ΤΟ ΝΕΟ ΤΕΥΧΟΣ ΤΟΥ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ "ΝΟΜΟΚΑΝΟΝΙΚΑ"

«ΝΟΜΟΚΑΝΟΝΙΚΑ», ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ, ΤΕΥΧΟΣ 2 / 2016 

Του Χάρη Ανδρεόπουλου * 

Με μελέτες και άρθρα που προσεγγίζουν από την πλευρά του Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου ιστορικά ζητήματα, όπως το «ανάθεμα» κατά του Ελευθερίου Βενιζέλου (1916), η συμβολή του Μελετίου Μεταξάκη, ως Μητροπολίτου Κιτίου (1910 – 1918), στη σύνταξη του Καταστατικού Χάρτου της Εκκλησίας της Κύπρου, ο ρόλος που διεδραμάτισε η Εκκλησία της Κρήτης ως προς τις σχέσεις της με την Πολιτεία στο νησί κατά την περίοδο του εθνικού διχασμού (1915 – 1917), καθώς, και με ζητήματα που αφορούν στα ατομικά δικαιώματα και το «εσωτερικό δίκαιο» της Εκκλησίας στην ελληνική έννομη τάξη, κυκλοφόρησε, προσφάτως, το νέο τεύχος (2/2016) του επιστημονικού περιοδικού (τα) «Νομοκανονικά». Στην ύλη του νέου τεύχους περιέχονται, επίσης, πρόσφατες σημαντικές δικαστικές αποφάσεις που άπτονται διοικητικών ζητημάτων εκκλησιαστικής φύσεως, καθώς και η απόφαση της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα που αφορά στο θέμα της ακολουθητέας διαδικασίας απαλλαγής μαθητή από τη διδασκαλία των Θρησκευτικών. 

Τα «Νομοκανονικά» είναι η εξαμηνιαία Επιθεώρηση που επιδιώκει να καλύψει δύο σύνθετους και δυσχερείς επιστημονικούς κλάδους, το Εκκλησιαστικό και το Κανονικό Δίκαιο, τόσο σε επίπεδο θεωρίας όσο και δικαστηριακής πράξεως. Αποτελούν το επιστημονικό όργανο της Εταιρείας Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου και απευθύνονται σε δικηγόρους, δικαστές, θεολόγους και σε κάθε ερευνητή επιστήμονα από τον χώρο των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών (ιστορικό, κοινωνιολόγο, κ.λ.π.) που εντρυφεί στο πεδίο των σχέσεων Πολιτείας – Εκκλησίας / θρησκευτικών κοινοτήτων. Εκδίδονται ανελλιπώς από τον Μάιο του 2002 και ήλθαν, σύμφωνα με την πρόθεση του ιδρυτού και Διευθυντού τους, ομοτίμου καθηγητού Εκκλησιαστικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ κ. Ιωάννη Μ. Κονιδάρη, να καλύψουν την απουσία που είχε από ικανού χρόνου καταστεί ευκρινώς ορατή, μιας περιοδικής εκδόσεως, η οποία να προάγει την επιστήμη στα ζητήματα του Εκκλησιαστικού και του Κανονικού Δικαίου και ευρύτερα τον δημόσιο διάλογο στα ζητήματα των σχέσεων Πολιτείας και Εκκλησίας, τα οποία εμφανίζονται στο προσκήνιο με αξιοζήλευτη περιοδικότητα αποτελώντας - το τελευταίο διάστημα όλο και συχνότερα, όλο και εντονότερα – θέμα «ημερησίας διατάξεως» στην ατζέντα του δημοσίου διαλόγου. Παραλλήλως, τα «Νομοκανονικά» φιλοδοξούν να αποτελέσουν το κατάλληλο εκείνο βήμα που θα επιτρέψει στις νέες επιστημονικές δυνάμεις του κλάδου να εμφανισθούν στο προσκήνιο και να δοκιμασθούν. 

ΜΕΛΕΤΕΣ 

Στην ύλη του περιοδικού περιλαμβάνονται τρεις ενότητες, που περιέχουν άρθρα, μελέτες ή / και γνωμοδοτήσεις, αποφάσεις ελληνικών και διεθνών δικαστηρίων, ιδίως του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, όπως και Πράξεων των Ανεξαρτήτων Αρχών, κατά το δυνατόν με σχόλια και παρατηρήσεις, καθώς και βιβλιοκρισίες και βιβλιοπαρουσιάσεις. 

Στο νέο τεύχος (2/2016) περιλαμβάνονται οι ακόλουθες μελέτες / άρθρα: 

α) του ομοτίμου καθηγητού της Νομικής Σχολής κ. Ι. Μ. Κονιδάρη, με θέμα «Το ανάθεμα κατά του Ελευθερίου Βενιζέλου (12.12.1916). Ο κ. Κονιδάρης αφού διεκτραγωδεί τη συμμετοχή της Εκκλησίας στις πολιτικές έριδες της εποχής ανάμεσα στη βασιλική και τη βενιζελική παράταξη και την εμπλοκή της υπέρ της πρώτης, εστιάζει στο ζήτημα του «αναθέματος». Ακριβολογώντας δε περί αυτού εξηγεί ότι αφ΄ ης στιγμής το «ανάθεμα» είναι καθαρώς εκκλησιαστική ποινή (αφορισμός), «πολιτικό ανάθεμα», όπως ισχυρίσθηκαν κάποιοι ότι ήταν το ανάθεμα κατά του Βενιζέλου, δεν υπάρχει, δεν προβλέπεται, δεν νοείται. Οσον αφορά αυτό καθ΄ εαυτό το επιβληθέν εκκλησιαστικό «ανάθεμα» κατά του Βενιζέλου και συμμεριζόμενος την άποψη του κορυφαίου κανονολόγου του 20ου αιώνα Αμίλκα Αλεβιζάτου, ο οποίος το χαρακτήρισε ως παράδειγμα «τουλάχιστον ανοήτου επιβολής αναθέματος, καθ΄ όλως μάλιστα οχλώδη και ανάξιον τη Εκκλησία τρόπον», ο κ. Κονιδάρης επεξηγεί και αναλύει τους λόγους που οδήγησαν τον νεότερο νομοθέτη να θέσει αυξημένες προϋποθέσεις για την επιβολή της βαρύτατης αυτής εκκλησιαστικής ποινής. 

β) του καθηγητού της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας κ. Αχιλλέως Αιμιλιανίδη, με θέμα «Ο Μελέτιος Μεταξάκης και ο Καταστατικός Χάρτης της Εκκλησίας Κύπρου του 1914», δια του οποίου αναδεικνύεται η συμβολή του τότε Μητροπολίτου Κιτίου (1910 – 1918) Μελετίου Μεταξάκη (του μετέπειτα Αθηνών [1918 – 1920], εν συνεχεία Κωνσταντινουπόλεως [1921 – 1923] και, τέλος, Αλεξανδρείας [1926 – 1935]), στη σύνταξη για πρώτη φορά πρώτου Καταστατικού Χάρτου στην Εκκλησία της Κρήτης κατά το έτος 1914 και ο οποίος ίσχυσε πάνω από από μισό αιώνα και συγκεκριμένα μέχρι τη θέση σε ισχύ νέου Καταστατικού Χάρτου το 1979. 

γ) του διδάκτορος Ιστορίας και διδάσκοντος στην Πατριαρχική Ανωτάτη Εκκλησιαστική Ακαδημία Κρήτης κ. Εμμανουήλ Χαλκιαδάκη με θέμα «Η Εκκλησία της Κρήτης την περίοδο του Εθνικού Διχασμού (1915 – 1917). Η μελέτη αυτή εξετάζει το ρόλο της Εκκλησίας της Κρήτης και τις σχέσεις Εκκλησίας – Πολιτείας στο νησί την περίοδο του εθνικού διχασμού (κυρίως το διάστημα 1915 – 1917), όπως ονομάσθηκε η πολιτική διαμάχη ανάμεσα στον τότε πρωθυπουργό Ελ. Βενιζέλο και το βασιλιά Κωνσταντίνο, με αφορμή την είσοδο της Ελλάδος στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό της Αντάτ. 

δ) του διδάκτορος Νομικής και ειδικού νομικού συμβούλου της Εκκλησίας της Ελλάδος κ. Θεοδώρου Παπαγεωργίου με θέμα «Ατομικά δικαιώματα και «εσωτερικό δίκαιο» της Εκκλησίας στην ελληνική έννομη τάξη κατά τη νομολογία». Ο κ. Παπαγεωργίου αναλύει τη «διαπάλη» μεταξύ των νόμων της Πολιτείας και των Κανόνων της Εκκλησίας εκθέτοντας σειρά περιπτώσεων που καθιστούν προβληματική την εναρμόνισή τους, καθόσον μάλιστα υπό το ισχύον καθεστώς των σχέσεων (της «νόμω κρατούσης πολιτείας») υφίσταται μερική κατοχύρωση των Κανόνων και ειδικότερα μόνο των αναφερομένων σε δογματικά ζητήματα, ενώ για τα θεωρούμενα διοικητικά δύναται ο νομοθέτης να προχωρεί και στη θέσπιση νόμων που έρχονται σε αντίθεση με τους κανόνες που έχει θεσπίσει η Εκκλησία για τα εσωτερικά (interna corporis) – διοικητικής φύσεως - ζητήματά της. 

ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ 

Στο ίδιο τεύχος των «Νομοκανονικών» παρουσιάζονται και αναλύονται σημαντικές δικαστικές αποφάσεις που άπτονται ζητημάτων εκκλησιαστικής φύσεως, όπως αυτές του Συμβουλίου της Επικρατείας με αριθ. 510/2015, τμήμα Γ΄, (με την οποία επί αιτήσεως ακυρώσεως κατά πράξεως επιχωρίου Μητροπολίτου που αφορά στη διοίκηση Μονής κρίθηκε ότι ο Μητροπολίτης δεν έχει εξουσία αποψιλώσεως των αρμοδιοτήτων του Ηγουμενοσυμβουλίου ή αντικαταστάσεώς του από άλλο όργανο), 299/2016, τμήμα Γ’, (με την οποία κρίθηκε ότι Π.Δ. περί διαλύσεως Μονής είναι ακυρωτέο, επειδή κατά τον χρόνο δημοσιεύσεώς του δεν ίσχυε απόφαση της Δ.Ι.Σ. της Εκκλησίας η οποία να εγκρίνει τη διάλυση, καθώς είχαν αρθεί ή ατονήσει οι λόγοι για στους οποίους είχε βασισθεί η έγκριση αυτή), 1458/2016, τμήμα Δ΄, (δια της οποίας κρίθηκε ότι η ανέγερση ναών, ευκτηρίων οίκων και λατρευτικών χώρων γενικώς, επομένως και τεμένους, δεν προϋποθέτει τη τήρηση διαδικασίας περιβαλλοντικής αδειοδοτήσεως), κ.α. Επίσης, δημοσιεύεται η υπ΄ αριθ, 94/2015 Ολομ. απόφαση της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα η οποία εκδόθηκε μετά από προσφυγή γονέων που ζητούσαν απαλλαγή του παιδιού τους από το μάθημα των Θρησκευτικών, με την επίκληση λόγων θρησκευτικής συνειδήσεως. Με την απόφαση της Αρχής αναγνωρίζεται η διαζευκτική δυνατότητα υποβολής υπεύθυνης δηλώσεως του μαθητή (αν είναι ενήλικος) ή των γονέων του (αν είναι ανήλικος) ότι δεν είναι ορθόδοξος χριστιανός ή αιτήσεως για την απαλλαγή του για λόγους θρησκευτικής συνειδήσεως, χωρίς να δηλώνεται στην περίπτωση αυτή, εάν είναι ή όχι χριστιανός ορθόδοξος, παρεχομένης έτσι της δυνατότητος απαλλαγής του μαθητή χωρίς αποκάλυψη των θρησκευτικών του πεποιθήσεων ή τυχόν ανυπαρξίας αυτών. Εν προκειμένω δεν μπορεί παρά να διερωτηθεί κανείς ποια θα ήταν μια νέα κρίση της Αρχής, επί παρομοίας προσφυγής, μετά την θέση σε εφαρμογή - από τη φετεινή σχολική χρονιά (2016/2017) - των νέων Προγραμμάτων Σπουδών στα Θρησκευτικά (Δημοτικού, Γυμνασίου, Λυκείου), τα οποία, σύμφωνα με την αρμόδια εκπαιδευτική Αρχή (Υπ. Παιδείας), έχουν παύσει να έχουν «ομολογιακό» χαρακτήρα, αποκτώντας, πλέον «γνωσιολογικό», προσανατολισμό. 

Στο νέο τεύχος δημοσιεύεται από τον λέκτορα Εκκλησιαστικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ κ. Γεώργιο Ανδρουτσόπουλο επισκόπηση της βιβλιογραφίας εκκλησιαστικού δικαίου των ετών 2010 – 2016. Η καταγραφή περιλαμβάνει σε δύο διακεκριμένα τμήματα τις μονογραφίες που έχουν εκδοθεί και τα άρθρα / μελέτες, που έχουν δημοσιευθεί στο συγκεκριμένο διάστημα. 

* Τα «Νομοκανονικά» διευθύνονται υπό του ομοτίμου καθηγητού του Εκκλησιαστικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Ιωάννη Μ. Κονιδάρη και κυκλοφορούν τον Νοέμβριο και Μάϊο κάθε έτους από τις Εκδόσεις «Σάκκουλας Α.Ε.» (http://www.sakkoulas.gr). 

* O Χάρης Ανδρεόπουλος είναι καθηγητής Θρησκευτικών στη Β/θμια Εκπαίδευση, Διδάκτωρ (PhD) Εκκλησιαστικής Ιστορίας ΑΠΘ (xaan@theo.auth.gr ).