"ΜΑΜΑ, ΤΙ ΘΑ ΠΕΙ ΣΥΝΙΣΤΩΣΑ;"

«Μαμά, τι θα πει συνιστώσα;» ή πώς αρχαιοπρεπείς βαρύγδουπες λέξεις 

συνιστούν «γλυκερές εξιδανικεύσεις»… 

Νέλλη Παππά, Φιλόλογος-Γλωσσολόγος 

Ήταν η αθώα ερώτηση του γιου μου μπροστά στην TV και ενώ συνέβαιναν όλα εκείνα τα δραματικά του σαββατοκύριακου που μού έδωσε αφορμή να σκεφτώ σοβαρά τι θα πει «συνιστώσα» και να καταδείξω με λίγα διδασκαλικά εφόδια ότι πρόκειται για μία ακόμα πολύπαθη λέξη. 

Σύμφωνα με τα λεξικά, συνιστώσα ή συνισταμένη είναι στη φυσική καθεμία από τις επιμέρους δυνάμεις που ασκούνται σε ένα σώμα. Ο όρος, λέει, αποδίδει το γαλλικό (force) composante. Σε μεταφορικό επίπεδο, ο όρος αναφέρεται σε καθέναν από τους συντελεστές ενός σύνθετου φαινομένου. Στην καθημερινή ελληνική αντίληψη, ο όρος συνιστώσα έχει αναπόσπαστα συνδεθεί τα τελευταία λίγα χρόνια με τον ΣΥ.ΡΙΖ.Α., τον Συνασπισμό της Ριζοσπαστικής Αριστεράς, στον οποίο μικρές ή μεγαλύτερες πολιτικές ομάδες προερχόμενες από την (ακρο)αριστερή πλευρά του συνεχούς συναπάρτισαν το συγκεκριμένο πολιτικό μόρφωμα. Οι ομάδες αυτές αυτοαποκλήθηκαν «συνιστώσες». 

Το ερώτημα είναι: γιατί συνιστώσες κι όχι μέλη, παράγοντες, τάσεις, παρακλάδια ή ακόμα ακόμα και δυνάμεις; Φρονώ ότι στο πλαίσιο του «νέου» πολιτικού μορφώματος του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. ο όρος συνιστώσες επιλέχθηκε σκόπιμα με διάθεση ευφημιστική και διπλό σκεπτικό: αφενός οι διάφορες ομάδες τύπου τροτσκιστές, μαοϊκοί, οικοσοσιαλιστές, πασοκογενείς, κομμουνιστογενείς, ΡΟΖΑ, κ.λπ. κ.λπ. αποκτούσαν με τον αρχαιοπρεπή όρο μεγαλύτερο κύρος από πριν και ισοδύναμη αξία στον «νέο» πολιτικό χώρο αποκαλούμενες συλλήβδην «συνιστώσες», αφετέρου ο εν λόγω όρος με την έμμεση αναφορά στη φυσική παραπέμπει σε μία δύναμη, σε συνισταμένη απόψεων, ομάδων, ιδεών και, συνεπώς, σε έναν πολιτικό χώρο με θετικό πρόσημο και νικηφόρο. Με άλλα λόγια, βλέποντας το ποτήρι μισογεμάτο και εξιδανικεύοντας τη συνεργασία ετερόκλητων προσώπων που απάρτισαν τον ΣΥ.ΡΙΖ.Α., οι άνθρωποί του μίλησαν με καμάρι για συνιστώσες μιας «νέας» και ελπιδοφόρας πολιτικής δύναμης. 

Η διάθεση για ευφημισμούς και γλωσσικά παιχνίδια συνεχίστηκε και εντάθηκε με την ανάληψη της εξουσίας, όταν μέσα σε λίγο διάστημα η τρόικα μετονομάστηκε σε θεσμούς, το μνημόνιο σε δανειακή σύμβαση, η παράταση του μνημονίου σε διάσωση της χώρας, η κωλυσιεργία σε διαπραγμάτευση, η διαφωνία σε εθνική μειοδοσία και πλείστα όσα τραγελαφικά. 

Οι διάφορες ομάδες τώρα –και γιατί όχι; γκρουπούσκουλα (άλλος ένας ενδιαφέρων γλωσσικά όρος)-στο πλαίσιο ενός πολιτικού σχετικισμού επιδόθηκαν σε ανελέητο αγώνα δρόμου για να αποδείξουν την επιρροή τους στην κυβέρνηση και τον Πρωθυπουργό και να καθορίσουν τις εξελίξεις. Οι μάσκες γρήγορα έπεσαν: όχι πια συνιστώσες ή τάσεις, αλλά πλέον παραφυάδες, φατρίες, κλίκες, συντεχνίες και ίσως ίσως φράξιες. Λέξεις εξόχως ενδιαφέρουσες, πολλές με προέλευση από τον παραδοσιακό αριστερό χώρο, που υπογραμμίζουν την ιδεολογική ακρότητα και ακαμψία, τον πολιτικό αμοραλισμό, τον ιδιοτελή και συντεχνιακό τρόπο αντιμετώπισης των θεμάτων. Δεινά που διαιωνίζουν μάλλον με τη στάση τους οι λεγόμενες «συνιστώσες». 

Οι συνειρμοί για όσους ανήκουμε στη μαχόμενη εκπαίδευση άφθονοι και οδυνηροί. Συμπυκνώνω τα θουκυδίδεια διδάγματα από την Ιστορία, Γ 82-83, προσαρμόζοντάς τα στην παρούσα συγκυρία: η κρίση είναι δάσκαλος, διότι η «ανθρωπεία φύσις» ξεσκεπάζεται, η «ξύνεσις» (κράμα λογικής, δικαιοσύνης και εγκράτειας) εκλείπει και σημάδι της προϊούσας αποσύνθεσης τρομακτικό ότι οι λέξεις χάνουν το νόημά τους σε μία κοινωνία που βιώνει αδιέξοδο και όπου η πολιτική γίνεται διαφθορέας συνειδήσεων για να δικαιολογήσει παραλείψεις και κυρίως κρίματα. «Και νόμισαν πως είχαν το δικαίωμα να αλλάξουν και τη συνηθισμένη ανταπόκριση των λέξεων προς τα πράγματα για να δικαιολογήσουν τις πράξεις τους», γράφει ο σοφός ιστορικός στο Γ 83. Και σε ένα έξοχο απόσπασμα από το «Δίκαιο της πυγμής» που διδάσκουμε στην Α’ λυκείου, ο Ε. Παπανούτσος με τη γνωστή του διεισδυτικότητα κάνει λόγο για «προστύχεμα» και «ξεπεσμό» των λέξεων στο στόμα πολιτικών κυρίως, οι οποίοι συσκοτίζουν σκόπιμα την πραγματικότητα για ίδιον όφελος που συνήθως είναι η με κάθε μέσον διατήρηση της εξουσίας. Γνωστά πράγματα δηλαδή… 

Αν «συνιστώσα» ονομάστηκε κάθε γκρουπούσκουλο, γιατί οι διαφωνούντες δε θα ονομάζονταν «μειοδότες», «δωσίλογοι» και «γερμανοτσολιάδες» και γιατί η διαφαινόμενη έξοδος από το ευρώ και την Ευρώπη, για την οποία Ευρώπη τόσο έχει αγωνιστεί αυτή η χώρα, δε θα ονομαστούν «έξοδος από τα δεινά» και «εθνική σωτηρία»; Το ψάρι κρέας, με άλλα λόγια ή άλλα λόγια να αγαπιόμαστε…