ΦΟΡΩΝΤΑΣ ΤΗ ΜΑΣΚΑ ΤΗΣ ΥΠΟΚΡΙΣΙΑΣ...

Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου

«Κατηγορώ την υποκρισία» είναι ο τίτλος της περίφημης ομιλίας του αειμνήστου Γέροντος Χαλκηδόνος Μελίτωνος την Κυριακή της Τυρινής του 1970 (8 Μαρτίου) στον Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών. Είναι γνωστή ως «η ομιλία για τον Καρνάβαλο»! 

Πολλοί θερμόαιμοι χριστιανοί σπεύδουν να προσάψουν στον Χαλκηδόνος Μελίτωνα την κατηγορία ότι «δικαιολογεί τον Καρνάβαλο, αντί να τον καταδικάζει απερίφραστα». Όταν εκφώνησε την ομιλία ο μακαριστός Χαλκηδόνος, ο Φλωρίνης Αυγουστίνος Καντιώτης, εμήνυσε διά τηλεγραφήματος τον Μελίτωνα ενώπιον της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος (13.3.1970) και απαίτησε, εκτός πάσης κανονικής τάξεως, “να δικασθή” ο Μελίτων και “να καθαιρεθή προς παραδειγματισμόν”. 

Ούτε ο Καντιώτης ούτε οι οπαδοί του μπόρεσαν να καταλάβουν ότι στην πραγματικότητα ο Χαλκηδόνος Μελίτων επισημαίνει ότι ο Καρνάβαλος ενσαρκώνει μια «τραγωδία», η οποία και παραμένει «άλυτη». Όμως, αυτή ακριβώς η τραγωδία του Καρναβάλου καλεί την Εκκλησία σε στοχασμό και βοήθεια, γι’ αυτό πρέπει να είναι αντικείμενο συμπάθειας και όχι λιθοβολισμού. Ο συνδυασμός του Καρναβάλου προς την υποκρισία και την ανάγκη της μεταμορφώσεως είναι πραγματικά αξιοπρόσεκτος. 

Η δύναμη της υποκρισίας είναι φοβερή! Τόσο γι’ αυτόν που την ζει και την ασκεί, όσο και γι’ αυτούς που την υφίστανται. Και είναι επικίνδυνη η υποκρισία, γιατί ανταποκρίνεται σ’ ένα βαθύ ψυχολογικό αίτημα του ανθρώπου. Ο άνθρωπος επιθυμεί, πολλές φορές διακαώς, να φανεί αυτός που δεν είναι. Ακόμα και ενώπιον του εαυτού του και ενώπιον του Θεού. 

Η μεταμόρφωση στην Εκκλησία ταυτίζεται με την «καλή αλλοίωση» που δεν είναι τίποτε άλλο παρά ενέργεια του Αγίου Πνεύματος. Αυτή η «καλή αλλοίωση» είναι η αναίρεση της υποκρισίας. Είναι η κατάκτηση μιας βαθιάς εσωτερικής ελευθερίας που πηγάζει από την βίωση του λόγου του Χριστού: «Μη κρίνετε κατ’ όψιν, αλλά την δικαίαν κρίσιν κρίνετε». Έτσι περνάμε από το προσωπείο στο πρόσωπο. Τα τελευταία χρόνια γίνεται πολύς λόγος στους θεολογικούς κύκλους και στον χώρο της Εκκλησίας γενικότερα, για την «θεολογία του προσώπου». Τολμά, μάλιστα, να σκεφθεί κανείς πως πρόκειται για μια «μόδα» εκλεκτικιστικού διανοητισμού και «μεταφυσικής» φιλοσοφίας. Το οξύμωρο είναι ότι ενώ πλέον έχουμε στα χέρια μας σπουδαία συγγράμματα σύγχρονων θεολόγων για το «πρόσωπο», ως συγκεκριμένη, μοναδική και ανεπανάληπτη οντότητα, παραμένουμε «αναλλοίωτοι» και μη μεταμορφούμενοι. 

Μακάρι οι Χριστιανοί να είχαν την εξαιρετική ευκολία ενός καρναβαλιστή, ο οποίος αλλάζει προσωπεία για να ζήσει έντονα στην καρναβαλική περίοδο. Κι αυτή η παράφορη επιθυμία του για ένταση τον οδηγεί - παραδόξως - σε μια ανυπόκριτη συμπεριφορά, όταν τουλάχιστον είναι συνεπής προς τις καρναβαλικές αρχές του… Αντιθέτως, στον εκκλησιαστικό χώρο παρατηρείται μια τρομερή ακαμψία στην συμπεριφορά των πιστών και των κληρικών. 

Η Κυριακή της Τυρινής είναι για την Εκκλησία η Κυριακή της «συγγνώμης». Ο ασπασμός της συγχώρησης που δίνεται στο ναό το απόγευμα της Κυριακής της Τυρινής, στην ακολουθία του κατανυκτικού Εσπερινού, μοιάζει πολλές φορές με κακόγουστο «καρναβαλικό» θέαμα. Πρόσωπα σκυθρωπά, βλοσυρά, αδιάφορα για τον πλησίον, παγερά ανέκφραστα, ανταλλάσσουν ένα υποκριτικό ασπασμό, αφού μόλις βγουν από το ναό παραμένουν το ίδιο αμεταμόρφωτα, όπως μπήκαν. Η υποκρισία και όχι η αγάπη έχει καταστεί πλέον «τρόπος υπάρξεως». Δευτέρα φύσις. Κι ας έχουν ακουστεί πύρινα κηρύγματα εναντίον της από «δόκιμους» ιεροκήρυκες. Το ξερίζωμα της υποκρισίας από τους χριστιανούς είναι υπόθεση ζωής και όχι θέμα μιας «επίκαιρης» ομιλίας. 

«Ποτέ δεν κάνει επίδειξη η αγιότης. Την αισθάνονται οι άνθρωποι και την ρουφούν όπως το άρωμα του ρόδου, το οποίο δεν εξαγγέλλει ούτε την ομορφιά του, ούτε τη χάρι του, ούτε το άρωμά του». (O Χαλκηδόνος Μελίτων). Απ’ τη διονυσιακή χαρά τους οι καρναβαλιστές αλαλάζουν και ξενυχτούν και γλεντούν και μεθούν. Τι κρίμα που η χαρά του Χριστού, η νηφάλιος μέθη, δεν διαποτίζει τους Χριστιανούς, ώστε να φτάσουν σε ακρότητες! Ακρότητες φιλανθρωπίας, φιλευσπλαχνίας, αγάπης. Όλα μοιάζουν - και μάλλον είναι -μίζερα, λίγα, ασήμαντα. 

Ευτυχώς ο διαχρονικός λόγος του αειμνήστου Χαλκηδόνος Μελίτωνος μάς δίνει το κριτήριο της γνησιότητας: «Τώρα εισερχόμεθα εις τηνΑγίαν Τεσσαρακοστήν και στο βάθος μάς αναμένει το όραμα, το θαύμα και το βίωμα της Αναστάσεως, το κατ’ εξοχήν βίωμα της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Ας πορευθούμε προς αυτό το όραμα και βίωμα, όχι ασυγχώρητοι, όχι εν νηστεία απλώς κρέατος και ελαίου, όχι εν υποκρισία, αλλά εν ελευθερία, εν πνεύματι και αληθεία του πνεύματος».

Πολύ σωστά, φυσικά, ο Γέρων Χαλκηδόνος Μελίτων, γράφει "όχι εν υποκρισία, αλλά εν ελευθερία". Θυμάμαι, αίφνης, ένα απόφθεγμα του μεγάλου Μάριου Πλωρίτη: "Χωρίς την ελευθερία η γνώση γίνεται όργανο καταπίεσης, η αλήθεια διαστρέφεται σε απάτη, η αρετή καταντά ασεβής υποκρισία".