Από το Τρίτο Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας άκουσα πριν χρόνια – και ευτυχώς την μαγνητοφώνησα – μια σπάνια ηχογράφηση μεγάλης αξίας: Η Σαπφώ Νοταρά διαβάζει Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Ήταν μια έμπνευση του Μάνου Χατζιδάκι, όταν ήταν διευθυντής στο Τρίτο, η οποία αποδεικνύεται με το πέρασμα του χρόνου, ιστορικής σημασίας.
Η εκπομπή που άκουσα ήταν η περίφημη "Μουσικές εξαίσιες ενός αόρατου θιάσου" του Βασίλη Νικολαϊδη, απ' όπου μεταδόθηκαν ο "Έρωτας στα χιόνια", "Το μοιρολόγι της φώκιας" και "Φώτα ολόφωτα".
Ήταν στις αρχές της δεκαετίας του '80 (δεν έχει εντοπιστεί απ' όσο ξέρω ακριβής χρονολογία) που ηχογράφησε τον Παπαδιαμάντη η Σαπφώ Νοταρά και ήταν την ίδια περίπου εποχή που ο Μάνος Χατζιδάκις αξιοποιούσε ευφάνταστα την ιδιαίτερη φωνητική της εκφραστικότητα στη μουσικοθεατρική παράσταση "Πορνογραφία" (1982), το κύκνειο άσμα της ξεχασμένης ηθοποιού, η οποία τρία μόλις χρόνια αργότερα, στις 11 Ιουνίου 1985, βρέθηκε νεκρή, μόνη και σε προχωρημένη αποσύνθεση, στο μικρό της διαμέρισμα...
Η Σαπφώ Νοταρά, κωμικός και τραγωδός μαζί, διάβασε με συγκινητικό και κατανυκτικό τρόπο επτά συνολικά διηγήματα του κυρ Αλέξανδρου. Οι ηχοληψίες πρέπει να έγιναν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, γιατί είναι φανερή η διαφορά στην ποιότητα του ήχου.
Τα επτά διηγήματα, μοιρασμένα σε δύο ενότητες, είναι τα εξής: Μέρος 1ο: 1. Υπηρέτρα (24:02) - 2. Το σπιτάκι στο λειβάδι (24:58) - 3. Φώτα ολόφωτα (21:54) Μέρος 2ο: 4, Ωχ, βασανάκια (25:06) - 5. Το καμίνι (17:40) - 6. Το μοιρολόγι της φώκιας (11:31) - 7. Έρωτας στα χιόνια (15:55).
Τώρα, χάρη στην τεχνολογία, παραθέτουμε εδώ την ηχογράφηση του διηγήματος "Έρωτας στα χιόνια".
Μουσική επιμέλεια: Ανακρέων Παπαγεωργίου
Ρύθμιση ήχου: Θόδωρος Σφέτσας
Επιμέλεια εκπομπής: Νέλλα Δουλτσίνου.
Μουσική επιμέλεια: Ανακρέων Παπαγεωργίου
Ρύθμιση ήχου: Θόδωρος Σφέτσας
Επιμέλεια εκπομπής: Νέλλα Δουλτσίνου.
Ακούω το «Έρωτας στα χιόνια» από την Σαπφώ Νοταρά και σκέφτομαι γιατί άραγε διαβάζει τόσο συγκλονιστικά. Μονότονα - σα να μουρμουράει (όπως ακριβώς ο ήρωας μπαρμπα - Γιαννιός: "μορμυρίζων") ή σα να ισοκρατεί - μα κι απόλυτα εκφραστικά.
Νομίζω διότι και η ίδια θα μπορούσε κάλλιστα να είναι μια τραγική φιγούρα του κυρ-Αλέξανδρου. Μια θηλυκή εκδοχή, ας πούμε, του ήρωα του διηγήματος «Έρωτας στα χιόνια», του μπαρμπα-Γιαννιού. Κι αυτή, όπως και κείνος, μόνη κι έρημη στη ζωή. Ίσως έζησε κάποιες καλές στιγμές, όπως κι εκείνος στην Μασσαλία, όταν «επρωτομπαρκάρησε ναύτης εις την βομβάρδαν του εξαδέλφου του». Αλλά αφού «έφαγεν» όλα όσα είχε αποκτήσει, επέστρεψε στην πατρίδα του μόνος. «Κανένα δεν είχε εις τον κόσμον, ήτον έρημος».
Και η μακαρίτισσα η κυρά Σαπφώ μόνη έζησε και μόνη πέθανε.
Ο θεολόγος και ποιητής Ματθαίος Μουντές - που λάτρεψε τον "Έρωτα στα χιόνια" της κυρα Σαπφώς, έγραψε τον Δεκέμβριο του 1985, λίγους μήνες μετά την αναχώρηση της: Η Νοταρά καλλιέργησε με πείσμα την ερημιά της σαν ένα φυτό εσωτερικού χώρου. Με ημίφως, άνυδρα και με μία σπαρακτική καρτερία.
Ο μπαρμπα-Γιαννιός πέθανε μια χιονισμένη νύχτα στο κατώφλι του σπιτιού της γειτόνισσας «της πολυλογούς και ψεύτρας», χωρίς να τον πάρει κανείς είδηση. Σωριάστηκε στο χιόνι. «Και η χιών έγινε σινδών, σάβανον».
Και η μακαρίτισσα η κυρά Σαπφώ μόνη έζησε και μόνη πέθανε.
Ο θεολόγος και ποιητής Ματθαίος Μουντές - που λάτρεψε τον "Έρωτα στα χιόνια" της κυρα Σαπφώς, έγραψε τον Δεκέμβριο του 1985, λίγους μήνες μετά την αναχώρηση της: Η Νοταρά καλλιέργησε με πείσμα την ερημιά της σαν ένα φυτό εσωτερικού χώρου. Με ημίφως, άνυδρα και με μία σπαρακτική καρτερία.
Ο μπαρμπα-Γιαννιός πέθανε μια χιονισμένη νύχτα στο κατώφλι του σπιτιού της γειτόνισσας «της πολυλογούς και ψεύτρας», χωρίς να τον πάρει κανείς είδηση. Σωριάστηκε στο χιόνι. «Και η χιών έγινε σινδών, σάβανον».
Και η κυρά Σαπφώ πέθανε μόνη διότι «εψύγη η αγάπη των πολλών». Και κανείς δεν την αναζήτησε…Ποιος να τους αγαπήσει αυτούς; Ήσαν έρημοι εις τον κόσμον… Έρημοι μα κάτασπροι, πάλλευκοι, εξαγνισμένοι απ’ τα βάσανα…
«Και η χιών έγινε σινδών, σάβανον. Και ο μπαρμπα-Γιαννιός άσπρισεν όλος, κ’ εκοιμήθη υπό την χιόνα, δια να μη παρασταθή γυμνός και τετραχηλισμένος, αυτός και η ζωή του και αι πράξεις του, ενώπιον του Κριτού, του Παλαιού Ημερών, του Τρισαγίου».
Μία σύγχρονη τραγουδιστική προσέγγιση στίχων από τον "Έρωτα στα χιόνια" από τον Χρυσόστομο Σταμούλη, παραθέτουμε στη συνέχεια, σε μίξη με την αφήγηση της Σαπφώς Νοταρά. Τραγουδά ο Γεράσιμος Ανδρεάτος. Τον συνοδεύει η Κωνσταντίνα Τεντόγλου.
Μία σύγχρονη τραγουδιστική προσέγγιση στίχων από τον "Έρωτα στα χιόνια" από τον Χρυσόστομο Σταμούλη, παραθέτουμε στη συνέχεια, σε μίξη με την αφήγηση της Σαπφώς Νοταρά. Τραγουδά ο Γεράσιμος Ανδρεάτος. Τον συνοδεύει η Κωνσταντίνα Τεντόγλου.
Από το μουσικό cd του Χρυσόστομου Σταμούλη: «Αγάπη σ' αγαπάω» (Εκδόσεις Αρμός, 2013).
Παίζουν οι μουσικοί: Θάνος Σταυρίδης (ακορντεόν-κρουστά), Δημήτρης Λάππας (μπουζούκι-κιθάρες-μπάσο).
Εικονοποίηση: Στάθης Λιανός-Λιάντης.
Φέτος, το 2017, συμπληρώνονται 110 χρόνια από την γέννηση της Σαπφώς Νοταρά (Βήσσανη Ιωαννίνων 1907 ή κατ' άλλους Ηράκλειο).
Ελπίζω να τα καταφέρουμε και να επανερχόμαστε στην Σαπφώ μέσα στη χρονιά.
Επί του παρόντος την χαιρετίζουμε με ένα ποίημα του Γαβρήλου Χατζησταυρίδη, στο οποίο γίνεται αναφορά και στην ερμηνεία της στον Παπαδιαμάντη:
ΣΑΠΦΩ ΝΟΤΑΡΑ
Πίσω απ’ την άγρια φωνή καυτό το αίμα πάλλει
η θηλυκότητά σου απτή κάτω από γκρίζο ντύμα
δεν την κατάλαβε κανείς ! Των φύλων φταίει η πάλη
και το μικρό σου όνομα που έδινε λάθος σήμα.
Σαπφώ, πουλί της μοναξιάς, θρήνου πικρού κλωνάρι,
μας δώρισες ψιθυριστά το πιο λαμπρό διαμάντι
όταν αφουγκραζόσουνα σε σκοτεινό πατάρι
του Χατζιδάκι τον σφυγμό και του Παπαδιαμάντη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου