Σταύρου Ζουμπουλάκη: Επιδημία, θεία κοινωνία και μετάληψη

Του Σταύρου Ζουμπουλάκη
Lifo

Ο ΦΟΒΟΣ ΤΗΣ ΕΠΙΔΗΜΙΑΣ COVID-19 πλάκωσε τη ζωή μας και μαύρισε τις μέρες μας. Ο φόβος του ανθρώπου είναι ένας, ο φόβος του θανάτου, όλοι οι άλλοι φόβοι είναι παράγωγά του. Αυτός είναι ο φόβος των φόβων. Η νέα επιδημία δείχνει για άλλη μια φορά αυτό που ξέρουμε και που πάντα ξεχνάμε, δηλαδή ότι είμαστε ένα τίποτε, έρχεται ένα αόρατος ιός και όλα τουμπάρουν. Πολλά ζητήματα ανακίνησε η νέα επιδημία, κοινωνικά, πολιτικά, οικονομικά, ηθικά, ανθρωπολογικά, που απασχόλησαν ήδη τη δημόσια συζήτηση και θα την απασχολήσουν εντονότερα, ελπίζω, όταν περάσει η μπόρα. Δεν θα τα συζητήσω, γιατί άλλο είναι το θέμα μου τώρα, μα δεν αντέχω να μην πω μια κουβέντα στους εύλαλους κήρυκες του νεοφιλελευθερισμού και λάτρεις των ειδώλων που λέγονται αγορές: προβληματιστείτε, φίλοι μου, από το γεγονός ότι σε τούτη τη θανατηφόρα κρίση οι αγορές έσπευσαν μόνο να σώσουν τα λεφτά τους, ενώ εμείς οι άλλοι προσβλέπουμε στο κράτος να σώσει τις ζωές μας. Το θέμα μου εδώ είναι η στάση της Εκκλησίας της Ελλάδος απέναντι στην νέα επιδημία, κάτι που απασχόλησε τη δημόσια συζήτηση στη χώρα μας. Δεν θα σχολιάσω δηλώσεις μεμονωμένων ιεραρχών αλλά ούτε και πολιτικών ή δημοσιογράφων που στράφηκαν εναντίον της Εκκλησίας. Θα αρκεστώ στην απόφαση της 9ης Μαρτίου 2020 της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου (ΔΙΣ) της Εκκλησίας της Ελλάδος. Δύο πράγματα αποφάσισε η ΔΙΣ σε εκείνη τη συνεδρίασή της: το πρώτο αφορά την τέλεση των ακολουθιών, κατά την πλούσια μάλιστα λειτουργικά περίοδο της Μεγάλης Σαρακοστής, και το δεύτερο τη θεία κοινωνία. 

Για το πρώτο, το μόνο που λέει η απόφαση είναι να τηρούνται οι κανόνες της υγιεινής. Δηλαδή θα γίνουν όλες οι ακολουθίες, αλλά ας προσέχουν οι άνθρωποι. Και όμως ήταν τόσο εύκολο να πάρει η ΔΙΣ μια διαφορετική απόφαση! Τι θα συμβεί αν κάποιες ακολουθίες πάψουν να τελούνται για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα; Το μόνο αποτέλεσμα θα είναι να σωθούν μερικές ζωές παραπάνω. Πόσο αντιχριστιανικό είναι αυτό; Ή πιστεύει πραγματικά κάποιος από τους ιεράρχες ότι ο ιός πεθαίνει μόλις διαβεί το κατώφλι του ναού; Ευτυχώς που ορισμένοι μητροπολίτες αποφάσισαν ήδη στις μητροπόλεις τους να διακοπεί η τέλεση όλων των ακολουθιών πλην της κυριακάτικης λειτουργίας. Αυτό άλλωστε συμβαίνει ούτως ή άλλως στην Εκκλησία. Πόσες ενορίες της χώρας τελούν καθημερινά τον εσπερινό ή τον όρθρο; Θα περάσει η επιδημία και θα ξαναγίνουν πάλι όλες οι ακολουθίες, αρκεί να υπάρχουν πιστοί. Σε όσους πηγαίνουμε εκκλησία θα μας λείψουν πολύ, ειδικά την περίοδο αυτή, αλλά θα τις ξαναβρούμε. Οι άνθρωποι πάντως δεν θα πάνε ούτως ή άλλως στην εκκλησία αυτές τις μέρες. Οι ναοί θα αδειάσουν. Γιατί να μη το κάνουν με την προτροπή της Εκκλησίας, αλλά φορτωμένοι με συνειδησιακά διλήμματα και ενοχές; 

Το δεύτερο ζήτημα είναι πιο σοβαρό, γιατί αγγίζει την καρδιά της χριστιανικής λατρείας. Θεία λειτουργία σημαίνει μυστήριο της θείας ευχαριστίας και θεία ευχαριστία σημαίνει μεταβολή του ψωμιού και του κρασιού σε σώμα και αίμα Χριστού. Η ύλη της θείας κοινωνίας ωστόσο, το ψωμί και το κρασί, εξακολουθούν και μετά την Επίκληση και τη μεταβολή να είναι υποταγμένα στους νόμους της φύσεως. Δεν αφθαρτοποιούνται. Ή μήπως γίνεται άφθαρτο και το σάλιο που θα αφήσει στη λαβίδα ο άρρωστος που κοινώνησε από το κοινό Ποτήριο; Χωρίς περιστροφές: κατά τη μετάληψη της θείας κοινωνίας μπορεί να μεταδοθεί νόσημα. Επιπλέον, η θεία κοινωνία δεν είναι καθήκον που καλείται ο πιστός να εκπληρώσει αδιαφορώντας για τους άλλους, για την υγεία τους και τη ζωή τους, αλλά μετέχει σε αυτό εν τω συνδέσμω της αγάπης με τους άλλους, τους εγγύς και τους μακράν. 

Οι μεγάλες θεομηνίες καλό είναι, αφού περάσουν, να μην έχουν αφήσει πίσω τους μόνο πτώματα, αλλά και κάποια θετική αλλαγή. Μακάρι λοιπόν αυτή η μεγάλη υγειονομική κρίση να πείσει τις Ορθόδοξες Εκκλησίες να αλλάξουν τον τρόπο μετάληψης. Ας μην μπερδεύουμε τα πράγματα: άλλο θεία κοινωνία και άλλο ο τρόπος μετάληψής της από τον πιστό. Ο παρών τρόπος μετάληψης από το κοινό Ποτήριο και με την ίδια λαβίδα -σημειωτέον ότι υπήρχαν και άλλοι τρόποι στην ιστορία της Εκκλησίας- αντιστοιχεί σε ένα επίπεδο υγιεινής προγενέστερων σταδίων του πολιτισμού. Αν μεταλάβουμε με άλλο τρόπο θα πάψει αυτό που μεταλαμβάνουμε να είναι σώμα και αίμα Χριστού; Δεν μιλώ εδώ για περιστασιακή αλλαγή του τρόπου μετάληψης, όπως αυτή που προτεινόταν και ίσχυε σε περιόδους επιδημιών -βλ. εν προκειμένω το Πηδάλιο και τη σημείωση του αγίου Νικοδήμου Αγιορείτη στον 28ο κανόνα της Πενθέκτης, για τον τρόπο μετάληψης ασθενών σε καιρό πανώλης. Μιλώ για μόνιμη αλλαγή του τρόπου μετάληψης, για έναν τρόπο περισσότερο εξατομικευμένο και εν πάση περιπτώσει αντίστοιχο με το σημερινό επίπεδο υγιεινής του πολιτισμού μας. Δεν θα υποδείξω εγώ τον τρόπο αυτό. Ας τον σκεφτούν και ας τον συζητήσουν άλλοι αρμοδιότεροι. Επειδή ωστόσο δεν μπορούμε να περιμένουμε μια τέτοια απόφαση από την Ιεραρχία, ας πάρουν την πρωτοβουλία ορισμένοι επίσκοποι (ή και ιερείς) και ας τον καθιερώσουν στις ενορίες τους. Από κάπου πρέπει να ξεκινήσει αυτή η αλλαγή, από κάποιον να γίνει το πρώτο βήμα. Ορισμένοι Ορθόδοξοι κληρικοί, εκτός Ελλάδος, το έχουν συνειδητοποιήσει και έχουν κάνει κάποια διστακτικά βήματα. Σε Ορθόδοξους ναούς της Αμερικής -ίσως και αλλού, δεν ξέρω- οι πιστοί μεταλαμβάνουν χωρίς η λαβίδα να έρχεται καθόλου σε επαφή με το στόμα τους. Το ίδιο εφάρμοσε και ο άγιος Σωφρόνιος (Σαχάρωφ) στη Μονή του Αγίου Ιωάννου Προδρόμου, στο Έσσεξ της Αγγλίας. Ας σκεφτούν οι όποιοι αρμόδιοι και ας προτείνουν προς συζήτηση και εφαρμογή και άλλους καλύτερους τρόπους, ευκολότερους ίσως στην εκτέλεσή τους, που πάντως να απευθύνονται στους σημερινούς ανθρώπους.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η σημερινή, παγκόσμια επιδημία αλλά και τα μέτρα αποκλεισμού από τη λατρεία δοκιμάζουν την πίστη των χριστιανών. Τη δοκιμάζουν όμως όπως τη δοκιμάζει κάθε φορά ο πόνος, η αρρώστια και ο θάνατος των αθώων. Οι άδειες εκκλησίες είναι όντως πικρό πράγμα για τους πιστούς. Πικρότερα όμως είναι η αρρώστια και ο θάνατος. Η εν λόγω απόφαση της ΔΙΣ καλεί τους πιστούς να εντείνουν τις προσευχές του στον Νικητή της φθοράς και του θανάτου. Προσεύχομαι όμως δεν σημαίνει καλώ τον Θεό να κάνει αυτό που από αφροσύνη ή ανευθυνότητα παρέλειψα να κάνω εγώ ο ίδιος. Όταν περάσει το κακό, μακάρι να μπορούμε να πούμε απολογιστικά ότι η Εκκλησία προστάτεψε έμπρακτα τη ζωή των ανθρώπων και στάθηκε ικανή να λάβει ένα μάθημα από αυτήν, ώστε να αλλάξει επιτέλους τον τρόπο μετάληψης, μια απλή λειτουργική συνήθεια. Με μια τέτοια αλλαγή δεν ενδίδει στην ολιγοπιστία ούτε συσχηματίζεται με τον κόσμο, αλλά φανερώνει απλώς ότι είναι σε θέση να ξεχωρίζει το ουσιώδες (θεία κοινωνία) από το επουσιώδες (τρόπος μετάληψης), το κύριο από το δευτερεύον.