the presence of capable Italian music teachers in Catholic schools.

"Όλα είναι ένα"

"Πολεμούμε γιατί έτσι μας αρέσει, τραγουδούμε κι ας μην υπάρχει αυτί να μας ακούσει. 

Δουλεύουμε, κι ας μην υπάρχει αφέντης, σα βραδιάσει, να μας πλερώσει το μεροκάματο μας. 

Δεν ξενοδουλεύουμε· εμείς είμαστε 

οι αφέντες· το αμπέλι τούτο της Γης 

είναι δικό μας, σάρκα μας κι αίμα μας. 

Το σκάβουμε, το κλαδεύουμε, 

το τρυγούμε, πατούμε τα σταφύλια του, πίνουμε το κρασί, τραγουδούμε και κλαίμε, οράματα κι ιδέες ανηφορίζουν στην κεφαλή μας. 

Σε ποια εποχή του αμπελιού 

σου έλαχε ο κλήρος να δουλεύεις; 

Στα σκάμματα; Στον τρύγο; 

Στα ξεφαντώματα; Όλα είναι ένα..." 

• Από την "Ασκητική" του Νίκου Καζαντζάκη. 

• Φωτογραφία Ιωάννης Λέκκας. Λεπτομέρεια παλαιοχριστιανικού θωρακίου με άμπελο του 6ου μ. Χ. αιώνος, από τον Άγ. Χαράλαμπο Κερατέας. 

• Καλλιτεχνική επεξεργασία φωτογραφίας και επιλογή κειμένου Βιολέτα Πουλέα.

ΝΙΚΟΣ ΣΚΑΛΚΩΤΑΣ: ΓΙΑ ΜΙΑ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΛΗΞΙΑΡΧΕΙΟΥ

Στα δύο τελευταία φύλλα της εφημερίδας "Προοδευτική Εύβοια' (17 & 24/9/2021), που ίδρυσε και διηύθυνε επί δεκαετίες ο αείμνηστος Δημήτριος Δεμερτζής, ο άξιος συνεχιστής της έκδοσης, ο Κωστής Δεμερτζής, μουσικολόγος, νομικός και παλλά άλλα, δημοσιεύει κάτι εξαιρετικά ενδιαφέρον. 

Δύο ληξιαρχικές πράξεις θανάτου της οικογένειας των Σκαλκωτέων: την ληξιαρχική πράξη του θανάτου του θείου του, Κωνσταντίνου, που ήταν αυτός που είχε μάθει βιολί τον μεγάλο Νίκο Σκαλκώτα όταν ήταν παιδάκι, και του ίδιου του Ν. Σκαλκώτα. 

Τα τεκμήρια (έγγραφα, φωτογραφίες) και τα λοιπά στοιχεία που παραθέτει ο Κωστής Δεμερτζής, δεινός μελετητής του Σκαλκώτα, είναι όχι μόνο σημαντικά αλλά και συγκινητικά. Ο σχολιασμός που κάνει είναι αρκούντως διαφωτιστικός για περαιτέρω συμπεράσματα και αξιολογήσεις γεγονότων και καταστάσεων, ειδικά μετά τον θάνατο του συνθέτη (20 Σεπτεμβρίου 1949). 

Για μιαν "εμπειρία ληξιαρχείου", λοιπόν, παραθέτουμε εδώ τις δύο σελίδες του πολύτιμου αυτού αφιερώματος στον αεί Σκαλκώτα. Της Ελλάδας και της οικουμένης! 

ΔΙΚΑΖΕΤΑΙ ΚΛΗΡΙΚΟΣ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΠΑΤΡΩΝ

Σύμφωνα με έγκυρες δημοσιογραφικές πληροφορίες, τις πρώτες ημέρες του μηνός Οκτωβρίου, δικάζεται κληρικός της Μητροπόλεως Πατρών, ο οποίος παραβίασε την σχετική με το lockdown του Μαρτίου του 2020 προσωρινή απαγόρευση. 

ΕΝΑ ΠΟΝΗΜΑ - ΣΥΜΒΟΛΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΩΜΑ ΤΑΜΒΑΚΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΗΜΗΤΡΗ ΔΡΑΓΑΤΑΚΗ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Το «Αρχείο Ελλήνων Μουσουργών Θωμά Ταμβάκου», από το 1980, αποτελεί πολύτιμο τεκμήριο, ενός αθέατου, στο μεγαλύτερο μέρος του, μουσικού μας πολιτισμού. Ο ακάματος και φιλόπονος δημιουργός του συλλέγει, ερευνά, διασώζει και αναδεικνύει την πλούσια και άγνωστη μουσική μας κληρονομιά. 

Ο Θωμάς Ταμβάκος, μουσικογράφος, ερευνητής, μουσικοκριτικός, συγγραφέας, επίτιμο μέλος της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών, της Καλλιτεχνικής Εστίας Συνθετών, του Συλλόγου Μουσικών Εκπαιδευτικών Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης και άλλων μουσικών φορέων, μας έδωσε στο πρόσφατο παρελθόν δύο πολύτιμα βιβλία – εργαλεία: Την επίσημη δικογραφία του Νίκου Σκαλκώτα και του Σπυρίδωνος Σαμάρα, εκδόσεις της Μουσικής Εταιρείας Αλεξανδρούπολης, που διευθύνει ο συνθέτης, μουσικολόγος και πιανίστας Θανάσης Τρικούπης. 

Τώρα έρχεται να μας φιλέψει κάτι εξίσου δυνατό: "ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΡΑΓΑΤΑΚΗΣ (1914-2021). ΕΠΙΣΗΜΗ ΔΙΣΚΟΓΡΑΦΙΑ (1965-2021) ΚΑΙ ΑΡΧΕΙΑΚΕΣ ΗΧΟΓΡΑΦΗΣΕΙΣ (1963-2021)", 164 σελίδων, που μόλις εκδόθηκε από τη Μουσική Εταιρεία Αλεξανδρούπολης, με την αρωγή του Συλλόγου Φίλων Δραγατάκη και με σκοπό τη κατάθεσή του σε μουσικά ιδρύματα, φορείς και βιβλιοθήκες. 

Η έκδοση συμπίπτει με τη συμπλήρωση 20 ετών από την εκδημία του σπουδαίου συνθέτη (1914-2001). Πρόκειται για άλλο ένα πόνημα – συμβολή του Θωμά Ταμβάκου στην υπόθεση της νεοελληνικής και σύγχρονης λόγιας μουσικής. 

Δεν συμπληρώνει απλώς ένα κενό, αλλά δίνει το έναυσμα για σπουδή στο έργο του Δ. Δραγατάκη, το οποίο ίσταται πάντοτε ενώπιόν μας προς ανακάλυψιν. 

Η δουλειά που έχει κάνει είναι εξαντλητική, άριστα τεκμηριωμένη και αποτελεί το καλύτερο μνημόσυνο για τον Δημήτρη Δραγατάκη, ο οποίος είναι ένας συνθέτης πολύ σημαντικός και το έργο του πρέπει να αναδεικνύεται συνεχώς. 

Να σημειώσουμε εδώ ότι περιορισμένος αριθμός αντιτύπων διατίθεται προς πώληση από τον Μ.Ε.Ο. Παπαγρηγορίου-Νάκας (Πανεπιστημίου 39, Αθήνα). 

Παραθέτουμε στη συνέχεια υλικό από το βιβλίο καθώς και εκτενές βιογραφικό σχεδίασμα του συνθέτη Δημήτρη Δραγατάκη.

 

Ο Θωμάς Ταμβάκος με τον Δημήτρη Δραγατάκη 

Η ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ...ΥΙΟΘΕΤΕΙ (;) ΤΟΝ ΑΓΝΩΣΤΟ ΓΙΟ ΤΟΥ ΜΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Η Μητρόπολη Πειραιώς μας ανακοινώνει πως «με την παρουσία του Νίκου Θεοδωράκη, γιου του αειμνήστου μεγάλου Έλληνα μουσικοσυνθέτη Μίκη Θεοδωράκη θα πραγματοποιηθεί την Τρίτη 28 Σεπτεμβρίου 2021, στις 19:30 στο Βεάκειο ανοιχτό Θέατρο Πειραιά, η συναυλία κατά της φτώχειας που διοργανώνει η Ι.Μητρόπολη Πειραιώς σε συνεργασία με την Περιφέρεια Αττικής και την υποστήριξη του Δήμου Πειραιά και του Ε.Β.Ε.Π.». 

Μετά, δηλαδή, την ανακοίνωση του Γραφείου επί των Αιρέσεων και Παραθρησκειών της Μητροπόλεως Πειραιώς για τον Μίκη Θεοδωράκη, που προκάλεσε πολλές αντιδράσεις, και γι’ αυτό ο Πειραιώς Σεραφείμ μας …διευκρίνισε ότι πρόκειται για «ανακοινωθέν του Γραφείου επί των Αιρέσεων και …κακώς η εν λόγω δημοσίευση θεωρήθηκε ως προσωπική δήλωση του Σεβασμιωτάτου», τώρα έχουμε την διαφήμιση της φιλανθρωπικής συναυλίας με την παρουσία του Νίκου Θεοδωράκη, γιού του Μίκη. 

Πριν λίγες μέρες, o γιος του Μίκη Θεοδωράκη, Γιώργος, έκανε λόγο «για απάτη του αιώνα», αναφερόμενος στον Νίκο Θεοδωράκη, ένα πρόσωπο που εμφανίζεται ως γιος του μεγάλου μουσικοσυνθέτη. Όπως τόνισε ο Γ. Θεοδωράκης το πραγματικό επώνυμο του προσώπου αυτού είναι Κουρής και ουδεμία σχέση έχει με την οικογένεια Θεοδωράκη. 

Πράγματι, τόσα χρόνια δεν ξέραμε για άλλο γιο του Μ. Θεοδωράκη. Άλλωστε δεν φαίνεται και ο ίδιος ο συνθέτης να έχει αναγνωρίσει άλλο παιδί. Οπότε, πώς η Μητρόπολη Πειραιώς διαλαλεί την παρουσία αυτού του γιού, που η οικογένεια του Μ. Θεοδωράκη δεν παραδέχεται; 

Η ανακοίνωση του Γραφείου επί των Αιρέσεων και Παραθρησκειών της Μητροπόλεως Πειραιώς έλεγε για τον μεγάλο συνθέτη: "Όμως δεν «πέφτουμε στην παγίδα» να τον αποθεώσουμε, έχοντας υπ’ όψη μας την προσωπική του ζωή και τον ασταθή πολιτικό χαρακτήρα του". 

Μήπως ξέρει κάτι ο Πειραιώς για τον ..μυστική ζωή του Μ. Θεοδωράκη και τώρα μας ..αποκαλύπτει μια πλευρά της, «προτείνοντάς μας» τον άγνωστο μέχρι χθες «γιό Νίκο»; 

Πολύ περίεργα πράγματα εν Πειραιεί… 

Σε κάθε περίπτωση ο Πειραιώς Σεραφείμ οφείλει δημόσιες εξηγήσεις. Το θέμα είναι σοβαρό.

Η ΑΕΙΘΑΛΗΣ ΑΘΗΝΑ ΚΑΚΟΥΡΗ ΑΝΘΕΙ ΚΑΙ ΦΕΡΕΙ ΚΙ ΑΛΛΟ

Η τιμητική εκδήλωση, που οργανώθηκε από την Εταιρεία Αχαϊκών Σπουδών, για την συγγραφέα Αθηνά Κακούρη, στον αύλειο χώρο του Νέου Αρχαιολογικού Μουσείου Πατρών το απόγευμα της Δευτέρας 20 Σεπτεμβρίου 21, ολοκληρώθηκε με επιτυχία και μεγάλη συμμετοχή Πατρινών, οι οποίοι αγκάλιασαν με θέρμη τη σχετική πρωτοβουλία. 

Ο Πρόεδρος της Εταιρείας Βαγγέλης Πολίτης καλωσόρισε τους προσκεκλημένους και ευχαρίστησε τους εκπροσώπους των φορέων και τους παριστάμενους για την ανταπόκριση στην πρόσκληση της Εταιρείας. 

Στη συνέχεια ανέφερε ότι το Διοικητικό Συμβούλιο της Εταιρείας αποφάσισε να τιμήσει τη συμπολίτισσα συγγραφέα, διότι με την παρουσία της στην νεοελληνική γραμματεία και το έργο της, είναι ευρύτερα δεκτό ότι έχει, μεταξύ άλλων, αναδείξει και συμβάλλει στην κατανόηση της τοπικής ιστορίας και της σύγχρονης φυσιογνωμίας της Πάτρας και της Αχαΐας σε όλους τους τομείς, όπως διαμορφώθηκαν κατά το πέρασμα από τον 19ο στον 20ό μέσα στις κρατούσες συγκυρίες.

Σύντομο χαιρετισμό, προς τη διοργάνωση και τη συγγραφέα με μνεία στη σπουδαιότητα του έργου της, απηύθυναν οι: Σία Αναγνωστοπούλου, Βουλευτής Αχαΐας και καθηγήτρια Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Χαράλαμπος Μπονάνος, Αντιπεριφερειάρχης Αχαΐας και Νικόλαος Ασπράγγαθος, Αντιδήμαρχος Πατρέων. 

Στη συνέχεια η Ζέττα Ζάχου, που συντόνισε με επιτυχία τη εκδήλωση, έδωσε το λόγο στον εκ των κυρίων ομιλητών της βραδιάς ιστορικό Δρ. Μεσογειακών και Ανατολικών Σπουδών και διευθυντή του Μουσείου της πόλεως των Αθηνών Στέφανο Καβαλλιεράκη, ο οποίος αναφέρθηκε στην ιστορική διάσταση στους καίριους και τολμηρούς προβληματισμούς που θέτει το έργο της Α. Κακούρη. 

Η κριτικός λογοτεχνίας και μεταφράστρια Κατερίνα Σχινά, (μέσω βιντεοπροβολής, λόγω δέσμευσης που προέκυψε), έκανε μία σφαιρική παρουσίαση με τις ιδιαίτερα θετικές κριτικές αναφορές στη λογοτεχνική διάσταση της πολυσχιδούς συγγραφικής της δραστηριότητας. Αποσπάσματα από το μυθιστόρημα της Αθηνάς Κακούρη "Πριμαρόλια", διάβασε με απολαυστικό τρόπο η Νίκη Πετσάλη - Παπανδρέου. 

Ακολούθως ο Πρόεδρος της ΕΑΣ επέδωσε στην συγγραφέα, ως δείγμα αναγνώρισης, αναμνηστική πλακέτα. Η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με σύντομη συζήτηση με το κοινό, σε κλίμα συγκινησιακής φόρτισης γιατί προέκυψαν τοπικές μνήμες, τις οποίες ανέδειξε η αειθαλής συγγραφέας Αθηνά Κακούρη. 

Η Ζέττα Ζάχου, προλογίζοντας την εκδήλωση, είπε: 

Στην εποχή της μονοσήμαντης σκέψης, της μεγιστοποίησης, του εργαλειακού λογισμού, στην εποχή όπου το άλλο, το όνειρο, το ουτοπικό, «απαγορεύονται» σε όλες τις οργανωμένες και σοβαρές πλευρές και πτυχές κοινωνικής δραστηριότητας, στην εποχή που ο παραδοσιακά κριτικός επιστημονικός στοχασμός φαίνεται εγκλωβισμένος στις στενόχωρες ατραπούς της βεβαιότητας, την εποχή που οι κυρίαρχες λέξεις είναι αποδοτικότητα, αποτελεσματικότητα και διαχείριση, η τέχνη και ο έντεχνος λόγος έμειναν είδη ορφανά, δραστηριότητες αποκομμένες. 

Σ΄ αυτήν ακριβώς την εποχή η Α.Κ μας παίρνει στοργικά από το χέρι και μας παρακινεί: Ψάξτε, Αναρωτηθείτε, Σκεφθείτε. Με το σύνολο του έργου της. 

Η τέχνη και η λογοτεχνία απομένουν πια καθ' ύλην αρμόδιες και ικανές να αντισταθούν στη διάχυτη απώλεια των σημασιών, στην απίσχνανση των νοημάτων, στην ένταξη του αμφίσημου, του αδύνατου και της αταξίας στην περιρρέουσα κεκανονισμένη τάξη. 

Μόνο οι δημιουργοί και οι ποιούντες δικαιούνται να εμφανίζονται απαλλαγμένοι, από την υποχρέωση να υπηρετούν δίχως παραχωρήσεις, το λόγο της εξουσίας. Και σ αυτούς ανήκει η Α.Κ. 

Είτε στα αστυνομικά, είτε στα μυθιστορήματά της  ή στα αμιγώς Ιστορικά, εσχάτως, παραμένει μέσα στο κοινωνικό γίγνεσθαι, τόσο ενεργά που μόνον να αναρωτηθείς και να θαυμάσεις μπορείς, ασχέτως αν συμφωνείς ή όχι! Ως αυτόνομο υποσύστημα, η τέχνη έχει, εν πολλοίς, στις μέρες μας, αποκοπεί από τις άμεσες κοινωνικές της ρίζες. Και έτσι η αυτονομία του δημιουργού εμφανίζεται εντελώς απομονωμένη από όλα εκείνα τα στοιχεία της πραγματικότητας που αποτελούσαν κάποτε τις πηγές της έμπνευσης. Όχι όμως και στη γραφή της Α.Κ. 

Το άρωμα μιας εποχής που η τέχνη δεν ήταν ακόμη μόνο εμπόρευμα, γι' αυτή την εποχή, που, έστω κι αν την ωραιοποιούμε εκ των υστέρων, άφησε ανεξίτηλα τα ίχνη προβληματισμού, αρχή αβεβαιότητας και διχασμού, μας παραπέμπει το έργο της Α.Κ. 

Σ' αυτή την εποχή που, ως μη νέα, δικαιούμαι ελεύθερα να νοσταλγήσω με συγκίνηση, σ' αυτή την εποχή με ξαναγυρνάει το έργο της. Και όχι μόνο γιατί το συνολικό έργο της, ακόμα ακόμα και το μικρό βιβλιαράκι "με τα χέρια σταυρωμένα" τουλάχιστον όπως το διαβάζω εγώ, είναι ενταγμένο σε μια παράδοση που ακουμπάει στις δημιουργικότερες δεκαετίες του τόπου μας αυτές του ΄30 και του ΄60. 

Οι αναφορές στα πρόσωπα της εποχής, τους σκοτεινούς δρόμους, ή τα ρούχα και τα σκούρα κοστούμια, που επανέρχονται, σύμβολα πολλές φορές οικεία, συμπαθητικά ή απωθητικά, λειτουργούν σαν ψηφιδωτό χαμένων ελπίδων, αισθήσεων αλλά κ υ ρ ί ω ς ατμόσφαιρας, που, όπως οι μαυρόασπρες ταινίες, αναδίδουν, με εντελώς σύγχρονα και επεξεργασμένα μέσα, την πολύβουη οσμή μιας εποχής όπου όλα μπορούσαν να διαβάζονται σαν κομμάτια ενός συνόλου το οποίο, κι αν ακόμα δεν αγαπούσαμε, θέλαμε τη συμμετοχή μας. 

Στα έργα της η επιλογή των καθημερινών δεν μου φαίνεται ούτε τυχαία ούτε απλώς «υποδειγματική». Για μένα, αυτά που βλέπω αναπέμπουν σε μια ολόκληρη περίοδο μέσα από μια εντελώς ειδική σκοπιά. 

Δεν ξέρω γιατί, αλλά ίσως αυτός να είναι και ο λόγος για τον οποίο η Α.Κ μού ξυπνά τις αναμνήσεις και τη νοσταλγία που φάνταζαν αμφίσημα ανούσιες, τα όνειρα που κλειδώθηκαν, καθώς φαίνεται οριστικά, την αναζήτηση των αδύνατων πρώτων αληθειών που με συνόδευαν, όχι μόνο στην εφηβεία μου αλλά και πολύ αργότερα, μέχρι να αποκρυσταλλωθούν οριστικά οι πολιτισμοί της απόλυτης υποκειμενικής αυθαιρεσίας. 

Αλλά, διαβάζοντας τα έργα της, δεν είναι μόνο το συναίσθημα και η συγκίνηση που μας υποκινεί, μας ανοίγει ταυτόχρονα και ορίζοντες σκέψης και στοχασμού οι οποίοι, όταν ακριβώς μπορούν να υποβαστάζονται από το συναίσθημα, ενισχύουν και μας τονώνουν. 

Στους καιρούς που διάγουμε, και τους οποίους η ίδια αρνείται εμφατικά να προσδιορίσει ως δύσκολους, μάς βοηθάει να σκεφτόμαστε ότι δεν είμαστε μόνο αυτό που προκύπτει από την ενσωμάτωση μας στο όποιο σύστημα. 

Η ίδια η Α.Κ. ξεκαθαρίζει τη θέση της: «Εγώ λοιπόν δεν θα σου πω όλη την ιστορία. Αυτό δεν θα μπορούσα να το κάμω, αλλά και δεν το θέλω. Εγώ θέλω να σου ειπώ εκείνο το μέρος της ιστορίας που σε αφορά... Γιατί τότε θα δείς πως η ιστορία μετρά τη ζωή μας, τη ζωή τη δική μου και τη δική σου και των δικών σου, όχι σε κάποιον αόριστο, περασμένο χρόνο αλλά σήμερα, εδώ που μιλάμε, τώρα.. Είναι ιστορίες συναρπαστικές κι αξιομνημόνευτες, με στιγμές που σε κάνουν να θλίβεσαι και να θρηνείς, κι άλλες να γεμίζεις αγαλλίαση περηφάνεια..». 

Όλο το έργο της υπηρετεί απολύτως το πολλαπλά διατυπωμένο παιδευτικό της πρόταγμα «πρέπει να γνωρίσουμε την Ιστορία μας». 

Και γι' αυτό ακριβώς την ευχαριστώ.

29.760 ΕΥΡΩ ΚΟΣΤΙΣΕ Η ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΚΗ ΣΥΝΑΥΛΙΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΠΑΤΡΩΝ

Από την ΔΙΑΥΓΕΙΑ για την συναυλία που πραγματοποιήθηκε για την ενίσχυση του φιλανθρωπικού έργου της Ι. Μητρόπολης Πατρών στις 6 Σεπτεμβρίου 2021

Η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας - ΠΕ Αχαΐας διοργανώνει τη συναυλία «Μια αγκαλιά τραγούδια», που θα πραγματοποιηθεί στις 6/9/2021, στο Παμπελοποννησιακό στάδιο στην Πάτρα. Περιγραφή: Άλκηστις Πρωτοψάλτη και Μιχάλης Χατζηγιάννης ενώνουν φωνές με «Μια αγκαλιά τραγούδια». 

Η σπουδαία ερμηνεύτρια Άλκηστις Πρωτοψάλτη και ο κορυφαίος Μιχάλης Χατζηγιάννης, αυτό το καλοκαίρι που όλοι περιμέναμε με λαχτάρα θα μοιραστούν τη σκηνή στο Παμπελοποννησιακό στάδιο Πάτρας με «Μια αγκαλιά τραγούδια». Οι δύο καλλιτέχνες ενώνουν για πρώτη φορά τις φωνές τους και τα τραγούδια τους που έχουμε όλοι αγαπήσει! Μας υπόσχονται ένα δίωρο μοναδικό μουσικό ταξίδι με το ακριβό τους «Διθέσιο», ένα νοσταλγικό «Πάρτι», μία καλοκαιρινή «Γιορτή», μας προκαλούν να σιγοψιθυρίσουμε μαζί τους τη «Σωτηρία της Ψυχής», να απογειωθούμε με τα χέρια «ψηλά», να τραγουδήσουμε το αγαπημένο μας «χορεύω» και τα ολοκαίνουρια τραγούδια τους «Νικητές Χαμένοι» και «Κανένας μόνος». Η συναυλία θα πραγματοποιηθεί με σκοπό την ενίσχυση του φιλανθρωπικού έργου της Ιεράς Μητρόπολης Πατρών, αναδεικνύοντας το κοινωνικό «πρόσωπο» και έργο της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας. 

Κατόπιν πρόσκλησης συλλογής προσφοράς με (ΑΔΑΜ: 21PROC009123779 2021-08- 27), προσκομίσθηκε η κάτωθι οικονομική προσφορά: H υπ’ αρ. 238913/775 οικονομική προσφορά της επιχείρησης: «LIFEWORKS PRODUCTIONS» - Ιωάννης Τρουλλίνος, Υπηρεσίες Οργάνωσης Εκδηλώσεων, ΑΦΜ 118724695, ΔΟΥ Ηλιούπολης, συνολικού ποσού 29.760,00 Ευρώ συμπεριλαμβανομένου ΦΠΑ.

ΨΒΙΚ7Λ6-2ΧΣ by Panagiotis Andriopoulos on Scribd

Η ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΕΛΥΤΗ: ΤΟ ΑΠΟΛΥΤΟ CULT!

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Το κείμενο του περίφημου Γραφείου επί των Αιρέσεων και Παραθρησκειών της Μητροπόλεως Πειραιώς για τον Μίκη Θεοδωράκη είναι το απόλυτο ..cult! 

«Ωστόσο ένα κατά τη γνώμη μας αρνητικό στοιχείο στις μουσικές του συνθέσεις ήταν το γεγονός ότι τα έργα που μελοποίησε ήταν, κατά κανόνα, έργα μαρξιστών ποιητών και νεοεποχιτών. Αναφέρουμε εδώ τα ποιήματα του Οδυσσέα Ελίτη [η ορθογραφία των συντακτών], τα οποία εκφράζουν τις αρχές της «Νέας Εποχής» και δυστυχώς του Νεοπαγανισμού». 

Ο Ελύτης «νεοεποχίτης» και «νεοπαγανιστής»! Πού να το φανταζόταν! 

Όσο για τον Μίκη: «…δηλώνουμε ότι τιμούμε τον εκλιπόντα σπουδαίο καλλιτέχνη. Όμως δεν «πέφτουμε στην παγίδα» να τον αποθεώσουμε, έχοντας υπ’ όψη μας την προσωπική του ζωή και τον ασταθή πολιτικό χαρακτήρα του. Πολύ περισσότερο δεν έχουμε δικαίωμα να τον τιμήσουμε, ή να τον προβάλουμε, ως πρότυπο προς μίμηση μέσα στον χώρο της Εκκλησίας…». 

Τα «υγιή» κριτήρια της Μητροπόλεως Πειραιώς είναι «η προσωπική του ζωή» και ο «ασταθής πολιτικός χαρακτήρας του»! Προφανώς θα ξέρει ο άγιος Πειραιώς Σεραφείμ λεπτομέρειες της προσωπικής ζωής του Μίκη Θεοδωράκη που δεν ξέρουμε εμείς. Γιατί δεν τις μοιράζεται μαζί μας για να μην πέφτουμε κι εμείς «στην παγίδα» να αποθεώνουμε έναν καλλιτέχνη με άστατη (;) προσωπική ζωή. 

Το ερώτημα, όμως, είναι αμείλικτο: Την Τρίτη 28 Σεπτεμβρίου 2021 η Μητρόπολη Πειραιώς διοργανώνει «Συναυλία κατά της φτώχειας» στο Βεάκειο, με την Ελένη Βιτάλη, τον Γεράσιμο Ανδρεάτο και άλλους καλλιτέχνες. Αυτή η συναυλία θα μας «ανυψώσει από τα πρόσκαιρα στα αιώνια» - κάτι που δεν κατάφερε ο Μίκης με τις μουσικές του, κατά τον άγιο Πειραιώς; 

Έχει ελεγχθεί η προσωπική ζωή των καλλιτεχνών; Μήπως είναι ασταθείς πολιτικά; Ελπίζω να μην τραγουδήσουν Θεοδωράκη και δη τα τραγούδια του σε ποίηση του «νεοεποχίτη» και «νεοπαγανιστή» Ελύτη! Αλλιώς η ηθική κατάπτωση θα είναι μεγάλη! Ελπίζω ο φίλτατος άγιος Πειραιώς να ελέγξει προσωπικώς το ρεπερτόριο, για να μην έχουμε παρεκτροπές… 

«Ο Μίκης θα ήταν πραγματικά μεγάλος και θα προσέφερε σπουδαία υπηρεσία στην Εκκλησία και στην κοινωνία, εάν με την ζωή και το έργο του γινόταν ο εμπνευστής και ο χειραγωγός του λαού προς την εν Χριστώ ζωή», γράφει το Γραφείο επί των Αιρέσεων της Μητροπόλεως Πειραιώς. 

Η επικείμενη φιλανθρωπική συναυλία πιστεύουμε ότι θα στοιχηθεί στην ως άνω «λογική». Οι καλλιτέχνες με το έργο τους θα γίνουν «εμπνευστές και χειραγωγοί του λαού προς την εν Χριστώ ζωή».

ΤΟ "ΘΕΟΤΟΚΕ ΠΑΡΘΕΝΕ" ΤΟΥ ΜΑΝΟΥΗΛ ΓΟΥΤΑ ΠΟΥ ΠΡΩΤΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕ Ο ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ

Ο Λυκούργος Αγγελόπουλος, σήμερα, 21 Σεπτεμβρίου, γίνεται 80 χρονών. 

Η πολυσχιδής προσφορά του δεν έχει αποτιμηθεί ακόμα. 

Οι μελέτες του για την βυζαντινή μουσική είναι σκόρπιες και πρέπει να τις ανακαλύψει κανείς. 

Για παράδειγμα, συμμετείχε στον τιμητικό τόμο «ΣΥΜΠΟΣΙΟΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΝ ΕΠΙ ΧΡΥΣΩ ΙΩΒΗΛΑΙΩ ΙΕΡΩΣΥΝΗΣ ΤΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΠΑΤΡΩΝ ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ 1939-1989» (Αθήναι 1989), με μία εργασία – συμβολή: «Ένα ανέκδοτο "Θεοτόκε Παρθένε" της αρτοκλασίας, μέλος Μανουήλ Γούτα πρωτοψάλτη Θεσσαλονίκης (περί το 1700)». 

Η εργασία του Λυκούργου Αγγελόπουλου εκτείνεται στις σελίδες 661-677 του τόμου και περιλαμβάνει: την εργογραφία του Μανουήλ Γούτα, μορφολογική ανάλυση του «Θεοτόκε Παρθένε» και μουσικολογική ανάλυση, με έμφαση στις διαφοροποιήσεις των μουσικών φράσεων, με βάση την χειρόγραφη παράδοση του μέλους. 

Παρατίθενται, ενδεικτικά, φύλλα από τα διάφορα χειρόγραφα, καθώς και το μέλος στη σημερινή παρασημαντική, διά χειρός Λυκούργου Αγγελόπουλου. 

Στη συνέχεια αναρτούμε ολόκληρη την σχετική μελέτη, καθώς και ένα ηχητικό ντοκουμέντο που ανέβασε στο youtube o Ευάγγελος Κοτσώνας. Το «Θεοτόκε Παρθένε» του Γούτα όπως το έψαλε ο μακαριστός Λυκούργος Αγγελόπουλος στον Ι. Ναό Αγίας Ειρήνης οδού Αιόλου (ζωντανή ηχογράφηση).

ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ ΓΙΑ ΘΕΟΤΟΚΕ ΠΑΡΘΕΝΕ ΜΑΝΟΥΗΛ ΓΟΥΤΑ by Panagiotis Andriopoulos on Scribd