Η Εκκλησία της Κύπρου υποδέχθηκε 24 κειμήλια από συλημένους ναούς στα Κατεχόμενα

Βημόθυρα (17ος αιώνας), ναός Αγίου Ευλαλίου, Καραβάς

ΠΩΣ Ο ΤΟΥΡΚΟΣ ΑΡΧΑΙΟΚΑΠΗΛΟΣ ΝΤΙΚΜΕΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΖΕ ΠΛΑΣΤΑ ΨΗΦΙΔΩΤΑ 

Πρόγραμμα Συντήρησης με οικονομική αρωγή Ελβετίας και βοήθεια 

του Βυζαντινού Μουσείου Αθηνών 

Του Αριστείδη Βικέτου 

Ακόμη 24 βυζαντινά και εκκλησιαστικά κειμήλια επαναπατρίστηκαν από το Μόναχο στην Κύπρο και από τις 15.9.15 εκτίθενται στο Βυζαντινό Μουσείο του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου. Προέρχονται από ναούς, που από το 1974 βρίσκονται στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου, και οι περισσότεροι συλήθηκαν από τον Τούρκο αρχαιοκάπηλο Αϊντίν Ντικμέν. Τα ιερά κειμήλια αποτελούν μοναδικό δείγμα της κυπριακής Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής περιόδου στην εκκλησιαστική τέχνη και είναι αναπόσπαστο μέρος της πολιτιστικής αλλά και πνευματικής και θρησκευτικής ζωής της Κύπρου. 

Μεταξύ των βυζαντινών κειμηλίων χαρακτηριστικότερα είναι: τρία ζεύγη βημοθύρων (Μονή Αντιφωνητή Χριστού, Μονή Παναγίας Καντάρας), τοιχογραφίες από τη Μονή του Αντιφωνητή Χριστού, το ναό της Αγίας Σολομονής στην Κώμα του Γιαλού και την Μονή Παναγίας Αψινθιώτισσας στο Συγχαρί. Επίσης χειρόγραφο ομιλιάριο (17ος αι.) από τη Μονή της Παναγίας Τροοδίτισσας και το χειρόγραφο ευαγγέλιο της Αρμενικής κοινότητας (18ος αι.) που κλάπηκε κατά την περίοδο της Τουρκικής ανταρσίας το 1963. 

Το εντυπωσιακό είναι ότι μέσα στα κιβώτια, με τα οποία μεταφέρθηκαν τα κειμήλια στην Κύπρο, ήταν και μαύρος χαρτοφύλακας σε μορφή μικρής βαλίτσας. Όταν ανοίχτηκε βρέθηκαν παλαιές και σύγχρονες (φυσικές και τεχνητές) ψηφίδες. Αυτές τις χρησιμοποιούσε ο αρχαιοκάπηλος Ντικμέν με τους συνεργάτες του για να κατασκευάζει αντίγραφα των ψηφιδωτών, που τα προωθούσε ως να ήταν αυθεντικά για πώληση στο παράνομο εμπόριο αρχαιοτήτων. Τα ψεύτικα πιστοποιητικά που διέθετε αποκλειστικά για τα αντίγραφα αποτελούν επαρκείς ενδείξεις για ένα καλά οργανωμένο έγκλημα. Ο Ντικμέν είχε δημιουργήσει εργαστήριο, στο οποίο αναμείγνυαν καινούργιες ψηφίδες με παλιές κυρίως από ψηφιδωτά της Παναγίας της Κανακαριάς, που διαλύθηκαν, ή από το διάκοσμο, ο οποίος καταστράφηκε ολοσχερώς. 

Το βαλιτσάκι του Aidin Dikmen

Στην τελετή για τον επαναπατρισμό των κειμηλίων (16/9/2015), η διευθύντρια του Τμήματος Αρχαιοτήτων, δρ. Μαρίνα Σολομίδου-Ιερωνυμίδου, έκανε ιδιαίτερη αναφορά στο βαλιτσάκι του Aϊντίν Ντικμέν. Η κ. Ιερωνυμίδου είπε χαρακτηριστικά: «μέσα βρίσκονται ανάμεικτες αρχαίες και νέες ψηφίδες, που είχαν απομείνει από τα κλαπέντα ψηφιδωτά και με τις οποίες ο Ντικμέν ψηφοθετούσε δικές τους δημιουργίες για να πωληθούν ως αρχαία». 

Σε χαιρετισμό του ο υπουργός Συγκοινωνιών, Μάριος Δημητριάδης, εξέφρασε την ελπίδα ότι σύντομα θα επαναπατριστούν και οι υπόλοιπες αρχαιότητες (περίπου 62), που παραμένουν ακόμα στο Μόναχο. «Μ’ αυτό τον τρόπο δημιουργείται μια δυναμική και ένα διεθνώς θετικό κλίμα, το οποίο θα δράσει ευεργετικά προς την διευκόλυνση των διαδικασιών επιστροφής των κλαπέντων πολιτιστικών αγαθών και μας δίνει ελπίδες για μια καλύτερη συνεργασία μεταξύ των χωρών για την επιστροφή και άλλων θησαυρών μας που έχουν διαφύγει παράνομα από την Κύπρο», επεσήμανε. 

Ο Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος ανέφερε ότι τα επαναπατρισθέντα κειμήλια ναι μεν είναι κυπριακά, αλλά, υπογράμμισε, «ανήκουν σε όλη την πολιτισμένη ανθρωπότητα». Ο Αρχιεπίσκοπος υπογράμμισε ότι όλα τα κειμήλια «θα φυλαχθούν προσωρινά στο Βυζαντινό Μουσείο του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ’, μέχρις ότου φθάσει η ώρα να επαναπατρισθούν με ασφάλεια εκεί, όπου πραγματικά ανήκουν, σε μια ελεύθερη και επανενωμένη πατρίδα». 

Στην εκδήλωση απηύθυνε χαιρετισμό ο πρέσβης της Ελβετίας, Πέτερ Ράϊνχαρντ, ο οποίος δήλωσε ότι η ελβετική της χώρας του στηρίζει την αποκατάσταση κυπριακών πολιτιστικών θησαυρών. Ο Ελβετός πρέσβης είπε ότι το Πρόγραμμα Συντήρησης των επαναπατρισθέντων θησαυρών, που υποβλήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2014 σε συνεργασία με το Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου εγκρίθηκε από την αρμόδια Επιτροπή της Ελβετικής Ομοσπονδίας (το Ομοσπονδιακό Γραφείο Πολιτισμού, το Τμήμα Εξωτερικών Υποθέσεων, η Ελβετική Υπηρεσία Ανάπτυξης και Συνεργασίας και η Ελβετική Επιτροπή UNESCO). Η Ελβετική Ομοσπονδία ενέκρινε τη συμμετοχή της στο πρόγραμμα με ποσόν 100.000 ελβετικών φράγκων, ποσό που αποτελεί το 22% του όλου προγράμματος, ενώ το υπόλοιπο ποσό αποτελεί συμβολή σε εργατοώρες.

Σπάραγμα τοιχογραφίας (9ος αιώνας) από την Αγία Σολομονή στην Κώμα του Γιαλού

Ο διευθυντής του Βυζαντινού Μουσείου του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ', δρ. Ιωάννης Ηλιάδης έκανε στην συνέχεια ξενάγηση και παρουσίαση των επαναπατρισθέντων εκκλησιαστικών θησαυρών. Η συντήρηση των έργων ανέφερε, θα γίνει στα Εργαστήρια του Τμήματος Αρχαιοτήτων Κύπρου. Ο δρ. Ηλιάδης μεταξύ άλλων εξήγησε ότι τα τέσσερα σπαράγματα της ψηφιδωτής παράστασης της αψίδας της Παναγίας Κανακαριάς θα επανενωθούν με τα άλλα επτά σπαράγματα που βρίσκονται στο Μουσείο και επαναπατρίσθηκαν από τη Γερμανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες το 1985, 1991 και 1997 και θα τοποθετηθούν σε αψίδα που θα δημιουργηθεί στον χώρο του Βυζαντινού Μουσείου. Επίσης, ότι θα επανενωθούν τα σπαράγματα από τις τοιχογραφικές παραστάσεις της «Δευτέρας Παρουσίας» και της «Ρίζας Ιεσσαί» από το ναό του Αντιφωνητή. Στο πρόγραμμα συντήρησης και αποκατάστασης θα συμβάλει και το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών.

Με τα 24 βυζαντινά κειμήλια επαναπατρίστηκαν και επτά προϊστορικές αρχαιότητες, οι οποίες μεταφέρθηκαν στο Κυπριακό Μουσείο στη Λευκωσία.

Απόστολος Παύλος, σπάραγμα τοιχογραφίας, 16ος αιώνας, από τον ναό του Χριστού Αντιφωνητή, στην Καλογραία

Ο Κύπριος υπουργός Συγκοινωνιών, Μάριος Δημητριάδης ευχαρίστησε το Ελβετικό Ομοσπονδιακό Συμβούλιο (Swiss Federal Office of Culture) για το ερευνητικό πρόγραμμα του Τμήματος Αρχαιοτήτων, που συγχρηματοδοτεί, το οποίο βρίσκεται σε εξέλιξη τα τελευταία δύο χρόνια και αφορά έρευνα και μελέτη κινητών ευρημάτων προερχομένων από ανασκαφές που διενεργήθηκαν πριν το 1974 σε προϊστορικές θέσεις, σε 12 περιοχές που δεν βρίσκονται υπό τον έλεγχο της Κυπριακής Δημοκρατίας. Μεταξύ άλλων πρόκειται για τις θέσεις Τούμπα του Σκούρου (Μόρφου), Άγιος Ερμόλαος (Κερύνεια), Τρίκωμο, Δίκωμο, Βασίλεια, Κάρμι, Σίντα, Αρπερά. Ήδη έχουν μελετηθεί και ψηφιοποιηθεί έως τώρα 2069 κινητά ευρήματα.