Η ΠΕΝΤΑΓΛΩΣΣΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΛΥΤΗ

φωτογραφίες: Ιδιωτική Οδός

Περιπλάνηση στον κόσμο του Ελύτη... 
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΑΘΗΝΑΚΗΣ
Καθημερινή

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ 

Ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας! 

επιμ.: Ιουλίτα Ηλιοπούλου 

μουσική: Γιώργος Κουρουπός 

μτφρ.: αγγλικά: David Conolly, γαλλικά: Béatrice Stellio-Conolly, ιταλικά: Paola Maria Minucci, ισπανικά: Νίνα Αγγελίδου 

εκδ. Ικαρος, σελ. 316 (+ δύο cd) 

«Ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας» – αυτόν τον στίχο θα τον κατατάσσαμε στην κατηγορία, εάν βέβαια υπήρχε, εκείνων που είναι καταγεγραμμένοι στο DNA όσων μιλούν ελληνικά. Ο Οδυσσέας Ελύτης, το έτερο ελληνικό Νομπέλ Λογοτεχνίας, ανήκει και εκείνος στους ποιητές στους οποίους τα παγκόσμια γράμματα –πόσο μάλλον τα ελληνικά– οφείλουν διαχρονική ευγνωμοσύνη. Εξάλλου, ποιος γεωγράφος, ποιος περιπατητής, ποιος περιηγητής έχει καταγράψει καλύτερα το φως, το χρώμα και το παλλόμενο σώμα της Ελλάδας; 

Είναι, όμως, μόνον αυτό; Ο Οδυσσέας Ελύτης, που το 2016 συμπληρώθηκαν 20 χρόνια από τον θάνατό του, ήταν –είναι– οι λέξεις που μπήκαν σε κάθε στόμα που ηχεί ελληνικά, καταγράφοντας την αγωνία του 20ού αιώνα, με τις κοσμογονικές αλλαγές στην Ιστορία και στις Τέχνες. Και οι εκδόσεις Ικαρος χαρίζουν μία έκδοση αποσπασμάτων από το έργο του, σε πέντε γλώσσες: ελληνικά, αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά και ισπανικά – μια έκδοση που πραγματοποιήθηκε με την ευγενική χορηγία της Alpha Bank. 

Η αντιπαραβολή των ξενόγλωσσων αποδόσεων είναι ένα συγκινητικό corpus για όσους ενδιαφέρονται για τον ήχο της ποίησης. Κάτι που φρόντισε να επιτείνει ο συνθέτης Γιώργος Κουρουπός, αφού δύο cd συνοδεύουν την πολυτελή έκδοση, με μελοποιήσεις και αναγνώσεις ποιημάτων, ερμηνευμένες από τους Τάση Χριστογιαννόπουλο, Θεοδώρα Μπάκα, Δημήτρη Καταλειφό και Ιουλίτα Ηλιοπούλου, η οποία είχε και την επιμέλεια της έκδοσης. 

«Στόχος μου στη μικρή αυτή επιλογή ήταν να σχηματιστεί ένα πορτρέτο του ποιητή, μια σύντομη και ουσιαστική περιπλάνηση στον αυτοβιογραφικό και δοκιμιακό λόγο του Οδυσσέα Ελύτη, μαζί με μία ανθολόγηση χαρακτηριστικών ποιητικών μονάδων, που ιχνογραφούν στα μάτια του μυημένου ή και του αμύητου αναγνώστη τη λυρική ταυτότητα, τις ποιητικές αρχές του Ελύτη, το αξιακό του σύστημα. Επελέγησαν χαρακτηριστικά ποιήματα από διαφορετικές περιόδους της γραφής του, αλλά και εικαστικά έργα του Ελύτη, τέμπερες και συνεικόνες, που κοσμούν την έκδοση, μαζί με φωτογραφίες του ποιητή», αναφέρει στην «Κ» η ποιήτρια Ιουλίτα Ηλιοπούλου. 

Γιώργος Κουρουπός και Ιουλίτα Ηλιοπούλου

Ο συνθέτης Γιώργος Κουρουπός, από πλευράς του, λέει στην «Κ» ότι «το πρώτο έργο του Ελύτη με το οποίο καταπιάστηκα ήταν ο –συγκλονιστικός για μένα– “Μικρός Ναυτίλος”. Η μεγάλη ποικιλία γραφής του συγκεκριμένου έργου μού αποκάλυψε τα βασικά κλειδιά που θα με βοηθούσαν να “ξεκλειδώσω” όλα τα ποιήματα του Ελύτη που μελοποίησα ως τραγούδια για φωνή και πιάνο (Lieder), αλλά και για τη συμφωνική μου πρόταση του “Μονογράμματος”. Πάντως, είναι τέτοιος ο όγκος και η ποικιλία του έργου του Ελύτη, που όσες φορές και να επανέλθει κανείς τόσο πιο πλούσιος γίνεται». 

Πράγματι, ακόμη κι ένα απλό ξεφύλλισμα του πολυτελούς τόμου, με μουσική υπόκρουση τις μελωδίες του Γιώργου Κουρουπού και τις φωνές των καλλιτεχνών, αρκεί προκειμένου το ελυτικό σύμπαν να «ξεκλειδωθεί», να μεταμορφωθεί από λέξεις σε κινούμενες εικόνες, είτε εκείνες πηγάζουν από τη φαντασία είτε από την εμπειρία – ο Ελύτης είχε, έτσι κι αλλιώς, το χάρισμα να μετατρέπει ακόμη και τους υπερρεαλιστικούς τριγμούς σε αληθοφανή ήχο. 

«Οι πιο προφανείς αρετές της ποίησης του Ελύτη είναι ο πλούτος της γλώσσας, η διεισδυτική του αντίληψη για τον κόσμο, η πολυσημία των λέξεων και του συνδυασμού τους, καθώς και η ηχητική-μουσική αντίληψη των λέξεων, των στίχων – της γλώσσας εν γένει», υπογραμμίζει ο Γιώργος Κουρουπός, για να τον συμπληρώσει η Ιουλίτα Ηλιοπούλου: «Διαβάζουμε Ελύτη για να ανακαλύψουμε “το λίγο και ακριβές” της ταυτότητάς μας, τη δύναμη της εναντίωσης στο τρέχον, την πίστη στο ουσιώδες και διαρκές, την πίστη σ’ αυτήν την άλλη δύναμη που ξέρει να γίνεται “φως μες στο σκοτάδι, συνείδηση μέσα στον παραλογισμό”». 

Μοιραία, κάθε τέτοια έκδοση διεμβολίζει το ασαφές παρόν, τη ρευστή υφή των πάλαι ποτέ βεβαιοτήτων – ίσως, δε, η ακατάπαυστη επανεπίσκεψη στο έργο του Ελύτη είναι μία προσπάθεια να βρούμε κρατήματα μέσα στην περιρρέουσα ανησυχία. «Δεν γνωρίζω πόσο “φρέσκια” μπορεί να φαίνονται η ποίηση αλλά και η μουσική μου ερμηνεία του Ελύτη στ’ αυτιά της νεότερης γενιάς, στη μίζερη περίοδο που διανύουμε. Θέλω να πιστεύω πως υπάρχουν πάντα ευαίσθητοι νεαροί αναγνώστες, που μπορούν –ιδιαίτερα μέσω της μουσικής– να προσεγγίσουν ευκολότερα μια τόσο πνευματική και, συνάμα, συγκινητική δημιουργία», σημειώνει ο Γιώργος Κουρουπός.

Ο Γιώργος Κουρουπός ανάμεσα στις τρεις κύριες μεταφράστριες της Ανθολογίας.
Από αριστερά: Beatrice Connoly (γαλλικά), Paola Maria Minucci (ιταλικά) και Νίνα Αγγελίδη (ισπανικά)

«Το επιπλέον που ανακαλύπτουμε είναι το βαθύτερο νόημα ενός κόσμου όχι μόνο δομημένου σε στέρεες αξίες, αλλά ενός πνευματικού κόσμου που μάχεται, αντιτίθεται, διεκδικεί μια ζωή στα μέτρα της καρδιάς του, στο ήθος της γλώσσας του, στην αισθητική του τοπίου του και προπάντων στην οικουμενικότητα των ιδεών του. Διαβάζουμε Ελύτη για να αποκαλύψουμε το πιο αθώο και δυναμικό είναι μας. Η χρονική στιγμή στην οποία βρισκόμαστε εμείς, η δική μας πνευματική πορεία μάς επιτρέπουν ή όχι τη μεγαλύτερη εμβάθυνση στα κείμενα, τη διαφορετική και πληρέστερη ανάγνωση ακόμη και οικείων ποιημάτων», προσθέτει η Ιουλίτα Ηλιοπούλου. 

Και, στ’ αλήθεια, τα «οικεία ποιήματα» συναγωνίζονται για το ποιο πρώτα θα περιγράψει, με τη γνώριμη λυρική διαύγεια του Ελύτη τη δεδομένη χρονική συγκυρία. Και όλα αυτά, διότι το σκάψιμο στις –διαφορετικής θερμοκρασίας χρώματος και αισθήματος– λέξεις του ποιητή επανεπιβεβαιώνει αυτό που ο ίδιος είχε γράψει: «Ζητούσα μια παρηγοριά πέραν από τα όπλα ή την ατομική τύχη του καθενός μας. Και την έβρισκα σε μια δύναμη άλλη, που ξέρει να γίνεται φως μέσα στο σκοτάδι, συνείδηση μέσα στον παραλογισμό, διάρκεια μέσα στην αθλιότητα των μισερών ανθρώπινων έργων. Πρόκειται για ένα αίσθημα εμπιστοσύνης που σου γεννά για τη ζωή η δυνατότητα της Τέχνης να την αναπλάθει σ’ ένα ανώτερο επίπεδο, να σε πείθει ότι όλα είναι, από ένα σημείο και πέρα, εφικτά» («Το χρονικό μιας Δεκαετίας» από τα «Ανοιχτά χαρτιά»).

Δείτε τις σχετικές αναρτήσεις της Ιδιωτικής Οδού:
- Η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΠΕΝΤΑΓΛΩΣΣΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΥΤΗ ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ (ΦΩΤΟ)
- ΜΙΑ ΠΕΝΤΑΓΛΩΣΣΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ ΜΕ ΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΟΥΡΟΥΠΟΥ