Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΕΛΥΤΗ / ΑΝΘΟΛΟΓΗΣΗ: ΙΟΥΛΙΤΑ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ

Μάρω Βασιλειάδου

Η Καθημερινή

Η Ελλάδα του Ελύτη 

Ανθολόγηση – επιμέλεια: Ιουλίτα Ηλιοπούλου 

εκδ. Ικαρος, σελ. 144 

«Ω ναι, δεν είναι μικρό πράγμα να ’χεις τους αιώνες με το μέρος σου, έλεγα ολοένα και προχωρούσα». Για την Ελλάδα μιλούσε ο Οδυσσέας Ελύτης σε αυτό το μικρό απόσπασμα, που προέρχεται από την ενότητα «Πρώτα πρώτα η ποίηση» στο βιβλίο «Ανοιχτά χαρτιά». Είναι μόνον ένα μικρό δείγμα από το υλικό που ανθολογείται στο δοκίμιο «Η Ελλάδα του Ελύτη», που θα κυκλοφορήσει την προσεχή Δευτέρα από τον «Ικαρο»: μια σεμνή εκδοτική συνεισφορά στην επέτειο των 200 χρόνων ύπαρξης του νεοελληνικού κράτους, με οδηγό τη διεισδυτική σκέψη του ποιητή. Την ανθολόγηση των κειμένων –από τα «Ανοιχτά χαρτιά», το «Εν λευκώ» και τη συλλογή συνεντεύξεων «Συν τοις άλλοις»– και την επιμέλεια έχει κάνει η ποιήτρια Ιουλίτα Ηλιοπούλου. 

«Στο έργο του Ελύτη, Ελλάδα, πατρίδα, χώρα, ελληνισμός, γλώσσα, τέχνη, Αιγαίο, πολιτική, έθνος, κράτος, είναι λέξεις που χαράζονται βαθιά στον νου και ματώνουν συχνά την ψυχή, αλλά και τον καμβά της δράσης μας. Λέξεις απαντοχές μιας χώρας, της χώρας μας, μισοπραγματικής, μισοφανταστικής – “Ελλάδα δεύτερη του επάνω κόσμου” την ονόμασε στον “Μικρό Ναυτίλο”. Λέξεις λεπτές γραμμές στο δακτυλικό μας αποτύπωμα», γράφει η ίδια στον πρόλογό της. Η συζήτηση μαζί της, λίγες ημέρες πριν πάρουμε το βιβλίο στα χέρια μας, είναι ό,τι καλύτερο για όσους θέλουμε να ξαναδιαβάσουμε τον λόγο του ποιητή, υπό το πρίσμα της νέας έκδοσης. 

«Διαβάζοντας τον Ελύτη, ανακαλύπτεις διαρκώς· είτε γιατί βαθαίνει η κατανόησή σου όσο εξοικειώνεσαι με τη σκέψη του είτε γιατί στρέφεις το ενδιαφέρον σου σε άλλα σημεία του λόγου του, σημεία που η εποχή σε προκαλεί να τα προσέξεις», λέει η Ιουλίτα Ηλιοπούλου. «Ανακαλύπτοντας τον Ελύτη, ανακαλύπτουμε κάτι ακόμη από τη χώρα μας, κάτι που της στερούμε στην τρέχουσα αντίληψη, κάτι ενδεχομένως που της αποδίδουμε λαθεμένα, κάτι που πάντα θέλαμε να εκφράσουμε, κάτι απ’ τη διαρκέστερη σημασία της που συχνά προσπερνούμε». 

Ο ποιητής στον λόφο του Φιλοπάππου το 1965

«Εχοντας και τη χαρά της προσωπικής επαφής με τον ποιητή, τι νομίζετε ότι ήταν η Ελλάδα για εκείνον;» τη ρωτάμε. «Ο Ελύτης διέτρεξε δημιουργικά όλο σχεδόν τον αιώνα, διασταυρώθηκε με πολλές περιπέτειες της χώρας μας, πολέμησε στην πρώτη γραμμή, γνώρισε, αγάπησε πολλά ελληνικά στοιχεία, αλλά και αντέδρασε σε πλήθος πρακτικών», απαντάει. «Αγωνίστηκε να ανατρέψει πολλές αντιλήψεις. Βίωσε την υπαρκτή Ελλάδα, εναντιώθηκε στην τρέχουσα και αποτύπωσε τη διαρκή. Μη θέλοντας ποτέ να αποδείξει κάτι, δεν φοβήθηκε να μιλήσει ελληνικά στον κόσμο της οικουμένης. Για τα μεγάλα, τις αξίες και τις ιδέες, μέσα όμως από τον κόσμο των ταπεινών στοιχείων, ενός φύλλου λουίζας, μιας νεροσταγόνας, ενός βότσαλου και ό,τι αυτά μπορούν να αντιπροσωπεύουν». 

Διατρέχοντας το βιβλίο, περνώντας από φράση σε φράση και από σκέψη σε σκέψη –137 επιλεγμένα αποσπάσματα περιέχονται στο δοκίμιο, που διαρθρώνονται σε 7 ενότητες– διασταυρωνόμαστε συχνά όχι μόνο με την την έκρηξη των συναισθημάτων ενός ποιητή, αλλά και με το οξυδερκές βλέμμα ενός φιλοσόφου. Μήπως η ποίηση, εκτός από διαρκής ευαισθησία, συνιστά έναν τρόπο κατανόησης της πραγματικότητας; 

Αντίληψη του κόσμου 

«Η μεγάλη ποίηση, ναι», μας λέει η κ. Ηλιοπούλου. «Είναι ένας άλλος τρόπος αντίληψης του κόσμου. Και ο Ελύτης είναι κατεξοχήν ο ποιητής που ανασηκώνει το πέπλο της συνήθειας και μας οδηγεί να δούμε με παρθένο μάτι τον οικείο μας κόσμο, να ιεραρχήσουμε αλλιώς στοιχεία, ιδιότητες, επιδιώξεις. Με κατ’ αναλογίαν συσχετισμούς δείχνει πόσο πιθανό μπορεί να γίνει το απίθανο. Να γίνει σημαντικό ό,τι θεωρούσαμε αμελητέο. Ο Ελύτης ξέρει να βρίσκει και να προβάλλει το καίριο. “Το καίριο στη ζωή αυτή κείται πέραν του ατόμου”, όπως λέει. Κάτι που βέβαια προϋποθέτει την ολοκλήρωση του ατόμου, την εμβάθυνση στο θαύμα της ύπαρξης, την υπέρβαση πολλών ορίων, τη δυναμική πραγμάτωσή μας. Ο ίδιος στα πεζά κείμενά του δηλώνει: “Αντιλαμβάνομαι την ποίηση σαν μια πηγή αθωότητας γεμάτης από επαναστατικές δυνάμεις, που αποστολή μου είναι να τις κατευθύνω επάνω σ’ έναν κόσμο απαράδεκτο για τη συνείδησή μου”. Μέσα σ’ αυτό τον κόσμο δούλεψε και αυτόν θέλησε, από τα ίδια του τα υλικά, να ανασυνθέσει».