Η ΜΥΡΤΙΩΤΙΣΣΑ ΤΟΥ ΜΠΕΜΠΕΚ, ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΕΡΩΤΙΚΟΥ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Τη Μυρτιώτισσα τη γνώρισα στη νεότητά μου από τον Μεγάλο Ερωτικό του Μάνου Χατζιδάκι. 

Είναι αυτή που έγραψε τους εξαίσιους στίχους του περίφημου τραγουδιού "Σ' αγαπώ". 

Το τραγούδι αυτό έχει μια ιστορία. Ας την δούμε. 

Ο Μάνος Χατζιδάκις ήταν αγαπημένος φίλος του πρωταγωνιστή του θεάτρου Γιώργου Παππά (1903-1958), γιου του δημοσιογράφου Σπύρου Παππά και της ηθοποιού και ποιήτριας Θεώνης Δρακοπούλου - Μυρτιώτισσας. Πήγαινε συχνά στο σπίτι τους, εκείνη έφτιαχνε καφέ και συζητούσαν. Μετά το θάνατο του Γιώργου Παππά (γεγονός που συγκλόνισε την ποιήτρια), ο Χατζιδάκις έχασε τα ίχνη της. Κάποτε, άρρωστη στο νοσοκομείο η Μυρτιώτισσα, στέλνει στο συνθέτη ένα γράμμα συγκινητικό, μαζί με το πασίγνωστο τότε ποίημά της "Σ' αγαπώ", προτρέποντάς τον να το μελοποιήσει. Να σημειώσουμε ότι το ποίημα αυτό είχε δημοσιευτεί το 1925 - έτος γέννησης του Χατζιδάκι - στη δεύτερη ποιητική συλλογή της, "Κίτρινες φλόγες".
Το γράμμα έμεινε καιρό στο συρτάρι. Ζώντας (από το 1967) στη Νέα Υόρκη, ο Χατζιδάκις, διαβάζει μια μέρα ότι πέθανε η Μυρτιώτισσα και νιώθει ένοχος που αμέλησε να πάει να τη δει. Δεν ξέχασε ποτέ το γράμμα της. Χρειάστηκαν όμως άλλα τέσσερα χρόνια για να ξεπληρώσει το χρέος του - με μοναδικό, πραγματικά, τρόπο: Τον Ιούνιο του 1972, στη Νέα Υόρκη ακόμη, ανασύρει το παλιό της ποίημα κι αρχίζει να γράφει τη μουσική του "Μεγάλου Ερωτικού", που ολοκληρώθηκε τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς στην Αθήνα. Το τραγούδι "Σ' αγαπώ" - σφραγισμένο από τη μαγική ερμηνεία της Φλέρυ Νταντωνάκη - αφιερώθηκε από το συνθέτη "Στη μνήμη του Γιώργου Παππά". 

Όλα αυτά τα σκεφτόμουν πριν κάμποσο καιρό, καθώς στεκόμουν μπροστά σε ένα αυτόγραφο ποίημα της Μυρτιώτισσας στην ιστορική, πλέον, οικία Άγγελου και Λητώς Κατακουζηνού (που λειτουργεί ως ίδρυμα πολιτισμού) στο Σύνταγμα. Η Μυρτιώτισσα συνδεόταν με αληθινή φιλία με το ζεύγος Κατακουζηνού και έγραψε ένα ποίημα για το σπίτι τους ("το σπίτι της γενιάς του '30"), το οποίο αφιερώνει στη Λητώ. Ο Άγγελος απουσιάζει από το ποίημα, που στην ουσία του είναι ένας ύμνος στην "γλυκύτατη" Λητώ. 

Και καθώς έβλεπα το χειρόγραφο της Μυρτιώτισσας θυμήθηκα πως γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και μάλιστα στο Μπεμπέκι, στο Βόσπορο, εκεί που χοροστάτησε προ ημερών ο Πατριάρχης. Γιατί η Κοινότητα Βεβεκίου πανηγυρίζει τον Άγιο Χαράλαμπο, κι ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος δεν παραλείπει κάθε χρόνο να πηγαίνει στην πανήγυρη αυτή. Εκεί, λοιπόν, στο Μπεμπέκι γεννήθηκε η Θεώνη Δρακοπούλου, η μετέπειτα ποιήτρια γνωστή ως Μυρτιώτισσα, στα 1885 (αν και η χρονολογία είναι αβέβαιη: 1885, 1883 ή 1881).

Ο πατέρας της, Αριστομένης Δρακόπουλος, ήταν γιος της Θεώνης Καλαμογδάρτη και εγγονός του Ανδρέα Καλαμογδάρτη, γόνου αρχοντικής Πατρινής οικογένειας. Πώς συνδέονται Πόλη και Πάτρα στο πρόσωπο της Μυρτιώτισσας! Ο πατέρας της υπηρετούσε στην Κωνσταντινούπολη ως πρώτος διερμηνέας της Ελληνικής Πρεσβείας κι είχε την καλλιέργεια αλλά και όλα τα μέσα για να προσφέρει στην κόρη του τη μόρφωση που απαιτούσε η πρώιμη καλλιτεχνική της ιδιοσυγκρασία. Έξι χρόνια μετά τη γέννηση της Θεώνης, ο πατέρας της διορίστηκε γενικός πρόξενος της Ελλάδας στην τουρκοκρατούμενη τότε Κρήτη, όπου μετακόμισε μαζί με την οικογένειά του. Μετά από παραμονή δυο χρόνων στο νησί εγκαταστάθηκαν οριστικά στην Αθήνα, όπου η Θεώνη φοίτησε στην περίφημη  Σχολή Χιλλ της Πλάκας. Από μαθητική ηλικία είχε κλίση προς την ποίηση και το θέατρο. Το σχολείο δεν την πολυενδιέφερε. Πήρε μέρος σε ερασιτεχνικές παραστάσεις αρχαίου δράματος, παρακολούθησε μαθήματα στη Βασιλική Δραματική Σχολή Εθνικού Θεάτρου. Ως ηθοποιός εμφανίστηκε από τη "Νέα Σκηνή" του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου κι έπαιξε επίσης στο Εθνικό Θέατρο. Αναγκάστηκε ωστόσο να διακόψει τη θεατρική της σταδιοδρομία, λόγω αντίδρασης της οικογένειάς της. Παντρεύτηκε τον Σπύρο Παππά και εγκαταστάθηκε μαζί του στο Παρίσι. Γέννησε ένα γιο, τον Γιώργο, ο οποίος έγινε διάσημος πρωταγωνιστής του ελληνικού θεάτρου. Ο Γιώργος Παππάς πέθανε νέος, στα 1958. Τον φέρω μέσα μου από τις ταινίες Κυριακάτικο ξύπνημα και Το τελευταίο ψέμα, όπου έπαιζε με την Έλλη Λαμπέτη και τον Δημήτρη Χορν. Μαζί ήσαν και στο θέατρο.

Ο γάμος της Μυρτιώτισσας, για να γυρίσουμε στη μητέρα του Παππά, δεν είχε διάρκεια. Μετά το χωρισμό εργάστηκε ως καθηγήτρια απαγγελίας στο Ωδείο Αθηνών. Καθοριστική για την ποιητική της έκφραση στάθηκε η γνωριμία και ο έρωτάς της με τον ποιητή Λορέντζο Μαβίλη. Μετά τον δραματικό θάνατο του τελευταίου στη μάχη του Δρίσκου το 1912, η 27χρονη, τότε, Μυρτιώτισσα στράφηκε στην ποίηση για να εκφράσει τον πόνο της. Τα τελευταία χρόνια της ζωής της υπέφερε από διαβήτη. Πέθανε έπειτα από καρδιακή προσβολή στην Αθήνα την Κυριακή 4 Αυγούστου του 1968. Η ταφή της έγινε στον οικογενειακό τάφο της οικογένειας Δρακοπούλου στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών.  

Είναι από τις σημαντικότερες γυναικείες φυσιογνωμίες στο χώρο της νεοελληνικής ποίησης και από κάποιους χαρακτηρίστηκε ως "νέα Σαπφώ". Ο Νίκος Καζαντζάκης την αποκάλεσε «σταυρωμένη ποιήτρια της αγάπης». Το ποιητικό έργο της Μυρτιώτισσας κυριαρχείται από έντονο λυρισμό, ενώ συχνά θέματά της είναι η φύση και το δίπτυχο έρωτας-θάνατος. Σημαντική για τη ζωή της στάθηκε επίσης η βαθιά φιλία που τη συνέδεε με τον Κωστή Παλαμά, ο οποίος στάθηκε καθοδηγητής της. Εξέδωσε τα ποιητικά έργα «Τραγούδια» (1919), «Κίτρινες φλόγες» (1925) (με πρόλογο του Κ. Παλαμά, 1925), «Δώρα αγάπης» (1932, Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών) και «Κραυγές» (1939, Κρατικό Βραβείο) ενώ το 1953 κυκλοφόρησε ένα συγκεντρωτικό έργο με τίτλο «Ποιήματα». Επίσης, μετά τον πρόωρο χαμό του γιου της, το 1958, έγραψε το χρονικό «Ο Γιώργος Παππάς στα παιδικά του χρόνια» που εκδόθηκε το 1962. Τιμήθηκε με κρατικά βραβεία ποίησης (το 1932 για τα Δώρα της αγάπης και το 1939 για τις Κραυγές).

Φαίνεται πως η Μυρτιώτισσα δεν ξαναγύρισε ποτέ στο Μπεμπέκ. Και δεν ξέρω αν πήγε και στην Πάτρα, απ' όπου ήλκε την καταγωγή της εκ πατρός. 

Το σίγουρο είναι πως η ποίησή της παραμένει εντός μας ολοζώντανη. 

Με το Σύνολο "Πολύτροπον" ευτυχήσαμε να παρουσιάσουμε μελοποιημένο το ποίημα της Μυρτιώτισσας το αφιερωμένο στη Λητώ, στο πλαίσιο της παραγωγής μας "Η Μουσική Ποιητική της Οικίας Κατακουζηνού" (30-5-2017), που πραγματοποιήθηκε στην ιστορική οικία. 

Ο φίλος συνθέτης Δημήτρης Μηνακάκης, ευγενώς αποδεχθείς το αίτημά μας, μελοποίησε εμπνευσμένα το ποίημα. Οι ερμηνευτές, Δάφνη Πανουργιά στο τραγούδι και Μάριος Καζάς στο πιάνο, μας τραγούδησαν κυριολεκτικά τους αισθαντικούς στίχους της Μυρτιώτισσας, τους αφιερωμένους σε μια αληθινή Κυρία!