ΟΙ ΠΑΝΑΓΙΕΣ ΤΟΥ ΜΙΚΗ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ ΝΥΝ ΚΑΙ ΑΕΙ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

Οι Παναγιές του Μίκη Θεοδωράκη, δηλαδή τραγούδια του συνθέτη που αναφέρονται στην Παναγία, κυρίως ως σύμβολο της μάνας που πονά κι υπομένει τα πάντα.

Και πρώτα το συγκλονιστικό τραγούδι Μάνα μου και Παναγιά του Μίκη Θεοδωράκη σε στίχους του μεγάλου Τάσου Λειβαδίτη, το οποίο ανήκει στην Πολιτεία, που έγραψε ο συνθέτης το 1959. To πρωτοτραγούδησε ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης το 1960.
"Η τρελή του φεγγαριού", η μυθική Φλέρυ Νταντωνάκη το 1965 βρίσκεται στην Αμερική - δεν είχε συναντηθεί ακόμα με τον Μάνο Χατζιδάκι- και ηχογραφεί στην Vanguard, τη θρυλική φολκ εταιρεία της Joan Baez, τον πρώτο της δίσκο με τίτλο «Fleury: The isles of Greeces». Eκεί, μεταξύ του Δε με πονάς του Καλδάρα ή του Manha de carnaval του Louis Bonfa, ερμήνευε και τρία κομμάτια του «νεαρού 'Ελληνα συνθέτη Μίκη Θεοδωράκη», όπως μας πληροφορεί το ένθετο σημείωμα αυτής της σπάνιας έκδοσης. Ανάμεσά τους το Μάνα μου και Παναγιά, το οποίο ερμηνεύει η Φλέρυ κατά τρόπο μοναδικά σπαρακτικό!
Γι' αυτό και σας παραθέτω, αγαπητοί συνοδίτες, το σχετικό ηχητικό ντοκουμέντο, για να ακούσετε μια ερμηνεία φερμένη από αλλού.... 

Ο ήλιος ήσουν κι η αυγή
της νύχτας το φεγγάρι
της μάνας μου ήσουν η ευχή
της Παναγιάς η χάρη

Έφυγες και κλαίει ο άνεμος το κύμα
κλαίνε τ' άστρα κι η νυχτιά
κλαίει η μάνα μου στο μνήμα
κλαίει, κλαίει κι η Παναγιά

Στον πυρετό ήσουνα δροσιά
κερί μες στο σκοτάδι
άστρο στην κοσμοχαλασιά
βασιλικός στον Άδη

Έφυγες και κλαίει ο άνεμος το κύμα
κλαίνε τ' άστρα κι η νυχτιά
κλαίει κι η μάνα μου στο μνήμα
κλαίει, κλαίει κι η Παναγιά



Γλυκοφιλούσα Παναγιά

Από τον Αύγουστο του 1968 έως τον Νοέμβριο του 1969 η Χούντα είχε θέσει υπό περιορισμόν τον Μίκη Θεοδωράκη στη Ζάτουνα της Αρκαδίας. Κατά την διάρκεια του περιορισμού του, είχε επιτραπεί στον συνθέτη να έχει πιάνο στο σπίτι που κατοικούσε. Από τον Δεκέμβριο του 1968 ως το Νοέμβριο 1969, ο Μίκης Θεοδωράκης συνέθεσε έντεκα κύκλους τραγουδιών, που τους ονόμασε Αρκαδία Ι-ΧΙ ή γνωστές σήμερα και ως Αρκαδίες.

Το ενδιαφέρον είναι ότι τότε, το 1968, ο Μίκης Θεοδωράκης μάθαινε βυζαντινή μουσική, όπως ο ίδιος είπε σε ομιλία του στη Ζάτουνα το 2006: "...εδώ στον ίδιο χώρο, στον Ναό της Παναγίας, όπου πριν 38 χρόνια μαθήτευα την Βυζαντινή μουσική με Δάσκαλο τον Ιερομόναχο Πατέρα Θεοδόση περιστοιχιζόμενος από χορό ψαλτών χωροφυλάκων σε κείνους τους χλωμούς καιρούς της εθνικής μας ντροπής".
Την ίδια περίοδο, κάτω από την πίεση της χούντας, ο Μάνος Ελευθερίου, θέλοντας να δώσει το στίγμα της εποχής εκείνης, έγραψε μία σειρά τραγουδιών. Αρχικά τα τραγούδια αυτά δεν προορίζονταν για τον Θεοδωράκη, αφού ο ίδιος ήταν απομονωμένος και χαμένος στη Ζάτουνα. Οι στίχοι του, όμως, δεν κατάφεραν να μελοποιηθούν από κανένα συνθέτη, αφού καμία εταιρία δεν έβγαζε αυτά τα τραγούδια. Έτσι, ύστερα από τρεις - τέσσερις μήνες και αφού τελειοποίησε τους στίχους του, αποφάσισε ότι ο Μίκης Θεοδωράκης είναι η μόνη λύση.
Παράλληλα, ένα αφιέρωμα του περιοδικού «Γυναίκα» στην Παναγία, τη μάνα του Χριστού, ήταν η αφορμή για να γράψει ο Μάνος Ελευθερίου μία ακόμα συλλογή τραγουδιών στο ίδιο θέμα, που ο ίδιος την ονομάζει «Τα τραγούδια για τη μάνα και τους φίλους».
Έπειτα από κάποιους μήνες στέλνει τα τραγούδια και από τις δύο συλλογές στο Μίκη στη Ζάτουνα. Χρειάστηκε να στηθεί ολόκληρη επιχείρηση ώστε να φτάσουν με μυστικό τρόπο στα χέρια του Θεοδωράκη οι στίχοι του Μάνου Ελευθερίου. Χωρίς να χαθεί ούτε λεπτό, ο Μίκης Θεοδωράκης μελοποιεί μέσα σε λίγες μέρες τους στίχους και τους δίνει τον τίτλο Αρκαδία II και Αρκαδία IIΙ. Στην Αρκαδία ΙΙ περιλαμβάνεται και το τραγούδι Γλυκοφιλούσα Παναγιά, σε στίχους φυσικά Μ. Ελευθερίου, που το ερμηνεύει ο ίδιος ο συνθέτης στο πιάνο σε ηχογραφήσεις του 1974 και του 1976. Το τραγούδι ερμήνευσε και η Ντόρα Γιαννακοπούλου.
Ο κιθαρίστας Rainer Rohloff στον υπέροχο δίσκο του (για σόλο κιθάρα) με τραγούδια του Θεοδωράκη «Songs for Guitar» (2003) διασκευάζει μεταξύ άλλων και τα τραγούδια "Αυτοί που θα ‘ρθουν", "Μάνα, το μάννα τ' ουρανού", "Γλυκοφιλούσα Παναγιά", "Intermezzo", "Πήρα τους δρόμους του ληστή" από τις Αρκαδίες II & III.
Αναδημοσιεύω εδώ την παρτιτούρα του τραγουδιού Γλυκοφιλούσα Παναγιά από την Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος Λίλιαν Βουδούρη, όπου ο συνθέτης έχει δωρίσει όλο το προσωπικό του αρχείο.

Γλυκοφιλούσα Παναγιά,

μάνα μου κι οδηγήτρα μου

κι εγώ στα στήθη έχω καρδιά

που λιώνει από την πίκρα μου.

Γιατ' ήσουν μάνα μια φορά

και ξέρεις τα ραγίσματα

που έχει ο πόνος κι η χαρά

και του καιρού τα πείσματα.

Γιατ' ήσουν μάνα και πονάς,

φέρε το παλικάρι μου

στην ξενιτιά που το γυρνάς,

το σκοτεινό φεγγάρι μου.



Κυρά Παναγιά

"Προδομένος λαός":

Ένας εξαιρετικός δίσκος που χάθηκε μέσα στην πληθώρα των κυκλοφοριών των έργων του Μίκη Θεοδωράκη μετά την μεταπολίτευση, σε στίχους Βαγγέλη Γκούφα από το θεατρικό έργο "Μαντώ Μαυρογένους". Ο δίσκος αυτός κυκλοφόρησε το 1974 από την εταιρία Μinos.

Ένας δίσκος με καθαρά πολιτικό περιεχόμενο και θαυμάσιες ερμηνείες απ' όλους τους τραγουδιστές. Η Χάρις Αλεξίου στο ξεκίνημά της, δικαιώνει απόλυτα την επιλογή του Μίκη. Ερμηνεύει τα τραγούδια με τον δικό της μοναδικό τρόπο, όπως αυτό που παρουσιάζουμε ιδιαίτερα εδώ, το "Κυρά Παναγιά". Ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου και ο Κ. Σμοκοβίτης ερμηνεύουν πραγματικά. Στον δίσκο επίσης συμμετέχουν ο Μάνος Κατράκης με μια ερμηνεία-ντοκουμέντο και η Αλίκη Βουγιουκλάκη μ' ένα τραγούδι στο οποίο η ερμηνεία της δεν έχει καμία σχέση με τα κινηματογραφικά του '60.

Στα μάτια φύτρωσε καημός

κόμπο τον κόμπο η πίκρα

κυρά Παναγιά

κυρά μου Βαγγελίστρια

τι μου 'ταξες τι βρήκα

αγκάθι στην καρδιά.

Πότε θ' ανθίσει Αυγερινός

τ' άστρα να ζευγαρώσουν

αίμα και νερό.

Μαρμαρωμένο τ' όνειρο

και το παράπονό σου

μαύρο κι άχαρο.

Χρόνια και χρόνι' απάντεχα

βαριά να περιμένω

να ξεκουραστώ.

Στα χέρια σταυρολούλουδα

το παραμύθ' υφαίνω σου

το αγέραστο.

Καραβοκύρισσα κυρά

ορθόπλωρη γοργόνα

και μας οδηγά.

Της λευτεριάς Παντάνασσα

θεμέλιωσα κολόνα

μεσοπέλαγα.