Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου
Στο «Χρονικό μιας δεκαετίας» ο Οδυσσέας Ελύτης μας περιγράφει την συνάντηση αυτού και της ξεχωριστής παρέας του (κυρίως ποιητές) με τον νεαρό Μάνο Χατζιδάκι:
«Ήταν ένας νέος λεπτός, με κοντό σγουρό μαλλί και μεγάλα μαύρα μάτια, που, φυσικά, έγραφε κι εκείνος στίχους ελεύθερους, όταν όμως είδε ότι τα χειρόγραφά του δεν προξενήσανε την εντύπωση που προσδοκούσε, το γύρισε αμέσως αλλού. Ήτανε, λέει, και μουσικός. Μουσικός; Απορήσαμε όλοι μας. Δηλαδή τι μουσικός; Βιολιστής; Πιανίστας; Όχι, όχι, μας εξήγησε. Ήταν συνθέτης. Έ, αυτό δεν το περιμέναμε. Υπήρχε, λοιπόν στην Ελλάδα τέτοιο είδος; Είδηση δεν είχαμε. Ο τελευταίος συνθέτης που ξέραμε ήταν ο Μανώλης Καλομοίρης. Ύστερα τι σχέση μπορούσε να έχει η μουσική με τη μοντέρνα ποίηση; Μεγάλη, μας αποκρίθηκε. Απόδειξη ότι είχε κάνει μουσική για την Αμοργό και για τις «Παραλλαγές πάνω σε μιαν αχτίδα».
Λίγο πριν από αυτή τη συνάντηση, στα 1943, ο Ελύτης είχε κυκλοφορήσει τη δεύτερη ποιητική του συλλογή «Ήλιος ο Πρώτος» μαζί με τις «Παραλλαγές πάνω σε μιαν αχτίδα», που για πολλούς ήταν μια αλληγορική αντίσταση μέσα στην Κατοχή, σε μια υπερρεαλιστική φόρμα, όπως η Αμοργός του Γκάτσου και ο Μπολιβάρ του Εγγονόπουλου, που κυκλοφόρησαν την ίδια χρονιά.
Ο Χατζιδάκις, κατά τον Ελύτη, είχε καταπιαστεί μουσικά με την ποίηση του καιρού του και φαίνεται πως δεν τα κατάφερε τελικά… Η «Αμοργός» του Γκάτσου, που ο Χατζιδάκις λάτρευε, έμεινε ανολοκλήρωτη. Από τον «Μπολιβάρ» του Εγγονόπουλου έμεινε μόλις ένα τραγούδι του Χατζιδάκι και από τις «Παραλλαγές πάνω σε μιαν αχτίδα» του Ελύτη, δεν σώθηκε το παραμικρό!
Ο Χατζιδάκις απεκδύθηκε τελικά την «μελοποιημένη ποίηση», κι έστηνε τους δικούς του στίχους, με τον Γκάτσο και λίγους ακόμα, για να γράψει τα τραγούδια του.
Αλλά φαίνεται πως κι ο Ελύτης δεν ήταν …φανατικός της «μελοποιημένης ποίησης», παρ’ ότι μελοποιήθηκε πολύ και ωραία όσο ακόμα ζούσε. Δεν τον βλέπουμε κάπου να είναι υπέρμαχος του είδους, αλλά όχι και αρνητής. Όπως κι ο Χατζιδάκις. Λίγα και καλά τα της «μελοποιημένης ποίησης».
Στους κάτω χρόνους η «μελοποιημένη ποίηση» είναι η …εύκολη λύση. Ένας συνθέτης που μελοποιεί Ελύτη, Σεφέρη, Καβάφη, Ρίτσο, κ.ο.κ. παίρνει και κάτι από την λάμψη του ποιητή. Εκτός κι αν σκύβει με πολύ σεβασμό και ταπείνωση στο έργο του κάθε ποιητή, οπότε μπορεί να προκύψει αληθινό τραγούδι!
Αυτά και άλλα παρόμοια σκεφτόμουν σαν άκουγα και έβλεπα το καινούργιο έργο του συνθέτη Δημήτρη Παπαδημητρίου, σε ποίηση Ελύτη, «Παραλλαγές πάνω σε μιαν αχτίδα», που παρουσιάστηκε την Πρωτοχρονιά του 2021 από την ΕΡΤ2.
Επιστρατεύτηκαν: ορχήστρα, χορωδία, σολίστ (λυρικοί και λαϊκοί) για να αποδώσουν το ήδη …μουσικό έργο του Ελύτη, στην – δυστυχώς – ανέμπνευστη, βερμπαλιστική και τελικά ατυχή μελοποίηση του Δημήτρη Παπαδημητρίου.
Το συγκεκριμένο έργο του Ελύτη είναι έργο της Κατοχής και του υπερρεαλισμού. Έργο των χρωμάτων και των αισθήσεων. Αυτά απουσίαζαν από την προσέγγιση του Δ. Παπαδημητρίου και γι’ αυτό ο σκηνοθέτης της τηλεοπτικής υπερπαραγωγής προσπάθησε να τα παροντοποιήσει με τα τεχνικά μέσα και εφέ.
Η συνθετική γραφή αβασάνιστη, αναιτίως πληθωρική, ρηχά «ελληνική», χωρίς συνοχή και την συναίσθηση ότι πρόκειται για «Παραλλαγές πάνω σε μιαν αχτίδα»!
Παραλλαγές ελυτικές, με αρχιτεκτονική, με ξεχωριστή μετρική, με μουσική ποιητική, με μέθη ερωτική, με χρωματική παλέτα ανατρεπτική!
Και η σύνθεση του Δ. Παπαδημητρίου αρκούντως, πληκτική, προβλέψιμη, χαοτική, ανίκανη να προσλάβει και να μελωδήσει της ελυτικές «Παραλλαγές πάνω σε μιαν αχτίδα», για τις οποίες δεν αρκεί ένας κάποιος λυρισμός ή ένας τεχνητός μουσικός οργασμός.
Βέβαια, ο συνθέτης μας είχε προϊδεάσει για την …αναιμική προσέγγισή του στην ποίηση, με την δουλειά του πάνω στον Καβάφη. Κι εκεί τα προβλήματα είναι πολλά!
Έχει τονισθεί από κριτικό «ο πολύ προσωπικός και διαφορετικός από τους περισσοτέρους Έλληνες ομοτέχνους του τρόπος με τον οποίο ο Δημήτρης Παπαδημητρίου προσεγγίζει μουσικά την ποίηση».
Το πρόβλημα είναι εδώ ότι το «προσωπικός και διαφορετικός» δεν κομίζουν κάποια πρόταση, αλλά συνιστούν πρόβλημα, καθώς ο συνθέτης μένει στην επιφάνεια και στο περιτύλιγμα και δεν μπορεί να αγγίξει – έστω και λίγο – την ουσία του ποιητικού λόγου. Εικάζω, από αυτά που ακούω (εννοώ την μουσική του), ότι αυτό συμβαίνει εξαιτίας μιας ναρκισσιστικής συνθετικής προσέγγισης, που αγνοεί την «κένωση» της μουσικής γραφής, προκειμένου να πληρωθεί από τον ποιητικό λόγο.
Τέλος, ότι το έργο αυτό του Ελύτη, κατά Δημήτρη Παπαδημητρίου, συνδέεται με την τουριστική προβολή της Ελλάδας από τον ΕΟΤ, μου προκαλεί τουλάχιστον δυσφορία, αφού όλοι ξέρουμε πως ο Ελύτης δεν ήταν αυτής της λογικής.
Και σ’ αυτό το έργο του Δ. Παπαδημητρίου κυριαρχεί η λογική των αριθμών, της προβολής και της μουσικής …κατανάλωσης με λόγιο ένδυμα. Με δεδομένο το γεγονός ότι ο συνθέτης έχει στην διάθεσή του τα μουσικά σύνολα της ΕΡΤ, όλα είναι πιο εύκολα για κείνον, αλλά πιο δύσκολα για μας…
Γιατί ο ποιητής ήταν πάντα θηρευτής της γνήσιας μουσικότητας. Ο μεταφραστής του Ελύτη Έντμουντ Κίλι μας λέει κάτι εκπληκτικό: «Αυτό που μας ζήτησε ο Ελύτης ήταν να έχει ο ήχος των λέξεων μια μουσική στην ξένη γλώσσα».
Τι γίνεται, όμως, αν ο ήχος των λέξεων του ποιητή δεν έχει μουσική στην γλώσσα του πρωτοτύπου, εξαιτίας μιας …άμουσης μελοποίησης;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου