ΜΙΚΡΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΜΕΓΑΛΟ ΑΝΤΡΕΪ ΒΑΪΝΤΑ

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου 

«Όλοι προερχόμαστε από τον Βάιντα. Μέσα απ' αυτόν κοιτάζαμε την Πολωνία και τους εαυτούς μας. Και έτσι την καταλαβαίναμε καλύτερα. Τώρα θα είναι πιο δύσκολo», έγραψε στον λογαριασμό του στο Twitter ο Ντόναλντ Τουσκ, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και πρώην πρωθυπουργός της Πολωνίας, με αφορμή τον θάνατο, την Κυριακή 9 Οκτωβρίου 2016, του μεγάλου Πολωνού σκηνοθέτη Αντρέι Βάιντα σε ηλικία 90 ετών. 

Ανατρέχοντας στο αρχείο μας εντοπίσαμε ένα παλιό μα πρωτοποριακό αφιέρωμα στον Βάιντα. 

Ο σκηνοθέτης Πέτρος Μινώπετρος (σήμερα ορθόδοξος κληρικός) υπήρξε ο ιδρυτής και Διευθυντής της Cinematheque (ταινιοθήκη-κινηματογραφική Λέσχη) τον Δεκέμβριο του 1999. Ο σκοπός της Cinematheque ήταν η γνώση του «Κινηματογράφου του δημιουργού» και η ίδρυση της αποτέλεσε την πρώτη κινηματογραφική Λέσχη για τους σπουδαστές των Σχολών Θεάτρου και Κινηματογράφου στην Ελλάδα. 

Ανάμεσα στις δράσεις της ήταν και ένα φεστιβάλ - αφιέρωμα στο έργο του σκηνοθέτη Αντρέι Βάιντα, που πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 2000. Αφορμή στάθηκε το γεγονός ότι εκείνη τη χρονιά ο μεγάλος δημιουργός τιμήθηκε από την Αμερικάνικη Ακαδημία Κινηματογράφου για τη συνολική προσφορά του, στον χώρο της Έβδομης Τέχνης για περισσότερες από πέντε δεκαετίες. Το χρυσό αγαλματίδιο του το παρέδωσε η Τζέιν Φόντα. 

Στο πλαίσιο εκείνου του Φεστιβάλ Βάιντα προβλήθηκαν 10 ταινίες, από τις 26 Μαϊου ως την 1η Ιουνίου. Οι προβολές έγιναν στον κινηματογράφο «Απόλλων» της Αθήνας (οδός Σταδίου). Η διοργάνωση του Φεστιβάλ έγινε με τη συνεργασία της Πολωνικής και της Γαλλικής Κυβέρνησης και έτυχε μεγάλης προβολής από τον Τύπο και την Τηλεόραση. Μερικά χαρακτηριστικά δημοσιεύματα παραθέτουμε εδώ. 

Ο σκηνοθέτης Πέτρος Μινώπετρος έγραφε σε κείμενό του για τον Βάιντα, με αφορμή το αφιέρωμα που ετοίμασε το 2000: "Ο Βάιντα μέσα από τις κορυφαίες ταινίες του αποκάλυψε τη φύση, τον χαρακτήρα και την ουσία του ολοκληρωτισμού. Ακόμη τη σχέση ατόμου – Ιστορίας, όπου οι ήρωες καλούνται να επιβιώσουν σε ταραγμένες ιστορικές περιόδους, αλλά συνήθως πέφτουν θύματα των μηχανισμών και της τρομοκρατίας ου ολοκληρωτικού κράτους, εξαιτίας των πιστεύω τους. Οι ήρωες των ταινιών του Βάιντα αντιπαρατίθενται πάντοτε στην Ιστορία, ατομικιστές με ηθική διάσταση, δίνουν την μοναδική τους μάχη, ασυμβίβαστοι, ανυπότακτοι και πεθαίνουν. Και στην άνιση αυτή μάχη χτίζεται η τραγικότητα της ύπαρξής τους."

Εδώ αξίζει να θυμηθούμε κι ένα απόσπασμα από μια συνέντευξη του Αντρέι Βάιντα στον δημοσιογράφο Γιάννη Ζουμπουλάκη το 2012, όπου κάνει αναφορά και στην Ελλάδα και στην έννοια του ηρωϊσμού: 

Ενα από τα θέματα που θίγει το «Kanal», μια από τις σπουδαιότερες ταινίες σας, είναι η «ματαιότητα του ηρωισμού». Πώς ορίζετε την έννοια «ήρωας»; Υπάρχουν τελικά ήρωες ή είναι κάτι αδιευκρίνιστο; Χρειαζόμαστε τους ήρωες; 

«Η Ελλάδα, η χώρα σας, μας έχει διδάξει εδώ και αιώνες - και εξακολουθεί να μας διδάσκει - ότι οι ήρωες αποτελούν το "άλας του έθνους". Αυτοί αναλαμβάνουν τα δυσκολότερα καθήκοντα, τόσο ως μεμονωμένα άτομα όσο και ως εκπρόσωποι της κοινωνίας. Η Αντιγόνη, π.χ., αναλαμβάνει την ευθύνη ατομικά ως αδελφή του δολοφονημένου αδελφού της. Στο "Κανάλ" οι εξεγερθέντες της Βαρσοβίας είναι ένας στρατός που ενεργεί υπό τις εντολές του επιτελείου του, το οποίο όμως λειτουργεί κάτω από την πίεση της πολιτικής κατάστασης. Δυστυχώς η πολιτική πραγματικότητα δεν δίνει πάντα ελπίδες για νίκη. Ο Στάλιν και η Σοβιετική Ενωση κάλεσαν τον κόσμο να εξεγερθεί εναντίον της χιτλερικής Γερμανίας, αλλά όταν οι εξεγερθέντες ξεκίνησαν τη δράση τους ο σοβιετικός στρατός στην άλλη όχθη του ποταμού περιμένει την ολική ήττα της Armia Krajowa, επειδή αυτός ο στρατός υποστηριζόταν από το Λονδίνο. Ο Στάλιν ήθελε την Πολωνία εντελώς άοπλη». 

Ας μην ξεχνάμε ότι ο Αντρέι Βάιντα έγινε σύμβολο και στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης, τότε που η Αριστερά προσπαθούσε να ξεκόψει από τον δογματισμό και αναζητούσε ένα δημοκρατικό πρόσωπο. Η ταινία του «Ο άνθρωπος από μάρμαρο» (1977) ήταν η καλύτερη αφορμή για να προσκληθεί στην Αθήνα, στα τέλη της δεκαετίας του '70. Η «Οπερα» γέμισε με κόσμο και ο ίδιος αποθεώθηκε. 

Η παρακαταθήκη του είναι αναμφίβολα ο αγώνας του εναντίον του ολοκληρωτισμού. 

Η ποιήτρια  Μαρία Τοπάλη μας εκφράζει λέγοντας απλά: «Για τον Βάιντα, μπορούμε να το πούμε, εντελώς κυριολεκτικά: μαζί του μεγαλώσαμε. Και νομίζω πως δεν μεγαλώσαμε κι άσχημα».