ΘΕΟΣ, ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΣΤΟΝ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ

Διδάκτωρ του Τμήματος Θεολογίας Α.Π.Θ. η Μαρία Χατζηαποστόλου 

Διδάκτωρ του Τμήματος Θεολογίας Α.Π.Θ. ανακηρύχθηκε η Μαρία Χατζηαποστόλου, ομόφωνα με τον βαθμό «Άριστα» και έπειτα από τη δημόσια υποστήριξη της διδακτορικής της διατριβής με θέμα: «Θεός, κόσμος, άνθρωπος. Σπουδή στα κείμενα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη και του Νίκου Καζαντζάκη». Η πρωτοτυπία της παρούσης μελέτης έγκειται στο γεγονός πως για πρώτη φορά στον χώρο της Ορθοδοξίας εξετάζεται με τρόπο συστηματικό η σχέση των κορυφαίων συγγραφέων Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη και Νίκου Καζαντζάκη. 

Η Μαρία Χατζηαποστόλου γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και είναι απόφοιτος του Τμήματος Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, από το οποίο ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές της σπουδές στον κλάδο της Συστηματικής Θεολογίας με ειδίκευση στη Δογματική. Αυτόν τον καιρό εργάζεται ως Επιστημονική Συνεργάτις της Ορθοδόξου Ακαδημίας Κρήτης (ΟΑΚ), καθώς είναι Υπεύθυνη των Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων της ΟΑΚ και διοργανώτρια Συνεδρίων που αφορούν τα πεδία της Θεολογίας και της Λογοτεχνίας, αλλά και Ημερίδων των Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων της ΟΑΚ. 

Η μεταπτυχιακή της διατριβή με τίτλο: «Το πρόσωπο του Χριστού στο Νίκο Καζαντζάκη», η οποία απέσπασε το «Α΄ Διεθνές Βραβείο “Νίκος Καζαντζάκης”» από τη Διεθνή Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη (Δ.Ε.Φ.Ν.Κ.), αφιερώθηκε στον σύμβουλο καθηγητή κ. Χρυσόστομο Σταμούλη και εκδόθηκε σε βιβλίο από τις εκδόσεις «Αρμός», αποτελεί την απαρχή μιας εις βάθους μελέτης για τη σχέση της θεολογίας με τη λογοτεχνία, καθώς η Μαρία Χατζηαποστόλου ακολουθεί πιστά τη γραμμή του μακαριστού και πρωτοπόρου θεολόγου Νίκου Ματσούκα. Η παρούσα διδακτορική διατριβή με θέμα: «Θεός, κόσμος, άνθρωπος. Σπουδή στα κείμενα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη και του Νίκου Καζαντζάκη», με σύμβουλο καθηγητή και πάλι τον καθηγητή Δογματικής Θεολογίας κ. Χρυσόστομο Σταμούλη, θα εκδοθεί σε βιβλίο από τις εκδόσεις «Αρμός», το εξώφυλλο του οποίου θα κοσμεί και πάλι ζωγραφιά του αγιογράφου Γιώργου Κόρδη, ο οποίος εκφράζει εικαστικά το παπαδιαμαντικό, αλλά και καζαντζακικό σύμπαν και το οποίο αφιερώνεται από τη συγγραφέα στον Δρα Κωνσταντίνο Ζορμπά, Γενικό Διευθυντή της Ορθοδόξου Ακαδημίας Κρήτης. 

Πιο αναλυτικά, στην παρούσα μελέτη γίνεται ένα ταξίδι στη χριστοκεντρική ανθρωπολογία ή με άλλα λόγια στην ανθρωποκεντρική χριστολογία των δύο συγγραφέων, με μεγάλη αναφορά στον ανθρώπινο έρωτα ως εφαλτηρίου για το θείο έρωτα και στη θεώρηση του έρωτα ως σταύρωση του εγωισμού. Παράλληλα, το παράδοξο του μυστηρίου του θανάτου και η αντιμετώπισή του, ως αυθεντική έκφραση της ορθόδοξης παράδοσης και μέσα από την πίστη στην Ανάσταση, αναλύεται μέσα από τη σκέψη και το λόγο των δύο συγγραφέων. Έντονη είναι και η παρουσία της σταυροαναστάσιμης προοπτικής στα έργα τους, καθώς και η μεταφυσική λειτουργία της μνήμης και της καρδιάς, ως δυνάμεις που ζωντανεύουν μέσα στην καρδιά των ανθρώπων τους αγαπημένους νεκρούς, όπως και η θεώρηση της Αναστάσεως, ως του αρρήτου εκείνου μυστηρίου, που υπερβαίνει την ανθρώπινη λογική και προσεγγίζεται μονάχα με την καρδιά του ανθρώπου. 

Λόγος γίνεται και για την άσκηση της αυτοσυνειδησίας που ως ανθρωποθεοκεντρική εκκλησιολογία, επεκτείνει τα αληθινά όρια της Εκκλησίας που διασπούν κάθε σύστημα, καθώς είναι τα όρια της αγάπης του Θεού, μέσα από τη μεταμόρφωση του σύμπαντος κόσμου, στην έννοια της ελευθερίας στην ορθόδοξη θεολογία, αλλά και στην οντολογία του ανθρώπινου προσώπου, το οποίο καταξιώνεται μέσα από το σταυροαναστάσιμο ήθος και την τρέλα του θείου έρωτα, που νικά κάθε παραλογισμό του ηθικισμού. 

Ταυτοχρόνως, οι αντι-ήρωες των δύο συγγραφέων, εκφράζουν την ανθρωπολογία του περιθωρίου που γίνεται θεολογία του περιθωρίου, μέσα από την απλότητα και την ταπείνωση που οδηγούν στην αγιότητα. Παράλληλα, στους δύο συγγραφείς η δια Χριστόν σαλότητα κατανοείται ως ανθρωπολογικό πρότυπο αγιότητας, όπως και το πρόσωπο του άλλου και ιδιαίτερα του ξένου και του περιθωριακού, θεωρείται ως πρόσωπο του ίδιου του Χριστού. 

Ένα ρήγμα, λοιπόν, στην «ασφαλή» βεβαιότητα αιώνων, ιδωμένη μέσα από το πρίσμα των συγγραφέων, κυριαρχεί στην παρούσα μελέτη, μέσα από τον τονισμό της αξίας του αγώνα και του ανήφορου, ως αυθεντικής έκφρασης της ορθόδοξης άσκησης και με ταυτόχρονη αναφορά στην αγία αβεβαιότητα ως του μοναδικού δρόμου για την αγιότητα.