ΤΟ ΑΝΑΚΤΟΡΟ ΤΟΥ ΒΟΥΚΟΛΕΟΝΤΟΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΚΙΝΔΥΝΕΥΕΙ ΜΕ ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ

Του Γιάννη Γιγουρτσή

Φιλολόγου της Πατριαρχικής Μεγάλης του Γένους Σχολής 

Το ανάκτορο του Βουκολέοντος, το μόνο κτίσμα του βυζαντινού ανακτορικού συγκροτήματος, του Ιερού Παλατίου, το οποίο ακόμα στέκει ακόμα όρθιο, έστω εν μέρει, κινδυνεύει με κατάρρευση. Αιτία, αφενός, η μακροχρόνια εγκατάλειψη του κτίσματος στην τύχη του, με αποτέλεσμα να έχει γίνει εστία μόλυνσης και στέκι περιθωριακών, αφετέρου, τα έργα που γίνονται ακριβώς μπροστά στο παλάτι λόγω της διαμόρφωσης της παραλιακής λεωφόρου εν όψει της κατασκευής του υπόγειου τούνελ αυτοκινήτων που θα συνδέει την Ευρώπη με την Ασία. 

Μέρος από τις εκσκαφές γίνονται στο σημείο που παλαιότερα βρισκόταν το ομώνυμο λιμάνι του Βουκολέοντος, χωρίς να γίνεται καμία αρχαιολογική ανασκαφή, ούτε καν - εξ όσων γνωρίζω -ερευνητικές τομές. Προφανώς οι αρχές δεν ήθελαν να βρεθούν στην θέση που βρέθηκαν με τον σταθμό του Γενί Καπί, λίγο πιο πέρα, και πάλι στην παραλία του Μαρμαρά, όπου κατά την διάρκεια των έργων του μετρό έγινε η εξαιρετικά σημαντική ανακάλυψη του Θεοδοσιανού λιμανιού, η οποία έφερε μοναδικής σημασίας ευρήματα στο φως της δημοσιότητας, αλλά και καθυστέρησε το έργο αυξάνοντας το κόστος του. 

Ο κίνδυνος κατάρρευσης του βυζαντινού παλατιού είναι υπαρκτός και πιθανόν άμεσος. Η κατάσταση των περισσοτέρων βυζαντινών μνημείων στην χώρα είναι πολύ κακή. Για χρόνια η Τουρκία υποβάθμιζε και υποτιμούσε την βυζαντινή κληρονομιά που διαχειρίζεται. Το πράγμα έχει αλλάξει κάπως τα τελευταία χρόνια. 

Πέραν όμως από ειδικές περιπτώσεις, όπως η Αγία Σοφία και η Μονή της Χώρας, τα περισσότερα βυζαντινά μνημεία αν δεν καταστράφηκαν, αφήνονται στην τύχη τους και στην αδιαφορία. Συντηρούνται μόνο όσα ήταν τζαμιά (Μονή Παντοκράτορος, Αγία Θεοδοσία, Άγιος Ανδρέας εν Κρίσει, Μονή Μυρελαίου κ.α.) ή μετατράπηκαν και πάλι σε τζαμιά τα τελευταία χρόνια (Αγία Σοφία στην Τραπεζούντα, Αγία Σοφία στην Νίκαια, ενώ την ίδια τύχη της προβληματικής αναστήλωσης - μετατροπής σε τζαμί, υπάρχει περίπτωση να έχει και η ιστορική μονή Στουδίου στην περιοχή του Επταπυργίου). 

Οι αναστηλώσεις σε άλλα βυζαντινά μνημεία, όπως τα χερσαία και θαλάσσια τείχη της Πόλης, ή το Παλάτι του Πορφυρογέννητου είναι από προβληματικές έως απαράδεκτες, σύμφωνα με την γνώμη των ειδικών, ενώ περιττό είναι να συμπληρώσουμε πως στην πρώην αυτοκρατορική πρωτεύουσα του Βυζαντίου δεν υπάρχει ακόμα βυζαντινό μουσείο. Από την άλλη πρέπει να σημειώσουμε την σημαντική ανάπτυξη της βυζαντινολογίας και της βυζαντινής αρχαιολογίας σε ακαδημαϊκό επίπεδο στην χώρα. Πρωτοπόροι στον τομέα αυτό το Πανεπιστήμιο Κοτς και το Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου τα οποία πρόσφατα ίδρυσαν, πέρα από τις έδρες που είχαν ήδη, Ινστιτούτο Βυζαντινής Αρχαιολογίας και Ινστιτούτο Βυζαντινών Σπουδών αντίστοιχα και βεβαίως την σημαντική δουλειά που κάνει το Αρχαιολογικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης, το οποίο στις ανασκαφές που καταφέρνει/προλαβαίνει να αναλάβει, όπως αυτή στο λιμάνι του Θεοδοσίου, κάνει υποδειγματική δουλειά με όλα τα διεθνή στάνταρτ. 

Ας ελπίσουμε η όχι και τόσο θετική και ελπιδοφόρα κατάσταση σε ότι αφορά την τύχη κάποιων σημαντικών βυζαντινών μνημείων να αναστραφεί τα επόμενα χρόνια, και να συνειδητοποιήσει η πολιτεία αλλά και η κοινή γνώμη της χώρας, πως η βυζαντινή παράδοση είναι κληρονομιά παγκόσμια και ειδικότερα μέρος της ιστορίας και της πολιτιστικής κληρονομιάς και της ίδιας της Τουρκίας. 

Το παλάτι του Βουκολέοντος, χτισμένο πάνω στα παράλια της Προποντίδας και με δικό του λιμάνι μπροστά, πήρε το όνομά του από ένα γλυπτό στην πλευρά του λιμανιού που παρίστανε ένα βόδι με ένα λιοντάρι. Το αρχικό κτίσμα φαίνεται ότι έγινε από τον Θεοδόσιο τον Β', στα μέσα του 5ου αιώνα, στην συνέχεια την πρώτη μεγάλη ανακατασκευή έκανε ο αυτοκράτορας Θεόφιλος τον 9ο αιώνα. Όμως το ανάκτορο του Βουκολέοντος συνδέεται κυρίως με τον Νικηφόρο Φωκά ο οποίος το ανακαίνισε, το επέκτεινε και το ένωσε με τα άλλα κτήρια του Ιερού Παλατίου. Ο Φωκάς, όταν ήταν στην Κωνσταντινούπολη, προτιμούσε να περνά τις ώρες του στο ανάκτορο αυτό, το οποίο ήταν σχετικά απομονωμένο και ήσυχο, προσευχόμενος. Εκεί μέσα δολοφονήθηκε ο σπουδαίος αυτός αυτοκράτορας στις 10 Δεκεμβρίου του 969, μια νύχτα με χιονοθύελλα όπως μας λένε οι πηγές. Το πτώμα του πετάχτηκε από το παράθυρο του ανακτόρου, πιθανότατα κάποια από τα παράθυρα που ακόμα στέκουν όρθια, κάτω στην παραλία και τάφηκε την άλλη μέρα από κάποιους πιστούς σε αυτόν στρατιώτες, χωρίς καν να γίνει κηδεία. Την συνωμοσία είχαν εξυφάνει η σύζυγός του Θεοδώρα και ο ανηψιός του Ιωάννης Τσιμισκής, που τον διαδέχθηκε στο θρόνο, απομακρύνοντας άμεσα από το παλάτι την μοιραία και ωραία αυτοκράτειρα. 

Το ανάκτορο του Βουκολέοντος βρισκόταν σε πολύ καλύτερη κατάσταση έως το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, οπότε πέρασε μέσα από το κτίριο ο σιδηρόδρομος που ένωνε την Κωνσταντινούπολη με την Ευρώπη, Αργότερα καταστράφηκαν και κομμάτια του κτιρίου προς το λιμάνι, ενώ το ίδιο το λιμάνι μπαζώθηκε και έγινε δρόμος. 

Παρόλα αυτά, ακόμα και σήμερα η εναπομείνασα πρόσοψη του ανακτόρου μένει για να θυμίζει μερικές από τις πιο λαμπρές σελίδες της αυτοκρατορικής ιστορίας του Βυζαντίου, σελίδες λεκιασμένες ωστόσο κάποτε από το αίμα των πρωταγωνιστών τους.