Δημήτρης Μπαλτᾶς
Ἐνάντια στόν κρατισμό
Ἐδῶ καί δύο αἰῶνες ἔγινε πολύς λόγος ἐνάντια στόν κρατισμό ὡς μοντέλο πολιτικῆς καί οἰκονομικῆς ὀργάνωσης. Ἀπό ἱστορικῆς πλευρᾶς, ἡ κριτική ἐκ μέρους τοῦ Μπακούνιν τῆς κρατικιστικῆς ἀντίληψης τῶν μαρξιστῶν ἀπεδείχθη προφητικά σωστή, ἐάν λάβει κανείς ὑπ’ ὄψιν τόν συγκεντρωτικό καί αὐταρχικό χαρακτήρα τοῦ σοβιετικοῦ κράτους μετά τήν Ἐπανάσταση τοῦ 1917.
Ἀπό οἰκονομικῆς πλευρᾶς, ὁ κρατισμός συνδέθηκε μέ τήν ἐκδοχή τῆς σοσιαλιστικῆς ἀντίληψης περί τῆς οἰκονομίας καί τῆς συναφοῦς ἀντίθεσης πρός τήν λεγόμενη «φιλελεύθερη οἰκονομία». Ἐπίσης ὁ κρατισμὀς ταυτίστηκε μέ τήν ἄσκηση ἐλέγχου ἐκ μέρους τοῦ «μεγάλου κράτους» σέ ὅλους τούς τομεῖς τοῦ δημόσιου καί ἰδιωτικοῦ βίου καί τέθηκε ξεκάθαρα ἐνάντια στήν ἰδιωτική πρωτοβουλία. Ἔτσι οὐσιαστικά συγκροτήθηκε ἕνα εἶδος κρατικοῦ καπιταλισμοῦ, ἀλλά μέ τήν διακριτική ἀποσιώπηση τῆς λέξεως «καπιταλισμός». Αὐτά τά χαρακτηριστικά πού ἁδρομερῶς ἀνέφερα, δέν ὁδήγησαν σ’ ἕνα καλύτερο καί πιό ἀνθρώπινο κράτος. Προσέφεραν τήν ἐλάχιστη οἰκονομική καί κοινωνική ἐξασφάλιση στούς ἀποδεχομένους τό σύστημα καί προφανῶς ὄχι σ’ αὐτούς πού ἐπέκριναν τό σύστημα.
Σήμερα, ἡ ἴδια περιγραφεῖσα λογική ἐξακολουθεῖ ἀκόμη, (παραδόξως;), νά κυριαρχεῖ στήν σκέψη τῆς Ἀριστερᾶς καί τῆς παρούσης ἑλληνικῆς κυβέρνησης. Ἀλλά εἶναι προφανές ὅτι ἡ σοβιετική ἀντίληψη περί κράτους καί περί οἰκονομίας δέν μπορεῖ νά ἀποτελεῖ μία σύγχρονη, δημιουργική, ἀκόμη καί δημοκρατική, πρόταση. Ἐκτός ἄν ἀρέσκεται νά ἀναφέρεται στήν Ἀριστερά ὡς ἀρχαιολογία. Οἱ πολιτικές καί κυρίως οἰκονομικές ἐπιλογές πού ἔχουν κάνει ὁριστικά ἡ Ρωσσία, ἡ Κίνα καί ἡ Κούβα, ἀρκοῦν γιά νά ἀντιληφθεῖ κανείς ὅτι ἐδῶ στήν χώρα μας ἡ Ἀριστερά ὡς θεωρία ἐπιβιώνει κατά τρόπο ἀρχαιολογικό, ἐνῶ ὡς πράξη κυριαρχεῖ κατά τρόπο καπιταλιστικό. Γιά παράδειγμα, ὁ κουραστικός λόγος τῆς ἑλληνικῆς Ἀριστερᾶς περί τοῦ «μεγάλου κεφαλαίου» εἶναι ἐκτός τόπου ἀλλά καί χρόνου. Προφανῶς τό «μεγάλο κεφάλαιο» στήν Ἑλλάδα εἶναι πολύ μικρότερης ἔκτασης καί δύναμης ἀπό τό διεθνοποιημένο κεφάλαιο. Ἐάν κάτι ἔπρεπε νά περισωθεῖ στήν χώρα μας ἀπό οἰκονομικῆς πλευρᾶς, αὐτό θά ἦταν τό μικρό κεφάλαιο. Διότι «ὅσο ὑπάρχει τό κεφάλαιο, τό μεγάλο κεφάλαιο θά καταπιέζει τό μικρό», κατά τήν παλαιότερη διατύπωση τοῦ Π. Κροπότκιν (Ἡ κατάκτηση τοῦ ψωμιοῦ, μετ. Ἄ. Γαρμπή, Ν. Ἀλεξίου, Ἐλεύθερος τύπος, Ἀθήνα 2008, σ. 187).
Μία τελευταία παράμετρος στήν σύντομη ἀναφορά μου εἶναι τό ζήτημα τοῦ πατριωτισμοῦ. Καί ἐδῶ μπορεῖ νά παρατηρήσει κανείς παράδοξα πράγματα. Ἡ σημερινή ἑλληνική Ἀριστερά ἀρνεῖται πεισματικά ἕναν πατριωτικό λόγο, φοβούμενη ἀφ’ ἑνός νά μήν πρσλάβει ἑθνικιστικά χαρακτηριστικά, διατηρώντας ἀφ’ ἑτέρου ἕναν ἄκαιρο διεθνιστικό λόγο. Κατά συνέπεια, ὁ κρατισμός τῆς Ἀριστερᾶς συνδέεται, ἀκόμη, μέ τόν μή πατριωτικό λόγο, ἐπιτρέποντας δυστυχῶς τήν οἰκειοποίηση τοῦ πατριωτικοῦ λόγου ἐκ μέρους νεοφασιστικῶν μορφωμάτων. Ἀλλά καί στό σημεῖο αὐτό θά θυμίσω τήν διατύπωση τοῦ Μ. Μπακούνιν, ὁ ὁποῖος διεκήρυσσε ὅτι «ἡ Πατρίδα ἀντιπροσωπεύει τό ἱερό καί ἀδιαφιλονίκητο δικαίωμα κάθε ἀνθρώπου, κάθε ὁμάδας ἀνθρώπων, ἑνώσεων, κοινοτήτων, περιοχῶν, ἐθνῶν νά αἰσθάνονται, νά σκέπτονται, νά θέλουν καί νά δροῦν μέ τόν δικό τους τρόπο, καί ὁ τρόπος αὐτός εἶναι πάντα τό ἀναμφισβήτητο ἀποτέλεσμα μιᾶς μακροχρόνιας ἱστορικῆς ἐξέλιξης» (Ἡ ἀναφορά ἔχει ληφθεῖ ἀπό τόν H. Arvon, Μιχαήλ Μπακούνιν, μετ. Π. Γκέκα, Πλέθρον, Ἀθήνα, 2009, σ. 112).
Σέ μία γενική ἀλλά βεβαίως ὄχι τελική ἀποτίμηση, ὁ κρατισμός πού προτείνεται καί σήμερα ἀπό τήν κυβερνῶσα καί τήν μή κυβερνῶσα ἑλληνική Ἀριστερά εἶναι ἄκαιρος, περιοριστικός οἰκονομικά καί πολιτικά καί ἐλάχιστα πατριωτικός. Νομίζω ὅτι μία σχέση τοῦ σύγχρονου πολίτη μέ τό κράτος θά πρέπει νά περιορίζεται βασικά στίς φορολογικές του ὑποχρεώσεις, γιά να παραφράσω κάπως τόν παλαιότερο λόγο τοῦ Ντίνου Χριστιανόπουλου. Ἀλλά θά θυμίσω ὅτι ἡ φορολογία εἶναι ἕνα ἀνταποδοτικό γεγονός: τό κράτος θά ἔπρεπε νά παρέχει ὑποχρεωτικά στόν πολίτη ἀσφάλεια, ἰατρική περίθαλψη, σύνταξη κ.ἄ. γιά να ζητεῖ στήν συνέχεια ἀπό τόν πολίτη νά εἶναι φορολογικά συνεπής.
Σήμερα, ἡ ἴδια περιγραφεῖσα λογική ἐξακολουθεῖ ἀκόμη, (παραδόξως;), νά κυριαρχεῖ στήν σκέψη τῆς Ἀριστερᾶς καί τῆς παρούσης ἑλληνικῆς κυβέρνησης. Ἀλλά εἶναι προφανές ὅτι ἡ σοβιετική ἀντίληψη περί κράτους καί περί οἰκονομίας δέν μπορεῖ νά ἀποτελεῖ μία σύγχρονη, δημιουργική, ἀκόμη καί δημοκρατική, πρόταση. Ἐκτός ἄν ἀρέσκεται νά ἀναφέρεται στήν Ἀριστερά ὡς ἀρχαιολογία. Οἱ πολιτικές καί κυρίως οἰκονομικές ἐπιλογές πού ἔχουν κάνει ὁριστικά ἡ Ρωσσία, ἡ Κίνα καί ἡ Κούβα, ἀρκοῦν γιά νά ἀντιληφθεῖ κανείς ὅτι ἐδῶ στήν χώρα μας ἡ Ἀριστερά ὡς θεωρία ἐπιβιώνει κατά τρόπο ἀρχαιολογικό, ἐνῶ ὡς πράξη κυριαρχεῖ κατά τρόπο καπιταλιστικό. Γιά παράδειγμα, ὁ κουραστικός λόγος τῆς ἑλληνικῆς Ἀριστερᾶς περί τοῦ «μεγάλου κεφαλαίου» εἶναι ἐκτός τόπου ἀλλά καί χρόνου. Προφανῶς τό «μεγάλο κεφάλαιο» στήν Ἑλλάδα εἶναι πολύ μικρότερης ἔκτασης καί δύναμης ἀπό τό διεθνοποιημένο κεφάλαιο. Ἐάν κάτι ἔπρεπε νά περισωθεῖ στήν χώρα μας ἀπό οἰκονομικῆς πλευρᾶς, αὐτό θά ἦταν τό μικρό κεφάλαιο. Διότι «ὅσο ὑπάρχει τό κεφάλαιο, τό μεγάλο κεφάλαιο θά καταπιέζει τό μικρό», κατά τήν παλαιότερη διατύπωση τοῦ Π. Κροπότκιν (Ἡ κατάκτηση τοῦ ψωμιοῦ, μετ. Ἄ. Γαρμπή, Ν. Ἀλεξίου, Ἐλεύθερος τύπος, Ἀθήνα 2008, σ. 187).
Μία τελευταία παράμετρος στήν σύντομη ἀναφορά μου εἶναι τό ζήτημα τοῦ πατριωτισμοῦ. Καί ἐδῶ μπορεῖ νά παρατηρήσει κανείς παράδοξα πράγματα. Ἡ σημερινή ἑλληνική Ἀριστερά ἀρνεῖται πεισματικά ἕναν πατριωτικό λόγο, φοβούμενη ἀφ’ ἑνός νά μήν πρσλάβει ἑθνικιστικά χαρακτηριστικά, διατηρώντας ἀφ’ ἑτέρου ἕναν ἄκαιρο διεθνιστικό λόγο. Κατά συνέπεια, ὁ κρατισμός τῆς Ἀριστερᾶς συνδέεται, ἀκόμη, μέ τόν μή πατριωτικό λόγο, ἐπιτρέποντας δυστυχῶς τήν οἰκειοποίηση τοῦ πατριωτικοῦ λόγου ἐκ μέρους νεοφασιστικῶν μορφωμάτων. Ἀλλά καί στό σημεῖο αὐτό θά θυμίσω τήν διατύπωση τοῦ Μ. Μπακούνιν, ὁ ὁποῖος διεκήρυσσε ὅτι «ἡ Πατρίδα ἀντιπροσωπεύει τό ἱερό καί ἀδιαφιλονίκητο δικαίωμα κάθε ἀνθρώπου, κάθε ὁμάδας ἀνθρώπων, ἑνώσεων, κοινοτήτων, περιοχῶν, ἐθνῶν νά αἰσθάνονται, νά σκέπτονται, νά θέλουν καί νά δροῦν μέ τόν δικό τους τρόπο, καί ὁ τρόπος αὐτός εἶναι πάντα τό ἀναμφισβήτητο ἀποτέλεσμα μιᾶς μακροχρόνιας ἱστορικῆς ἐξέλιξης» (Ἡ ἀναφορά ἔχει ληφθεῖ ἀπό τόν H. Arvon, Μιχαήλ Μπακούνιν, μετ. Π. Γκέκα, Πλέθρον, Ἀθήνα, 2009, σ. 112).
Σέ μία γενική ἀλλά βεβαίως ὄχι τελική ἀποτίμηση, ὁ κρατισμός πού προτείνεται καί σήμερα ἀπό τήν κυβερνῶσα καί τήν μή κυβερνῶσα ἑλληνική Ἀριστερά εἶναι ἄκαιρος, περιοριστικός οἰκονομικά καί πολιτικά καί ἐλάχιστα πατριωτικός. Νομίζω ὅτι μία σχέση τοῦ σύγχρονου πολίτη μέ τό κράτος θά πρέπει νά περιορίζεται βασικά στίς φορολογικές του ὑποχρεώσεις, γιά να παραφράσω κάπως τόν παλαιότερο λόγο τοῦ Ντίνου Χριστιανόπουλου. Ἀλλά θά θυμίσω ὅτι ἡ φορολογία εἶναι ἕνα ἀνταποδοτικό γεγονός: τό κράτος θά ἔπρεπε νά παρέχει ὑποχρεωτικά στόν πολίτη ἀσφάλεια, ἰατρική περίθαλψη, σύνταξη κ.ἄ. γιά να ζητεῖ στήν συνέχεια ἀπό τόν πολίτη νά εἶναι φορολογικά συνεπής.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου