Ο ΠΑΤΡΙΝΟΣ ΜΟΥΣΙΚΟΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΠΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ - ΕΝΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΜΙΑ ΕΠΟΧΗ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Εορτή του αγίου ιερομάρτυρος Ελευθερίου σήμερα και δημοσιεύω μέρος του Δοξαστικού των αίνων της εορτής του Αγίου, στο μέλος του πατρινού μελοποιού Χρήστου Σπηλιόπουλου (πέθανε το 1941), ο οποίος έψαλε ως λαμπαδάριος για 25 συναπτά έτη στον Μητροπολιτικό Ναό Ευαγγελιστρίας Πατρών (1895 - 1919) και προς το τέλος της ζωής του (1935 -1940) διέμενε πίσω από τον Ι. Ναό Παντοκράτορος στην άνω πόλη (εκεί έψαλε τη διετία 1936-37 στη νυκτερινή Θ. Λειτουργία) όπου φυλάσσεται η χειρ του Αγίου Ελευθερίου. Έτσι εξηγείται, νομίζω, η μελοποίηση του δοξαστικού αυτού, αν και ο Χρήστος Σπηλιόπουλος, ψάλτης μια ζωή ολόκληρη - και μόνο ψάλτης, έγραψε εκατοντάδες συνθέσεις, δοξαστικά, χερουβικά, δοξολογίες, πολυχρονισμούς των Βασιλέων και τον Επισκόπων, λειτουργικά, μαθήματα του Εσπερινού και του Όρθρου του όλου ενιαυτού. Συνέθεσε επίσης σχολικά άσματα και τετράφωνες μελωδίες.

Το δοξαστικό του Αγίου Ελευθερίου στο μέλος του αειμνήστου Χρήστου Σπηλιόπουλου πρωτοδημοσίευσα σ' ένα τεύχος για τον Χρήστο Σπηλιόπουλο που εκδόθηκε με την επιμέλειά μου το 1996 από τον Μητροπολιτικό Ναό Πατρών, στο πλαίσιο των εορτασμών για τα 150 χρόνια της Ευαγγελίστριας.

Το μουσικό αρχείο του Σπηλιόπουλου μου  εμπιστεύτηκε προς έρευναν ο μακαρίτης, πλέον, ποιητής Δημήτρης Κάββουρας, ανιψιός του Χ.Σπηλιόπουλου. 

Η Πάτρα δεν φημίζεται για τα βυζαντινά της μνημεία ούτε για την εν γένει βυζαντινή παράδοσή της. Μεταπελευθερωτικώς, και λόγω της ανόδου των αστών εμπόρων και της, κατά συνέπεια, απευθείας επαφής με τη Δύση, ήθη διαφορετικά ενέσκηψαν στην πόλη. Το ενδιαφέρον για την ευρωπαϊκή κουλτούρα δεν εκδηλώνεται βέβαια από τα "κατώτερα κοινωνικά στρώματα που εκφράζονται μέσα από λαϊκές πολιτιστικές φόρμες, όπως οι εορτές και τα πανηγύρια, επ' ευκαιρία εθνικών ή θρησκευτικών επετείων" (Ν. Μπακουνάκης). Έτσι ένας δυναμικός λαϊκός πολιτισμός θεριεύει στην Πάτρα του περασμένου αιώνα, θέλοντας, μάλλον ασυνείδητα, να φυλάξει και να "αυξήσει" τα πάτρια. Ο πασίγνωστος Μίμαρος - πρωτοψάλτης στον Ι.Ν. Αγίου Ανδρέου - συντελεί στα μέγιστα στη διαμόρφωση του Ελληνικού Θεάτρου Σκιών (Καραγκιόζης), που κατακτά την λαϊκή ψυχή. Η Βυζαντινή μουσική συκοφαντείται από τους φωταδιστές ως τουρκική, και οι εκπρόσωποί της ψάλτες λοιδωρούνται ως λίαν ανεπαρκείς και επομένως ανάξιοι και της παραμικρής προσοχής. Όμως μια προσεκτική και απροκατάληπτη μελέτη στο αρχειακό υλικό της εποχής, αποδεικνύει ακριβώς το αντίθετο.
Μελετώντας, εδώ και καιρό, το αρχείο του αυθεντικού λαϊκού ανθρώπου, του αειμνήστου μουσικοδιδάσκαλου Χρήστου Σπηλιόπουλου, βλέπω να ξετυλίγεται μπροστά μου η εκκλησιαστική μουσική παράδοση στην Πάτρα από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι τα μέσα του 20ου.  
Η ξεχωριστή περίπτωση του Χρήστου Σπηλιόπουλου αποτελεί σίγουρα κλειδί για την ερμηνευτική προσέγγιση καίριων γεγονότων, όπως π.χ. η εισαγωγή της τετραφωνίας, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, στο Μητροπολιτικό Ναό του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου Πατρών (1870), εκεί όπου υπηρέτησε επί πολλά έτη με ζηλευτή αυταπάρνηση.

Η πλούσια συγγραφική του δραστηριότητα (εξέδωσε το 1905 μια Μέθοδο Βυζαντινής Μουσικής, ενώ παράλληλα δημοσίευε στη μουσική εφημερίδα των Αθηνών "ΦΟΡΜΙΓΞ" πολλές καταγραφές δημοτικών τραγουδιών - βλ. στο έργο της Καίτης Ρωμανού "ΕΘΝΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΠΕΡΙΗΓΗΣΙΣ" Μέρος 2, Αθήνα 1996 - ο κύριος όγκος της δουλειάς του παραμένει ανέκδοτος) και η πολυσχιδής δράση του (ψάλτης στον Μητροπολιτικό Ναό και μέλος της τετραφώνου, γράφοντας και ευρωπαϊκή μουσική) αναδεικνύουν την περίπτωση του Χρήστου Σπηλιόπουλου μοναδική, με δεδομένη τη λαϊκή του παιδεία και την απλότητα της έκφρασης. 

Παραθέτω στη συνέχεια το βίντεο ομιλίας μου στην Διακίδειο Σχολή Λαού Πατρών (17 Ιανουαρίου 2002), που ήταν μια πρώτη προσέγγιση του θέματος: "Η Εκκλησιαστική Μουσική στην Πάτρα".