ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ / Παρουσιάζει ο Δημήτρης Μπαλτάς

Δημήτρης Μπαλτᾶς 

Ἐδουάρδος Τουρνέϊζεν, Ντοστογιέφσκι. Τά ὕστατα ὅρια τοῦ ἀνθρώπου, μετ. Μ. Πιράρ, Ἐκδόσεις Δόμος, Ἀθἠνα 2016, σελ. 114 

Ἕνα ἀκόμη βιβλίο γιά τόν Φ. Ντοστογιέφσκι (1821-1881) εἶδε τό φῶς τῆς δημοσιότητας πρίν ἀπό λίγες μέρες. Πρόκειται γιά τό μικρό σέ ἔκταση βιβλίο τοῦ Ἑλβετοῦ καθηγητῆ θεολογίας στήν Βασιλεία καί πάστορα τῆς Εὐαγγελικῆς Ἐκκλησίας Ἐδ. Τουρνέϊζεν (Ed. Thurneyzen, 1888-1974) ἐπιγραφόμενο «Ντοστογιέφσκι», τό ὁποῖο μετέφρασε ἀπό τά γερμανικά ὁ Μ. Πιράρ. 

Προηγεῖται τοῦ κειμένου μία σύντομη ἀλλά κατατοπιστική εἰσαγωγή (σελ. 7-14) τοῦ μεταφραστῆ, ὅπου, ἐκτός τῶν σχετικῶν βιογραφικῶν στοιχείων καί τῶν ἐκδόσεων τοῦ συγκεκριμένου ἔργου, γίνεται μία ἰδιαίτερη ἀναφορά (σελ. 10-13) στήν ἐπίδραση τοῦ Ντοστογιέφσκι, διά τοῦ ἔργου τοῦ Τουρνέϊζεν, στόν γνωστό θεολόγο Κάρλ Μπάρτ (1886-1968) καί μάλιστα στήν ὀγκωδέστατη Πρός Ρωμαίους Ἐπιστολή τοῦ τελευταίου, ἡ ὁποία προσφάτως μεταφράστηκε στήν ἑλληνική (μετ. Γ. Βλαντῆς, Ἄρτος Ζωῆς). 

Ἄς ἐπιστρέψουμε στό μικρό βιβλίο τοῦ Τουρνέϊζεν. Πρόκειται κατ’ οὐσίαν γιά μία ἀναφορά στήν ἀνθρωπολογία τοῦ Ντοστογιέφσκι, μέ παραδείγματα ὁρισμένες γνωστές μορφές ἀπό τά ντοστογιεφσκικά ἔργα (Ρασκόλνικωφ, ἀδελφοί Καραμάζωφ, Μίσκιν). Εἶναι ἀπολύτως ἀκριβής ἡ τοποθέτηση τοῦ Τουρνέϊζεν ὅτι «ὅποιος γνώρισε τόν κόσμο καί τούς ἀνθρώπους τοῦ Ντοστογιέφσκι κατέχεται ἀπό ἕνα ἐνδόμυχο ρίγος καί τρόμο» (σ. 16). Ἀλλά ἐπίσης ἀκριβής εἶναι καί ἡ ἀνίχνευση τοῦ προφητικοῦ στοιχείου στό συνολικό ἔργο τοῦ Ντοστογιέφσκι (σσ. 19-22), μέ τήν «ἀδιάλλακτη ὀξυδέρκεια» (σ. 22) καί «διορατικότητα» (σ. 24) πού τόν διέκρινε. Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά, αὐτό δεν σημαίνει ὅτι ὁ Ρῶσσος μυθιστοριογράφος μπορεῖ νά χαρακτηριστεῖ stricto senso ὡς «ψυχολόγος» (πβ. σ. 59). Κατά τόν ἴδιο ἀποφατικό τρόπο, ὁ Ρῶσσος συγγραφέας δέν εἶναι, γιά τόν Τουρνέϊζεν οὔτε «ἱστορικός» (σ. 20) οὔτε «ρομαντικός» (σ. 65). Ἀπό τήν ἐσωτερική σχέση τῆς «ἀνθρωπιᾶς τῶν ἀνθρώπων μέ τήν τάση τους πρός τό ἐπέκεινα» (σ. 56) διερωτᾶται ἐν συνεχείᾳ ὁ Τουρνέϊζεν ἄν μποροῦμε νά κατατάξουμε τόν Ντοστογιέφσκι «στήν χορεία τῶν μεταφυσικῶν» (σ. 60). Βεβαίως ὅλα αὐτά τά ζητήματα ἔχουν ἀπασχολήσει ἐπί πολλές δεκαετίες τούς ἑρμηνευτές, Ρώσσους καί Δυτικούς, τοῦ ντοστογιεφσκικοῦ ἔργου. Καί ἑπομένως ὁ βαθμός πρωτοτυπίας πάνω σ’ αὐτά τά ζητήματα τοῦ βιβλίου πού παρουσιάζω σήμερα, εἶναι μᾶλλον περιορισμένος. 

Ἐάν, ὥς τό σημεῖο αὐτό περίπου, τό βιβλίο ἀναφέρεται στό ζήτημα «ὁ ἄνθρωπος στόν Ντοστογιέφσκι», ἀκολούθως ὁ Τουρνέϊζεν ἀλλάζει ἀπρόσμενα, ἀλλά ὄχι ἄστοχα, τήν προσέγγισή του καί ἐξετάζει τό ζήτημα «ὁ ἄνθρωπος Ντοστογιέφσκι». Μέ ἀφορμή τήν κριτική στάση τοῦ Ρώσσου συγγραφέως ἀπέναντι στήν θεσμική ρωσσική Ἐκκλησία τῆς ἐποχῆς του (σ. 19, σσ. 102-103), ὁ Τουρνέϊζεν ἐπισημαίνει ὅτι «ὁ ἄνθρωπος Ντοστογιέφσκι εἶναι μιά μεγάλη, φλογισμένη διαμαρτυρία ἐναντίον παντός κατεστημένου ὡς ἔχει» (σ. 104). Ὁ Τουρνέϊζεν προχωρεῖ σέ μία ἐνδιαφέρουσα ἑρμηνεία κατά τήν ὁποία «ὁ ἴδιος [ὁ Ντοστογιέφσκι] εἶναι ἕνας ἀπό τούς προβληματικούς τύπους τῶν ἔργων του. Δέν εἶναι ἅγιος, δέν εἶναι ἀσκητής· δέν εἶναι μιά ψυχή εὐγενική, παρά δαιμονική. Στέκεται ἀπέναντί μας ὡς ἄνθρωπος … Εἶναι ὁ μάρτυρας, ὄχι ὁ Μεσσίας» (σ. 114). 

Νομίζω ὅτι ἀκριβῶς σ’ αὐτήν τήν ἑρμηνευτική, τοῦ ἀνθρώπου στόν Ντοστογιέφσκι διά τοῦ Ντοστογιέφσκι ὡς ἀνθρώπου, βρίσκεται τό ἀριστουργηματικό στοιχεῖο στό μικρό βιβλίο τοῦ Τουρνέϊζεν.