ΟΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΕΣ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗΝ ΤΥΡΑΝΝΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

Το νέο τεύχος (138) του περιοδικού ΣΥΝΑΞΗ έχει ως θέμα "Εκκλησία και χρήμα".

Αναδημοσιεύουμε εδώ κάποια χαρακτηριστικά αποσπάσματα από το άρθρο του Στυλιανού Χ. Τσομπανίδη, Αναπληρωτή Καθηγητή του Τμήματος Θεολογίας ΑΠΘ, με τίτλο:

«Money-theism» - Εκκλησίες ενάντια στην τυραννία του χρήματος

Είναι ιδιαίτερα ελπιδοφόρο το γεγονός ότι η παγκόσμια χριστιανική κοινότητα έχει προ πολλού θέσει σε κίνηση -όχι χωρίς αντιρρήσεις των Εκκλησιών από πλούσιες χώρες του Βορρά- σημαντικές διαδικασίες στην κατεύθυνση της διατύπωσης ριζοσπαστικών θέσεων και ανακοινώσεων που απορρίπτουν το κυρίαρχο καπιταλιστικό σύστημα, το οποίο έχει ως βασικό δομικό στοιχείο τη θεσμοποιημένη πλεονεξία. Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί ότι αυτό που είναι εντελώς νέο σήμερα, και αρχίζει να αποκτά ιστορική σημασία, είναι η εκπληκτική συμφωνία που συναντά κανείς στην ανάλυση και τη θεολογική τοποθέτηση διαφορετικών χριστιανικών Εκκλησιών και παραδόσεων, οι οποίες στηλιτεύουν τις «καταστροφικές συνέπειες της αυτοκρατορίας του χρήματος», αναπτύσσοντας ταυτόχρονα εναλλακτικές που προάγουν τη ζωή. Συγκεκριμένα, πολλές είναι οι ομοιότητες μεταξύ των τοποθετήσεων του Πάπα Φραγκίσκου και των κειμένων που παρήχθησαν από το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών (ΠΣΕ) και από τους οικουμενικούς του εταίρους, όπως η Παγκόσμια Κοινότητα Μεταρρυθμισμένων Εκκλησιών (WCRC) και η Παγκόσμια Λουθηρανική Ομοσπονδία (LWF) και εγκρίθηκαν από τη Ι΄ Γενική Συνέλευση του ΠΣΕ στο Μπουσάν/Ν. Κορέα (2013). 

Το συμπέρασμά τους το συνοψίζει ο Πάπας Φραγκίσκος με τη φράση: «αυτή η οικονομία φονεύει».  

...........

Παρόμοια σκέψη και ορολογία αναπτύσσεται και στην Οικουμενική Κίνηση και στην Ορθόδοξη Εκκλησία, βεβαίως, που συμμετέχει σε αυτήν. Για την Ορθόδοξη Εκκλησία και θεολογία η ιερότητα και θειότητα του ανθρώπινου προσώπου αποτελεί το θεμέλιο για την πραγματική ειρήνη και τη δικαιοσύνη στον κόσμο, θέση που έχει διατυπωθεί επίσημα καθ’ όλη την προσυνοδική πορεία προς την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο. Όμως, όπως με σαφήνεια έχει διατυπώσει ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, «αφ’ ης στιγμής εγκαταλειφθή ο σεβασμός προς τον άνθρωπον ως απαράβατος όρος του ήθους ημών και ειδωλοποιηθούν και λατρευθούν τα μεγέθη της οικονομίας, της εξουσίας, της δυνατότητος επηρεασμού των μαζών, άρχεται η άπληστος πλεονεξία, η οποία μοιραίως οδηγεί τους έχοντας εις το να αυξάνουν το έχειν αυτών…» . Ο ίδιος επανειλημμένα έχει εκφράσει τις ενστάσεις της Ορθόδοξης Εκκλησίας εναντίον της προτεραιότητας της οικονομίας και εναντίον ενός «πλανητικού καπιταλισμού», που «επιβάλλει τους ατέγκτους νόμους της αγοράς εις όλην την υφήλιον, δια μίαν ‘τρομοκρατίαν της αγοράς’». Επίσης στα κείμενα του ΠΣΕ γίνεται λόγος για «ειδωλολατρία», «θεοποιημένη αγορά» και «φονταμενταλισμό της ελεύθερης αγοράς», η οποία «είναι κάτι περισσότερο από ένα οικονομικό μοντέλο, είναι μια κοινωνική και ηθική φιλοσοφία». Όπως διευκρινίζεται, το χρήμα δεν είναι μόνο ένα μέσο πληρωμής, αυτό που μπορούμε να έχουμε στο πορτοφόλι μας, αλλά ένας τρόπος σκέψης που διαπερνά άλλες μορφές σκέψης. Το χρήμα ως τρόπος σκέψης εισάγει στον κόσμο τον υπολογισμό, ο οποίος προωθεί τον ανταγωνιστικό ατομισμό. 

 .............

Βεβαίως, αυτό αφορά και την Εκκλησία, της οποίας η δημόσια μαρτυρία και αξιοπιστία διακυβεύονται στην περίπτωση που οι πράξεις δεν συμφωνούν με τα λόγια. Η λεκτική απόρριψη των ειδώλων της ιδιοκτησιακής αγοράς που καταστρέφουν τη ζωή δεν αρκεί. Πώς χειρίζεται η ίδια η Εκκλησία την ιδιοκτησία και το χρήμα; Το ερώτημα αυτό είναι παλιό. Έχει δημιουργήσει απορίες στην οικουμενική συζήτηση ήδη από τη δεκαετία του ’80. Έγινε όμως πιο προκλητικό από τα μέσα της δεκαετίας του ΄90, από τότε που ο κόσμος μπήκε στη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης, λόγω και των αντιφάσεων μέσα στις οποίες οι Εκκλησίες ζουν. Τότε συνειδητοποιήθηκε καλύτερα η πραγματικότητα, ότι πολλές Εκκλησίες έχουν συμμορφωθεί («συσχηματισθεί») προς τους κανόνες και τις δομές των κοινωνιών τους και των οικονομικών συστημάτων. Σε πολλές περιπτώσεις παρατηρείται νομιμοποίηση του καπιταλιστικού συστήματος, όπως πράττει π.χ. η «θεολογία της ευμάρειας» (Prosperity Theology) ιδίως στις Η.Π.Α., καθώς και διαπλοκή τοπικών Εκκλησιών με το κεφάλαιο και τους θεσμούς που το στηρίζουν (π.χ. Παγκόσμια Τράπεζα, ΔΝΤ). Τα ερωτήματα που τίθενται, λοιπόν, είναι: προβληματίζονται οι Εκκλησίες για τη δική τους οικονομική ευθύνη; Πώς συμπεριφέρονται οι ίδιες ως οικονομικοί παράγοντες; Πώς χρησιμοποιούν τους ίδιους οικονομικούς πόρους; Με ιδιοτελή τρόπο και με μόνο κριτήριο το κέρδος; Ως εργοδότριες, τι μοντέλο παρουσιάζουν; Είναι δίκαιες και δίνουν έμπρακτη μαρτυρία γι’ αυτά που συστήνουν σε άλλους; Ως ιδιοκτήτριες γης, λαμβάνουν υπόψη τους τον παράγοντα της διαφύλαξης του περιβάλλοντος και το κοινό καλό; Είναι έτοιμες να τολμήσουν σύγκρουση με τις δυνάμεις της σημερινής παγκόσμιας αταξίας και να αναρωτηθούν πώς θα απελευθερωθούν από την εξάρτησή τους από το χρήμα και τη σύνδεση του ρόλου του ακόμη και με τις πιο πνευματικές εκφράσεις της ζωής τους; 

....................

Τα τελευταία χρόνια στην παγκόσμια χριστιανική κοινότητα ολοκληρώνεται μια αλλαγή παραδείγματος, μια αλλαγή προσανατολισμού που απορρίπτει το πνεύμα, τη λογική και την πράξη του καπιταλισμού και λέει «όχι σε ένα χρήμα που κυβερνά αντί να υπηρετεί». Σε αυτό έχουν συμβάλει και οι Ορθόδοξες Εκκλησίες, οι οποίες στην πορεία προς την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο δήλωσαν με αποφασιστικότητα: «Αντί του συσχηματισμού προς τα παγκόσμια είδωλα της ισχύος, της πλεονεξίας και της φιληδονίας, εξαίρομεν την αποστολήν μας να μεταμορφώσωμεν τον κόσμον, εφαρμόζοντες τας αρχάς της δικαιοσύνης, της ειρήνης και της αγάπης». Πρώτη φορά όλες οι χριστιανικές Εκκλησίες «ομολογούν ότι η κρίσιμη επιλογή μπροστά στην οποία ο Ιησούς μάς τοποθετεί είναι η επιλογή ανάμεσα στο Θεό και το Μαμωνά», προβάλλοντας έτσι – για να το διατυπώσουμε με τα λόγια του Πάπα Φραγκίσκου – μια ηθική που «παραπέμπει σε έναν Θεό που αναμένει μια δεσμευτική απάντηση, η οποία τοποθετείται έξω από τους όρους της αγοράς. Γι’ αυτούς τους όρους, εάν απολυτοποιηθούν, ο Θεός είναι ανεξέλεγκτος, μη χειραγωγήσιμος, ακόμη και επικίνδυνος, εφόσον καλεί το ανθρώπινο ον στην πλήρη του πραγμάτωση και στην ανεξαρτησία από κάθε λογής σκλαβιά».