ΜΕΓΑΛΗ ΣΥΝΟΔΕΙΑ ΕΞ ΙΕΡΕΩΝ ΚΑΙ ΛΑΪΚΩΝ
Εξ ιερέων και λαϊκών μια συνοδεία,
αντιπροσωπευμένα πάντα τα επαγγέλματα,
διέρχεται οδούς, πλατέες, και πύλες
της περιωνύμου πόλεως Aντιοχείας.
Στης επιβλητικής, μεγάλης συνοδείας την αρχή
ωραίος, λευκοντυμένος έφηβος βαστά
με ανυψωμένα χέρια τον Σταυρόν,
την δύναμιν και την ελπίδα μας, τον άγιον Σταυρόν.
Οι εθνικοί, οι πριν τοσούτον υπερφίαλοι,
συνεσταλμένοι τώρα και δειλοί με βίαν
απομακρύνονται από την συνοδείαν.
Μακράν ημών, μακράν ημών να μένουν πάντα
(όσο την πλάνη τους δεν απαρνούνται). Προχωρεί
ο άγιος Σταυρός. Εις κάθε συνοικίαν
όπου εν θεοσεβεία ζουν οι Χριστιανοί
φέρει παρηγορίαν και χαρά:
βγαίνουν, οι ευλαβείς, στες πόρτες των σπιτιών τους
και πλήρεις αγαλλιάσεως τον προσκυνούν —
την δύναμιν, την σωτηρίαν της οικουμένης, τον Σταυρόν.—
Είναι μια ετήσια εορτή Χριστιανική.
Μα σήμερα τελείται, ιδού, πιο επιφανώς.
Λυτρώθηκε το κράτος επί τέλους.
Ο μιαρότατος, ο αποτρόπαιος
Ιουλιανός δεν βασιλεύει πια.
Υπέρ του ευσεβεστάτου Ιοβιανού ευχηθώμεν.
Του Π.Α. Ανδριόπουλου
Η ταύτιση του τίτλου «Ο Σταυρός» (1892) και του ποιήματος «Μεγάλη Συνοδεία εξ ιερέων και λαϊκών» (δημοσιευμένο το 1926) του Κ.Π. Καβάφη, προτάθηκε από τον Γ.Π. Σαββίδη με βάση την θεματική τους συγγένεια και το ξαναγράψιμο του πρώτου κατά την ώριμη περίοδο της ποιητικής δημιουργίας του Καβάφη (τον Μάρτιο του 1917).
Όπως παρατηρεί σε σχετική μελέτη της η Diana Haas: «Εδώ προφανώς σκηνοθετείται η τελετή της «ετήσιας εορτής Χριστιανικής» (στ. 20) της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού. Όμως, όπως το λέει ο αφηγητής στους στ. 21-24, «σήμερα τελείται, ιδού, πιο επιφανώς» διότι «ο μιαρότατος, ο αποτρόπαιος Ιουλιανός δεν βασιλεύει πια» και τον διαδέχτηκε ο «ευσεβέστατος» Ιοβιανός: βρισκόμαστε συνεπώς στις 14 Σεπτεμβρίου του 363, αφού τον Ιούνιο του έτους εκείνου σκοτώθηκε ο Ιουλιανός και τον διαδέχτηκε ο Ιοβιανός, ο οποίος και πέθανε τον Φεβρουάριο του 364.»
Και πιο κάτω σχολιάζει επίσης η Diana Haas: «Όσο «φέρει παρηγορία και χαρά» στους Χριστιανούς της Αντιοχείας, οι οποίοι βγαίνουν από τα σπίτια τους για να τον προσκυνήσουν (στ. 14-18), τόσο προκαλεί τρόμο στους Εθνικούς, οι οποίοι «συνεσταλμένοι τώρα και δειλοί με βίαν απομακρύνονται από την συνοδείαν». Σ’ αυτήν τη σκηνή βίαιας επίθεσης, ο Σταυρός αποκτά τη δύναμη ενός όπλου στα χέρια των Χριστιανών (η λέξη «δύναμη» απαντά δυο φορές, στους στ. 8 και 19). Σαν να αντηχούν εδώ πύρινα λόγια των Πατέρων της Εκκλησίας, οι οποίοι τον εξυμνούν ως όπλο κατά των εχθρών του Χριστιανισμού ― λόγια σαν τα εξής του Ανδρέα του Κρήτης σε ομιλία του ακριβώς για την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού: «Σταυρός, χριστιανών ελπίς, απεγνωσμένων σωτήρ, υγείας δοτήρ, νενεκρωμένων ζωή, ευσεβείας πρόγραμμα, βλασφημίας φίμωτρον. Σταυρός, όπλον κατ’ εχθρών, σκήπτρον βασιλείας, [κτλ]».
Οι πηγές του ποιήματος εντοπίζονται από την Haas στην Εκκλησιαστική Ιστορία του Θεοδώρητου και στον Κατά Ιουλιανού λόγο του Γρηγορίου Ναζιανζηνού. Και είναι να απορείς με το τι ήξερε ο Καβάφης!
Όπως παρατηρεί σε σχετική μελέτη της η Diana Haas: «Εδώ προφανώς σκηνοθετείται η τελετή της «ετήσιας εορτής Χριστιανικής» (στ. 20) της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού. Όμως, όπως το λέει ο αφηγητής στους στ. 21-24, «σήμερα τελείται, ιδού, πιο επιφανώς» διότι «ο μιαρότατος, ο αποτρόπαιος Ιουλιανός δεν βασιλεύει πια» και τον διαδέχτηκε ο «ευσεβέστατος» Ιοβιανός: βρισκόμαστε συνεπώς στις 14 Σεπτεμβρίου του 363, αφού τον Ιούνιο του έτους εκείνου σκοτώθηκε ο Ιουλιανός και τον διαδέχτηκε ο Ιοβιανός, ο οποίος και πέθανε τον Φεβρουάριο του 364.»
Και πιο κάτω σχολιάζει επίσης η Diana Haas: «Όσο «φέρει παρηγορία και χαρά» στους Χριστιανούς της Αντιοχείας, οι οποίοι βγαίνουν από τα σπίτια τους για να τον προσκυνήσουν (στ. 14-18), τόσο προκαλεί τρόμο στους Εθνικούς, οι οποίοι «συνεσταλμένοι τώρα και δειλοί με βίαν απομακρύνονται από την συνοδείαν». Σ’ αυτήν τη σκηνή βίαιας επίθεσης, ο Σταυρός αποκτά τη δύναμη ενός όπλου στα χέρια των Χριστιανών (η λέξη «δύναμη» απαντά δυο φορές, στους στ. 8 και 19). Σαν να αντηχούν εδώ πύρινα λόγια των Πατέρων της Εκκλησίας, οι οποίοι τον εξυμνούν ως όπλο κατά των εχθρών του Χριστιανισμού ― λόγια σαν τα εξής του Ανδρέα του Κρήτης σε ομιλία του ακριβώς για την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού: «Σταυρός, χριστιανών ελπίς, απεγνωσμένων σωτήρ, υγείας δοτήρ, νενεκρωμένων ζωή, ευσεβείας πρόγραμμα, βλασφημίας φίμωτρον. Σταυρός, όπλον κατ’ εχθρών, σκήπτρον βασιλείας, [κτλ]».
Οι πηγές του ποιήματος εντοπίζονται από την Haas στην Εκκλησιαστική Ιστορία του Θεοδώρητου και στον Κατά Ιουλιανού λόγο του Γρηγορίου Ναζιανζηνού. Και είναι να απορείς με το τι ήξερε ο Καβάφης!
Να σημειώσουμε εδώ ότι η παρουσία της λιτανείας προσφέρει στους Χριστιανούς επιπλέον παρηγοριά, λόγω της παρουσίας των ιερέων. Ο Γ. Π. Σαββίδης καταγράφει ως προς αυτό ένα σχόλιο του ίδιου του ποιητή: «Κλίνω υπέρ της συχνοτέρας παρουσίας των ιερέων ανάμεσό μας. Σε πολλά ταραγμένα σπίτια η παρουσία των φέρνει κάτι από την παρηγορητικήν Εκκλησία». (Καβάφης, περ. Γράμματα, Δ΄, 1918). Αυτήν την «παρηγορητικήν Εκκλησία» πολλοί σήμερα αναζητούν και δεν την βρίσκουν… Ο Καβάφης εδώ και έναν αιώνα – τουλάχιστον – είχε επισημάνει την αναγκαιότητά της…
Και κάτι ακόμα που θεωρώ σημαντικό. Ο Καβάφης στο ποίημα αυτό μας μεταφέρει στην "περιώνυμο πόλη της Αντιοχείας". Η Αντιόχεια κυριαρχεί στο Καβαφικό έργο! Ίσως αυτή να είναι "η πόλη του Καβάφη" κι όχι η Αλεξάνδρεια, με την οποία έχει τόσο ταυτιστεί, αλλά αυτό είναι ένα θέμα που θέλει πολλή ανάλυση.
Το ποίημα, που μας απασχολεί εδώ. διάβασε και ο Γιάννης Τσαρούχης και το ηχογράφησε ο Ανδρέας Εμπειρίκος τον Φεβρουάριο του 1972. O Τσαρούχης έρχεται στην Eλλάδα από το Παρίσι, συναντά τον φίλο του Aνδρέα Eμπειρίκο και του ζητά ο ίδιος να τον ηχογραφήσει να απαγγέλλει τον αγαπημένο τους ποιητή. O Tσαρούχης διάβαζε σε φίλους ποιήματα του K.Π. Kαβάφη από τη δεκαετία του ‘50. Ήταν πάντα αναγνώσεις αληθινής συγκίνησης και ευαισθησίας χωρίς θεατρινισμούς, με μεγάλη λιτότητα και βαθιά αίσθηση του εσωτερικού μέτρου.
Πιστεύω πως δεν επέλεξε τυχαία το συγκεκριμένο ποίημα του Καβάφη («Μεγάλη συνοδεία…), αφού ο ίδιος είχε πει σε συνέντευξή του: «Ενα άλλο επάγγελμα που μου άρεσε πάρα πολύ ήταν να γίνω δεσπότης, διότι μου άρεσε να τους βλέπω στις λιτανείες με τα χρυσά άμφια και τις μίτρες να παρελαύνουν.»
Και κάτι ακόμα που θεωρώ σημαντικό. Ο Καβάφης στο ποίημα αυτό μας μεταφέρει στην "περιώνυμο πόλη της Αντιοχείας". Η Αντιόχεια κυριαρχεί στο Καβαφικό έργο! Ίσως αυτή να είναι "η πόλη του Καβάφη" κι όχι η Αλεξάνδρεια, με την οποία έχει τόσο ταυτιστεί, αλλά αυτό είναι ένα θέμα που θέλει πολλή ανάλυση.
Το ποίημα, που μας απασχολεί εδώ. διάβασε και ο Γιάννης Τσαρούχης και το ηχογράφησε ο Ανδρέας Εμπειρίκος τον Φεβρουάριο του 1972. O Τσαρούχης έρχεται στην Eλλάδα από το Παρίσι, συναντά τον φίλο του Aνδρέα Eμπειρίκο και του ζητά ο ίδιος να τον ηχογραφήσει να απαγγέλλει τον αγαπημένο τους ποιητή. O Tσαρούχης διάβαζε σε φίλους ποιήματα του K.Π. Kαβάφη από τη δεκαετία του ‘50. Ήταν πάντα αναγνώσεις αληθινής συγκίνησης και ευαισθησίας χωρίς θεατρινισμούς, με μεγάλη λιτότητα και βαθιά αίσθηση του εσωτερικού μέτρου.
Πιστεύω πως δεν επέλεξε τυχαία το συγκεκριμένο ποίημα του Καβάφη («Μεγάλη συνοδεία…), αφού ο ίδιος είχε πει σε συνέντευξή του: «Ενα άλλο επάγγελμα που μου άρεσε πάρα πολύ ήταν να γίνω δεσπότης, διότι μου άρεσε να τους βλέπω στις λιτανείες με τα χρυσά άμφια και τις μίτρες να παρελαύνουν.»
Δείτε, επί τη ευκαιρία, και ακούστε ένα ποίημα του Charles Bryant, στα αγγλικά, εμπνευσμένο από το «Μεγάλη Συνοδεία εξ ιερέων και λαϊκών» του Καβάφη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου