ΤΟ ΠΟΛΥΤΙΜΟ ΑΡΧΕΙΟ ΕΛΛΗΝΩΝ ΜΟΥΣΟΥΡΓΩΝ ΤΟΥ ΘΩΜΑ ΤΑΜΒΑΚΟΥ ΜΕ 40ΧΡΟΝΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ

Το «Αρχείο Ελλήνων Μουσουργών Θωμά Ταμβάκου», από το 1980, αποτελεί πολύτιμο τεκμήριο, ενός αθέατου, στο μεγαλύτερο μέρος του, μουσικού μας πολιτισμού. Ο δημιουργός του συλλέγει, ερευνά, διασώζει και αναδεικνύει την πλούσια και άγνωστη μουσική μας κληρονομιά. Μας γνωρίζει τους μουσουργούς μας όχι μόνο μέσα από τον ακαδημαϊκό τρόπο ενός αρχείου αλλά με τη συγγραφή βιβλίων, έκδοση δίσκων, παραγωγή εκδηλώσεων, ραδιοφωνικών εκπομπών, άρθρων, σεμιναρίων και αφιερωμάτων. Ο Θωμάς Ταμβάκος είναι μουσικογράφος, ερευνητής, μουσικοκριτικός, επίτιμο μέλος της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών, της Καλλιτεχνικής Εστίας Συνθετών, του Συλλόγου Μουσικών Εκπαιδευτικών Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης και άλλων μουσικών φορέων. Με αφορμή τη συμπλήρωση φέτος 40 χρόνων δημιουργικής πορείας του Αρχείου είχαμε μια ενδιαφέρουσα και ενημερωτική συνομιλία μαζί του. 

Συνέντευξη στην Λιάνα Μαλανδρενιώτη (Εφημερίδα Η εποχή, 12-4-2020)

- Το 2020 συμπληρώνονται 40 χρόνια δραστηριότητας του Αρχείου σας. Υποθέτω πως ο επίμονος συλλέκτης που κρύβεται μέσα σας σάς οδήγησε στη δύσκολη ατραπό της έρευνας. 

Πράγματι, το «Αρχείο Ελλήνων Μουσουργών Θωμά Ταμβάκου» δημιουργήθηκε, το 1980, αρχικά ως συλλογή δισκογραφικού υλικού («Μουσική Συλλογή Θωμά Ταμβάκου») και από τα τέλη της δεκαετίας του ’80 στράφηκε προς την έρευνα με σκοπό τον εντοπισμό όλων των μουσουργών, Ελλήνων και ελληνικής καταγωγής, σε ολόκληρη την υφήλιο, από τον 9ο αιώνα μ.Χ. και εντεύθεν. Από το 1992 η Μουσική Συλλογή πήρε τη σημερινή μορφή του Αρχείου. Η έρευνα συνδυάζεται με την απόκτηση αντίστοιχου υλικού καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων τους (με έμφαση στις παρτιτούρες, τη δισκογραφία, τα προγράμματα συναυλιών, τα έντυπα δημοσιεύματα κ.λπ.). Άρχισα επίσης να αναζητώ ομοειδή αρχεία και συλλογές εντός και εκτός Ελλάδας και ν’ αλληλογραφώ με τους υπεύθυνους αυτών προκειμένου ν’ αποκτήσω την εμπειρία τους σε τρόπους ανεύρεσης, ταξινόμησης και τεκμηρίωσης μουσικού υλικού. Να επισημάνω εδώ ότι δεν είχα και ούτε έχω οποιαδήποτε επαγγελματική σχέση με το μουσικό χώρο αφού η, έως την πρόσφατη συνταξιοδότησή μου, επαγγελματική μου ιδιότητα ήταν αυτή του ηλεκτρονικού-μηχανικού συστημάτων ασφαλείας εναέριας κυκλοφορίας, ως υπαλλήλου της Υπηρεσίας Πολιτικής Αεροπορίας. 

- Στη τωρινή του μορφή ποιο είναι το περιεχόμενο του Αρχείου και τι είναι αυτό που τεκμηριώνει την ύπαρξη ενός Έλληνα μουσουργού. 

Σήμερα το Αρχείο περιέχει υλικό (ή έστω απλές πληροφορίες) για 5.000 περίπου συνθέτες λόγιας μουσικής. Ως δημιουργός και κάτοχος Αρχείου Ελλήνων Μουσουργών -και όχι ελληνικής μουσικής- έπαψα να ενδιαφέρομαι για τη χρήση ελληνικών στοιχείων στο σώμα της μουσικής δημιουργίας. Με ενδιέφερε και με ενδιαφέρει μόνον η ελληνική καταγωγή και κυρίως ο εντοπισμός μουσουργών ανά την υφήλιο, πηγαίνοντας πολλούς αιώνες πίσω και φθάνοντας μέχρι τις μέρες μας. Αν διατηρούσα το κριτήριο της ελληνικότητας στη μουσική θα έπρεπε να αποκλείσω τουλάχιστον το ένα τρίτο των συνθετών που είναι στο Αρχείο. Με βάση τις πρακτικές που εφαρμόζουν 36 ομοειδή αρχεία, κυρίως του εξωτερικού με τα οποία το Αρχείο συνεργάζεται, ως κύρια προϋπόθεση για τον ποιοτικό χαρακτηρισμό τού Αρχείου τέθηκε ο σαφής προσδιορισμός της έννοιας «Έλληνας μουσουργός». Τα βασικά κριτήρια για αυτόν τον προσδιορισμό είναι δύο: η ελληνική καταγωγή με βάση το γενεαλογικό δέντρο (για το οποίο γίνεται ενδελεχέστατη έρευνα) που φθάνει έως και τέσσερις γενιές πίσω για τους μουσουργούς της διασποράς, και ο αριθμός των μουσικών έργων γραμμένων όμως στο ιδίωμα της λόγιας μουσικής. Ο αριθμός των τριών έργων, σε οποιαδήποτε μορφή ενοργάνωσης, εφαρμόζεται ως κριτήριο στα 28 από τα 36 ομοειδή αρχεία. 

- Το αρχείο σας είναι σήμερα ένας ζωντανός οργανισμός με την προβολή, μέσω πολλών και ποικίλων εκδηλώσεων, της μουσικής δημιουργίας των μουσουργών μας. Ποια είναι η ανταπόκριση του κοινού; Είναι ένα τεράστιο κεφάλαιο και θα σας απαντήσω όσο γίνεται πιο συνοπτικά. Το Αρχείο είχε άμεση συμμετοχή σε περισσότερες από 230 συναυλίες και συναφείς εκδηλώσεις στην Ελλάδα, την Ιταλία, τη Γερμανία, τη Γαλλία και τις Η.Π.Α. Στις 32 από αυτές το Αρχείο ήταν ο βασικός διοργανωτής και στις υπόλοιπες συνδιοργανωτής. Παρουσιάστηκαν περισσότερα από 380 έργα Ελλήνων μουσουργών, από τα οποία 65 σε πρώτη παγκόσμια παρουσίαση. Τα 42 από αυτά ήταν ανάθεση τού Αρχείου προς τους συνθέτες. Παρουσιάστηκαν επίσης 10 από τα 14 έργα αφιερωμένα στον ομιλούντα από ισάριθμους συνθέτες, κυρίως με τα τρία μουσικά σύνολα του Αρχείου, με τις ονομασίες Κέλαδος, Φιλωδός 1 και Φιλωδός 2. Εκτός από τις συναυλίες, στα πεπραγμένα εντάσσονται και οι περισσότερες από 200 διαλέξεις, εισηγήσεις, και παρουσιάσεις για τους Έλληνες συνθέτες. Το Αρχείο ως παραγωγός παρήγαγε 6 επίσημες δισκογραφικές εκδόσεις. Συμμετείχε επίσης σε 15 δισκογραφικές παραγωγές. Με ίδιους πόρους προέβη σε 700 ανεπίσημες παραγωγές, σε μορφή CD-R, όλες με έργα Ελλήνων μουσουργών. Σε όλη αυτή τη δραστηριότητα η ανταπόκριση του κοινού, τηρουμένων των αναλογιών (είδος μουσικής, δημοτικότητα κ.λπ.) ήταν και είναι αρκετά ενθαρρυντική. 

- Συγχρόνως έχετε και μία σημαντική εκδοτική δραστηριότητα. 

Έως στιγμής έχουν εκδοθεί τα βιβλία: «Σπυρίδων Σαμάρας. Επίσημη δισκογραφία (1904-2016)» (2017, Μουσική Εταιρεία Αλεξανδρούπολης), «Νίκος Σκαλκώτας. Επίσημη δισκογραφία (1929-2019)» (2019, Μουσική Εταιρεία Αλεξανδρούπολης), «Έλληνες δημιουργοί σοβαρής μουσικής» (τόμος Α’, 1995, Θεατρικό Εργαστήρι Ηπείρου + τόμος Β’, 1996, Πνευματικό Κέντρο Δήμου Ιωαννιτών), «Μουσουργοί της Θράκης» (κοινό πόνημα/λεύκωμα μαζί με τον Γιώργο Κωνστάντζο και τον Αθανάσιο Τρικούπη) (ελληνόφωνη έκδοση, 2014, Περιφερειακή Ενότητα Έβρου + αγγλόφωνη έκδοση, 2016, Π.Ε. Έβρου). Επίσης συμμετέχω ως συγγραφέας/ερευνητής σε διάφορες βιβλιογραφικές εκδόσεις με θέμα τους Έλληνες μουσουργούς. Τέλος, έχουν δημοσιευθεί περισσότερα από 1.000 εκτενή άρθρα μου –με την ίδια θεματολογία– σε πολλά έντυπα (εφημερίδες) και καλλιτεχνικά/μουσικά περιοδικά, από τις αρχές της δεκαετίας του ’90. 

- Έχετε ήδη ανακοινώσει την έρευνα που εκπονείτε σε συνεργασία με τους Γεώργιο Κωνστάντζο και Αθανάσιο Τρικούπη, με θέμα: «Έλληνες και ελληνικής καταγωγής μουσουργοί των Βαλκανίων 17ος- 20ός αιώνας», είναι έτοιμη προς έκδοση και πότε; 

Αυτή ήταν και εξακολουθεί να είναι μια κοινή πολυετής ερευνητική προσπάθεια και των τριών σε όλη την έκταση της Βαλκανικής χερσονήσου. Τα πορίσματα ανακοινώθηκαν από τον γράφοντα σε εκδήλωση στη Βιβλιοθήκη «Λ. Βουδούρη» (29/10/2018). Δεν είναι στα άμεσα σχέδια η συγγραφή πονήματος προς έκδοση αφού η έρευνα συνεχίζεται. Όμως, μια άλλη, επίσης κοινή, ερευνητική προσπάθεια με θέμα τους μουσουργούς της Μακεδονίας είναι σε εξέλιξη προς έκδοση, ενδεχομένως έως τις αρχές του επόμενου έτους. Θα έχει τη μορφή λευκώματος και θα είναι η συνέχεια του ήδη εκδοθέντος λευκώματος «Μουσουργοί της Θράκης». 

- Οι υπάρχοντες μουσικοί θεσμοί της χώρας πώς σας αντιμετώπισαν; 

Οι αντιδράσεις τους ήταν και είναι ποικίλες, από πλήρη αδιαφορία –για να μην πω εχθρότητα και κακοβουλία– έως άκρως εγκωμιαστική και ενθαρρυντική αντιμετώπιση. Το δεύτερο, και προϊόντος του χρόνου, είναι κυρίαρχο. Αυτό εμφαίνεται και από σειρά γεγονότων και πράξεων, όπως η ανακήρυξή μου ως επίτιμο μέλος της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών (2003, ύστερα από πρόταση του αείμνηστου Θόδωρου Αντωνίου), η βράβευσή μου σε ειδική τελετή από το Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Α.Π.Θ., η αριστίνδην εκλογή μου ως μέλος της Ένωσης Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών (2014) και πολλές ακόμη διακρίσεις. 

- Δεδομένου του σημαντικού όγκου και της ποιότητας του έργου σας, εύκολα συμπεραίνει κανείς το μέγεθος των δυσκολιών που αντιμετωπίζετε, υπάρχουν αρωγοί στην προσπάθειά σας; 

Αν θέτετε το ερώτημα με οικονομικούς όρους απαντώ πως όχι και για οποιονδήποτε λόγο –ουδέποτε εξάλλου απαίτησα κάτι ανάλογο. Αρωγή για μένα είναι η συνεργασία με εκατοντάδες Έλληνες και ελληνικής καταγωγής μουσουργούς (αλλά και με μουσικολόγους, μουσικούς, μουσικοδιδασκάλους, πανεπιστημιακούς καθηγητές, ερευνητές, συλλέκτες κ.ά.) που συνδράμουν στο έργο του Αρχείου με τη διάθεση υλικού και πληροφοριών. 

- Με ενδελεχή έρευνα τεκμηριώνετε ένα μεγάλο κεφάλαιο της πολιτιστικής μουσικής μας κληρονομιάς, το υπουργείο Πολιτισμού ενδιαφέρεται και πώς; 

Το ΥΠ.ΠΟ. ουδέποτε ενδιαφέρθηκε για τα ιδιωτικά αρχεία ή συλλογές με αντικείμενο τη λόγια μουσική. Από τον κανόνα δεν ξεφεύγει και το Α.Ε.Μ.Θ.Τ. 

- Το Αρχείο είναι προσιτό στο κοινό; 

Το υλικό του Αρχείου είναι τεράστιο σε όγκο (εννοώ ως προς τη φυσική του μορφή). Βρίσκεται σε ιδιωτικούς χώρους που στην πλειονότητά τους ανήκουν στον δημιουργό και κάτοχό του. Οι χώροι αυτοί δεν είναι προσβάσιμοι στο κοινό παρά μόνον στους στενούς συνεργάτες του. Ένα μεγάλο τμήμα του υλικού έχει ψηφιοποιηθεί (περίπου το 45%), κυρίως μέσω της αξιοποίησης ανάλογου προγράμματος ΕΣΠΑ, από το Τμήμα Μουσικών Σπουδών του ΕΚΠΑ. Το ψηφιοποιημένο υλικό διατίθεται, κατά περίσταση, σε μουσικολόγους, ερευνητές, μουσικούς κ.ά., έπειτα από την υποβολή ανάλογου αιτήματος.

Δείτε όλες τις αναρτήσεις για τον Θωμά Ταμβάκο στην Ιδιωτική Οδό εδώ.