Ο ΡΩΣΟΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΤΗΣ ΚΡΟΠΟΤΚΙΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Δημήτρης Μπαλτᾶς 

Πιότρ Ἀλεξέγιεβιτς Κροπότκιν, Ἡ Μεγάλη Γαλλική Ἐπανάσταση, 1789-1793, μετ. Γ. Καστανάρας, Ἐκδόσεις Κουκκίδα, Ἀθήνα 2015, σελ. 687 

Ἕνα μνημειῶδες ἔργο τοῦ γνωστοῦ Ρώσσου ἐπαναστάτη Πιότρ Κροπότκιν (1842-1921) εἶδε τό φῶς τῆς δημοσιότητας σέ μία καλαίσθητη ἔκδοση πρίν ἀπό λίγες ἡμέρες. Πρόκειται γιά τήν ἱστορία τῆς Γαλλικῆς Ἐπανάστασης, τῆς «Μεγάλης Ἐπανάστασης», ὅπως τήν χαρακτηρίζει ὁ ἴδιος. 

Τό ἔργο ἀνήκει ἴσως στά λιγότερο γνωστά στό εὐρύ ἀναγνωστικό κοινό, περισσότερο γνωστό πάντως ἀπό τίς γεωμορφολογικές μελέτες τοῦ συγγραφέως (Résumé d’ orographie de la Sibérie, 1867) καί τήν ἱστορία τῆς ρωσσικῆς λογοτεχνίας του (Russian Literature, McClure, Phillips & Co, New York, MCMV [1905]). 

Ἡ «Εἰσαγωγή» πού προηγεῖται τοῦ ἔργου, εἶναι τοῦ G. Woodcock καί εἶναι ἀρκετά κατατοπιστική τόσο γιά τον εἰδικό ὅσο καί γιά τόν μή εἰδικό ἀναγνώστη. Ἐπισημαίνει ὁ Woodcock ὅτι ὁ Κροπότκιν «ἔγραψε ἀπολύτως συνειδητά γιά τόν ἁπλό ἀναγνώστη, ἐπιδιώκοντας νά ἀγγίξει τόν ἐργάτη ἀλλά καί νά πείσει τόν διανοούμενο δίνοντας ἰδιαίτερη σημασία στή διαύγεια τῆς παρουσίασης» (σ. 24). Τονίζεται δέ στήν «Εἰσαγωγή» ὅτι «ἡ Μεγάλη Ἐπανάσταση δέν εἶναι ἀνοιχτά ἕνα μανιφέστο τοῦ ἀναρχισμοῦ», ἄν καί ὁ Κροπότκιν «ἀναζητᾶ νά βρεῖ στή Μεγάλη Ἐπανάσταση τίς ρίζες τοῦ κινήματος στό ὁποῖο ἀνῆκε» (σ. 33). Πρός τοῦτο θά σημειώσω ὅτι ὁ Κροπότκιν ἀναγνωρίζει πώς «οἱ ἀρχές τοῦ ἀναρχισμοῦ κατάγονταν … ἀπό τά πεπραγμένα τῆς Γαλλικῆς Ἐπανάστασης» (σ. 245. Πβ. σ. 677).

Στόν «Πρόλογο» τοῦ ἕργου του ὁ Ρῶσσος συγγραφέας παραδέχεται ὅτι «ὅλοι ὅσοι γνωρίζουν τήν ἱστορία τῆς Ἐπανάστασης θά καταλάβουν πόσο δύσκολο εἶναι νά ἀποφεύγει κανείς σφάλματα σέ γεγονότα ὅταν προσπαθεῖ νά ἀνιχνεύσει τήν ἐξέλιξη τῶν παθιασμένων συγκρούσεών της» (σ. 40). 

Τά ρεύματα πού προετοίμασαν τήν Ἐπανάσταση, ἦταν, κατά τόν Κροπότκιν, δύο: «τό ρεῦμα τῶν ἰδεῶν ἀναφορικά μέ τήν πολιτική ἀναδιοργάνωση τοῦ κράτους [ἀπό τίς μεσαῖες τάξεις] καί τό ρεῦμα τῆς δράσης [ἀπό τόν λαό, τούς χωρικούς καί τούς ἐργάτες]» (σ. 45. Πβ. σσ. 47-48, σσ. 57-58, σ. 110).

Τίς αἰτίες τῆς Ἐπανάστασης ἐντοπίζει ὁ Ρῶσσος ἐπαναστάτης στήν ἔλλειψη τοῦ ψωμιοῦ (σ. 46, σ. 210, σ. 423, σ. 431) καί στούς φεουδαρχικούς φόρους (σ. 46). Σέ πολλές περιπτώσεις, ὁ Κροπότκιν προβαίνει σέ συγκρίσεις μεταξύ τῶν κοινωνικῶν συνθηκῶν πού ἐπικρατοῦσαν στήν Γαλλία κατά τήν ἐποχή τῆς Ἐπανάστασης καί στήν Ρωσσία τῆς ἐποχῆς του (σ. 102, σ. 278, σ. 312, σ. 509, σ. 515, σ. 670). 

Δέν μπορεῖ παρά νά καταδικάσει ὁ Κροπότκιν τήν διαρκῶς διαφαινόμενη καί αὐξανόμενη γραφειοκρατία τῆς κυβερνητικῆς ἐξουσίας, ἡ ὁποία ἀφορᾶ στίς διοικητικές λειτουργίες κ.ἄ. καί ἡ ὁποία ἐγκαινιάζεται κατά τήν ἐποχή τῆς «Τρομοκρατίας», ἤτοι μετά τό 1793 (σ. 623). Τότε προσδιορίζει χρονικά καί τό «τέλος τῆς Ἐπανάστασης» (σ. 642, σ. 665). 

Στήν ἱστορική ἀφήγηση ὁ Κροπότκιν παραπέμπει σέ ἀπόψεις καί ἑρμηνευτικές Γάλλων κυρίως ἱστορικῶν, ἀπορρίπτει τούς «ἀντιδραστικούς ἱστορικούς», ὁμολογεῖ ὅτι γνωρίζει ἤ ἀγνοεῖ ἀρχειακές πηγές (πού ἐνδεχομένως σήμερα εἶναι προσιτές στούς ἱστορικούς), παραθέτει λεπτομέρειες γεγονότων καί προχωρεῖ σέ χαρακτηρισμούς προσώπων, καί ὅλα αὐτά μέ ἕναν τρόπο ἁπλό καί κατανοητό. Πέραν ἀπό τίς ἐπιφυλάξεις πού μπορεῖ νά ἔχει κανείς γιά ὁρισμένες προσεγγίσεις του, εἶναι, νομίζω, ἀρνητικό τό γεγονός ὅτι ἡ ἀκαδημαϊκή κοινότητα προσπέρασε μᾶλλον ἀδιάφορα τό σπουδαῖο ἔργο πού παρουσιάζω σήμερα. 

Τά συμπεράσματα τοῦ ἔργου (σσ. 669-678) ἀναφέρονται κυρίως στήν «νέα Γαλλία» πού γεννήθηκε μετά τό 1789. Μάλιστα ὁ Κροπότκιν θεωρεῖ καί ἐλπίζει ὅτι ἡ ἑπόμενη μεγάλη ἐπανάσταση θά συμβεῖ στήν Ρωσσία «ὅπου ἡ ἐλέῳ Θεοῦ βασιλική ἐξουσία πνέει τά λοίσθια» (σ. 675, προσδίδοντας ἕνα προφητικό στοιχεῖο στήν ἀποτίμησή του.