ΕΝΑ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΓΙΑΝΝΗ ΧΡΗΣΤΟΥ ΣΤΑ ΓΙΑΝΝΕΝΑ ΕΝ ΕΤΕΙ 1993

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

Το 2020 συμπληρώθηκαν 50 χρόνια από τον θάνατο του μεγάλου συνθέτη Γιάννη Χρήστου και 40 χρόνια από την δημιουργία του Αρχείου Ελλήνων Μουσουργών Θωμά Ταμβάκου, του μοναδικού αυτού ιδιωτικού Αρχείου, που είναι πια μια πολύτιμη πηγή για Έλληνες και ελληνικής καταγωγής δημιουργούς λόγιας μουσικής. 

Έτσι, θυμόμαστε ένα εξαιρετικό αφιέρωμα για τον Γιάννη Χρήστου, που πραγματοποιήθηκε στα Γιάννενα στις 6 Μαρτίου 1993, σε συνεργασία Αρχείου Ελλήνων Μουσουργών Θωμά Ταμβάκου (Α.Ε.Μ.Θ.Τ.), Κέντρου Σύγχρονης Μουσικής Έρευνας (ΚΣΥΜΕ) Πνευματικού Κέντρου Δήμου Ιωαννιτών και του Δημοτικού Ραδιοφώνου Ιωαννίνων, με τη συμμετοχή δύο σπουδαίων γυναικών μουσικών, συνεργατών του Γ. Χρήστου, της Alice Gabbai και της Νέλλης Σεμιτέκολο και του Marcel Spinei. 

Σε εκείνο το αφιέρωμα τις σχετικές εισηγήσεις για το έργο του Γιάννη Χρήστου έκαναν δύο στενοί φίλοι του, οι αείμνηστοι Γιάννης Γ. Παπαϊωάννου και Στέφανος Βασιλειάδης καθώς και ο Θωμάς Ταμβάκος. 

Παρουσιάστηκαν τα περίφημα «Έξι τραγούδια» σε ποίηση Τ.Σ. Έλιοτ, με την πρώτη διδάξασα, την Alice Gabbai, αφού η πρώτη ηχογράφηση του έργου έγινε κατά πάσα πιθανότητα το 1955, και μάλλον στο σπίτι του Γιάννη Χρήστου (στην Αλεξάνδρεια), με την γαλλίδα μεσόφωνο Alice Gabbai και τον ιταλό πιανίστα Piero Guarino. Είχαμε την τύχη να τους ακούσουμε ζωντανά, πολλά χρόνια μετά, στο ΠΑΛΛΑΣ της Αθήνας, όπου είχαν έλθει με πρόσκληση του Γιάννη Γ. Παπαϊωάννου. Στα Γιάννενα πιάνο έπαιξε η περίφημη Νέλλη Σεμιτέκολο, στενή συνεργάτης και φίλη του Γιάννη Χρήστου και αυτόπτης μάρτυς του θανάτου του, αφού επέβαινε στο μοιραίο αυτοκίνητο που τα ξημερώματα της 8ης Ιανουαρίου 1970 ανετράπη με αποτέλεσμα να ανασυρθούν νεκροί ο Χρήστου και η σύζυγος του Βασιλειάδη. 

Στο αφιέρωμα στα Γιάννενα παρουσιάστηκε, επίσης, ο «Επίκυκλος», έργο για μαγνητοταινία, που παρουσιάστηκε για πρώτη φορά σε μορφή ελεύθερου happening τον Δεκέμβριο του 1968 στο Ξενοδοχείο Χίλτον της Αθήνας, κατά την 3η Ελληνική Εβδομάδα Σύγχρονης Μουσικής, ως παρέμβαση ενδιάμεσα στα άλλα έργα του προγράμματος. Όπως σημειώνει και η Anna-Martine Lucciano στο βιβλίο της για τον Γιάννη Χρήστου [Βιβλιοσυνεργατική, Αθήνα 1987]: «Ο ‘Επίκυκλος’ υποτίθεται ότι εγκαινίαζε την 3η Εβδομάδα και ότι διαρκούσε όλη την ημέρα (το έργο αποτελούσε μια μαγνητοταινία που έπαιζε το ρόλο του ηχητικού φόντου και συμπορευόταν με την προβολή μιας ταινίας του ζωγράφου Κοσμά Ξενάκη: η ταινία χρησίμευε πάνω στη σκηνή ως ‘σκηνικό’). Όλοι όσοι ήθελαν μπορούσαν να πάρουν μέρος στο έργο που, με τον τρόπο αυτό, εμφανιζόταν ως ένα ανοικτό χάππενινγκ: έτσι οι προσωπικές πρωτοβουλίες του συνθέτη και το δικαίωμά του να επέμβει εκμηδενίζονται τελείως. Με την έννοια αυτή το έργο αντιπροσωπεύει την πιο εξτρεμιστική, θα λέγαμε, τοποθέτηση του Χρήστου: ένα είδος αυτοκατάργησης του συνθέτη». 

Στα Γιάννενα ο «Επίκυκλος» παρουσιάστηκε στη λογική του 1968, με προβολή της ταινίας του Κοσμά Ξενάκη, ο οποίος ήταν γλύπτης, σκηνογράφος, αρχιτέκτονας και ζωγράφος, αδελφός του πρωτοπόρου συνθέτη Ιάννη Ξενάκη. 

Τέλος, το αφιέρωμα περιλάμβανε το έργο του Στέφανου Βασιλειάδη «Εν πυρί», αφιερωμένο στη μνήμη του Γιάννη Χρήστου. Το "Εν Πυρί" είχε γραφτεί αρχικά για κοντραμπάσο και μαγνητοταινία, και η πρώτη του εκτέλεση έγινε το 1973 από τον Ανδρέα Ροδουσάκη, με τον οποίο ο συνθέτης πήγε και στην Στοκχόλμη, όπου καταγράφηκε το έργο το 1976, κι αυτή η ιστορική ερμηνεία εκδόθηκε πρόσφατα σε δίσκο. Ωστόσο το 1989, ο Στέφανος Βασιλειάδης πρότεινε στον Μarcel Spinei να παίξει το έργο με τσέλο. Σ' αυτή τη δεύτερη εκδοχή (για τσέλο), η πρώτη εκτέλεση από τον M. Spinei έγινε στις 15 Σεπτεμβρίου 1989, στο Α' Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας. Μία από τις μετέπειτα ζωντανές εκτελέσεις του έργου ήταν αυτή στα Γιάννενα το 1993, που την πλαισίωνε εικαστική σύνθεση του Παντελή Ξαγοράρη. 

Στο αφιέρωμα, που πραγματοποιήθηκε στον κινηματογράφο «ΜΠΙΤΑ», προβλήθηκε η ταινία του Μίμη Κουγιουμτζή από τις πρόβες των «Περσών» και των «Βατράχων», με μουσική του Γιάννη Χρήστου, ενώ υπήρξε και έκθεση με φωτογραφικές μαρτυρίες που επιμελήθηκαν ο Θωμάς Ταμβάκος και ο Δημήτρης Καραγεώργος. Η εικαστική εικόνα ήταν του Τάκη Στεφάνου. 

Ήταν πραγματικά ένα αφιέρωμα στον Γιάννη Χρήστου από τους δικούς του ανθρώπους, οι οποίοι συμμετείχαν με πάθος και αφοσίωση στο έργο του πραγματικά πρωτοπόρου συνθέτη και αληθινού διανοούμενου.