ΤΑ ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΣΥΝΟΔΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΣΜΟ

Δημήτρης Μπαλτᾶς 

Πρακτικά Συνέδρίου «Ὁ διεθνής περίγυρος καί ὁ φιλελληνισμός κατά τήν ἑλληνική ἐπανάσταση» (Συνοδικό Μέγαρο τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, 14-15 Ὀκτωβρίου 2016), Ἐκδόσεις Ἀρχονταρίκι, Ἀθήνα 2017, σελ. 391 

Στήν συμβολή τῶν φιλελλήνων κατά τήν ἑλληνική ἐπανάσταση εἶναι ἀφιερωμένος ὁ τόμος τῶν Πρακτικῶν (τοῦ Συνεδρίου τοῦ 2016 πού ὀργάνωσε ἡ Εἰδική Συνοδική Ἐπιτροπή Πολιτιστικῆς Ταυτότητος τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος) τήν ἔκδοση τοῦ ὁποίου ἀνέλαβαν οἱ Ἐκδόσεις Ἀρχονταρίκι. 

Οἱ ἀνακοινώσεις τῶν ἐγκύρων μελετητῶν ἀφοροῦν τόσο στήν προσέγγιση τοῦ φαινομένου τοῦ φιλελληνισμοῦ (Πασχάλης Κιτρομηλίδης, Ἀνδρέας Κοῦκος, Γεώργιος Δίελλας, π. Γεώργιος Μεταλληνός, Κων/νος Κωτσιόπουλος, Κων/νος Σβολόπουλος, Γεώργιος Πουκαμισᾶς), ὅσο καί κυρίως στίς ἐκδηλώσεις τοῦ φιλελληνισμοῦ στίς εὐρωπαϊκές χῶρες (Δημήτρης Μπαλτᾶς, Δημήτριος Γ. Μεταλληνός, Κωστῆς Κοκκινόφτας, Χάρης Ν. Μελετιάδης). Ἐπίσης ἐνδιαφέρουσα εἶναι ἡ εἰδικότερη θεματολογία περί τῶν φιλελλήλων καί τοῦ φιλελληνισμοῦ καί τῆς σχέσεώς τους μέ τούς Ἕλληνες (Χριστίνα Χ. Κολοβοῦ, Ἀθανάσιος Τζιερτζῆς, Νίκος Κανελλόπουλος, Νίκος Τόμπρος, Ἀθηνᾶ Κονταλῆ, Ἐμμανουήλ Βαρβούνης, Δέσποινα Μιχάλαγα). 

Ἀσφαλῶς στίς προσεγγίσεις τῶν μελετητῶν συζητεῖται ἡ ἄποψη ὅτι μεταξύ τῶν φιλελλήλων ὑπῆρξαν καί περιπτώσεις ἀλαζόνων καί τυχοδιωκτῶν. Διερωτᾶται λοιπόν ὁ π. Γεώργιος Μεταλληνός: «Δέν ὑπάρχουν ἀληθινοί φιλέλληνες; Ὑπάρχουν ὁπωσδήποτε, ἀλλά εἶναι ἀνάγκη νά ἀναγνωρίζονται μέ ἀντικειμενικότητα, κάτι πού προϋποθέτει γνήσια καί αὐθεντικά κριτήρια» (σ. 91). 

Σέ μία ἀντίστοιχη κριτική προσέγγιση, ὁ πρέσβης Γεώργιος Πουκαμισᾶς ἰσχυρίζεται ὅτι «ἡ ἀξίωση ἡμῶν τῶν Ἑλλήνων νά ὑπάρχουν φιλέλληνες εἶναι ὑπερβολική, μετά βίας ὑποκρύπτουσα μία διάθεση καί τάση μας νά μήν πράττουμε ἐμεῖς τό δικό μας καθῆκον, καί νά περιμένουμε ἀπό ἄλλους, ἐνίοτε νά ἀναθέτουμε σέ ἄλλους, νά δράσουν, νά ἀγωνιστοῦν στό πλευρό μας» (σ. 385).

Ἐξαντλητική (σσ. 129-214) εἶναι ἡ ἀνακοίνωση-μελέτη τοῦ Ἀθανασίου Τζιερτζῆ γιά τήν προσέγγιση τοῦ ρόλου ἀλλά καί τοῦ ἀριθμοῦ τῶν φιλελλήνων πού βοήθησαν στόν Ἀγῶνα ἀπό τήν ὀπτική τοῦ ἀμφιλεγόμενου Ἀμβροσίου Φραντζῆ. 

Ἐνδιαφέρουσα, μεταξύ ἄλλων, εἶναι ἡ φιλελληνική συμπεριφορά πού ἐπέδειξαν ἑτερόθρησκοι φιλέλληνες, μουσουλμάνοι καί ἑβραῖοι, οἱ ὁποῖοι ὅμως μετεπαναστικά δέν ἀναγνωρίστηκαν ἀπό τό συγκροτηθέν ἑλληνικό κράτος, διότι «ἀπαιτήθηκε γιά τήν πολιτογράφησή τους καί τό ὁμόθρησκον» (σ. 306), ὅπως ἐπισημαίνει σχετικά ἡ Δέσποινα Μιχάλαγα. 

Ἐπίσης στόν παρόντα τόμο ἀναδεικνύεται καί ἡ προσφορά τῶν γυναικῶν στό φιλελληνικό κίνημα, μέ ἰδιαίτερη ἀναφορά στήν Σοφί ντέ Μαρμπουά-Λεμπρέν καί στήν Ρωξάνδρα Στούρτζα-Ἔντλιγκ (σσ. 237-249). 

Στήν περίπτωση τοῦ ὁλλανδικοῦ φιλελληνισμοῦ, παρουσιάζεται γιά πρώτη φορά σέ ἑλληνική μετάφραση ἡ «Ἐπιτάφιος ὠδή» (σσ. 266-277), ποίημα πού συνέθεσε ὁ Γεώργιος τῆς Τούαρ (George de Thouars) μέ ἀφορμή τήν δολοφονία τοῦ Ἰωάννη Καποδίστρια. 

Αὐτές καί ἄλλες ἐνδιαφέρουσες προσεγγίσεις θά συναντήσει τό ἀναγνωστικό κοινό στόν τόμο πού παρουσιάζω σήμερα. Ἀναμφιβόλως οἱ εἰσηγήσεις πού συναπαρτίζουν τά Πρακτικά καί τοῦ Ε΄ Συνεδρίου διακρίνονται γιά τήν ἀναζήτηση τῆς ἱστορικῆς ἀλήθειας, μέ τήν ἐπιστημονική τεκμηρίωση τῶν γραφομένων.