Η ΓΙΟΡΤΗ ΤΩΝ ΕΙΣΟΔΙΩΝ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ

Του φιλολόγου Γιάννη Γιγουρτσή

Η γιορτή των Εισοδίων στην Κρήτη και στην Πόλη

Μια μάλλον προσωπική ανάγνωση 

Στην γιορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου στην Κρήτη, στην Κύπρο, στη Σάμο αλλά και αλλού γιορτάζουν ο Μαρίες, οι Δέσποινες, οι Παναγιώτες και γενικά οι κοπέλες που το όνομά τους σχετίζεται με την Παναγία και είναι ανύπαντρες (δηλαδή ουσιαστικά θέλει να πει η παράδοση παρθένες). Μετά, όταν παντρεύονται, γιορτάζουν πλέον κανονικά στις 15 Αυγούστου. 

Όταν πήγαινα σχολείο στο Ηράκλειο ήταν μέρα γιορτής καθώς οι συμμαθήτριες κερνούσαν γλυκά και όλο και κάποιο πάρτυ θα υπήρχε το αντίστοιχο Σαββατοκύριακο. Επίσης θυμάμαι και κάποιες παντρεμένες κυρίες να κρατούν την ίδια γιορτή, τις 21 Νοεμβρίου δηλαδή, και μετά το γάμο. Ήταν ένα είδος χειραφέτησης και επιλογής με φεμινιστικό χαρακτήρα παλιότερα, που το έβλεπες σε γυναίκες με ξεχωριστή προσωπικότητα, διότι και αυτό ακόμα σε μια επαρχιακή πόλη ήθελε κάποτε θάρρος για να το κάνεις. Βέβαια μιλάμε σε μια εποχή που οι γυναίκες έπαιρναν υποχρεωτικά το επώνυμο του συζύγου τους, οπότε κάτι τέτοιο έπαιρνε και μια συμβολική σημασία επιπλέον. Για παράδειγμα θυμάμαι την κ. Μαίρη, τη μαμά του κολλητού μου του Κωστή, γυναίκα που είχε τα χαρακτηριστικά που προανέφερα, η οποία φρόντιζε να κάνει γνωστό σε όλους ότι εκείνη την ημέρα γιόρταζε, το σπίτι της ήταν πάντα ανοιχτό και εμείς βεβαίως επωφελούμασταν από τις λιχουδιές και τα κεράσματα. 

Αργότερα, φοιτητής στη Θεσσαλονίκη πλέον, δοκίμασα να ευχηθώ στις Μαρίες φίλες μου από τη σχολή μου στις 21 Νοεμβρίου και οι περισσότερες με κοιτούσαν με απορία, αν δεν με απόπαιρναν, όταν εγώ, ως πεισματάρης νέος, προσπαθούσα να τις πείσω ότι κακώς δεν γιόρταζαν εκείνη την ημέρα και έπρεπε και καλά να αλλάξουν τη γιορτή του. Μάλλον ευκαιρία για γλέντι γύρευα, αλλά σύντομα κατάλαβα πως όταν είσαι 20 χρονών, φοιτητής και στη Θεσσαλονίκη δεν χρειάζεσαι αφορμές για να γλεντήσεις. Τις φτιάχνεις μόνος σου. 

Όταν αργότερα βρέθηκα και πάλι στο Ηράκλειο οι περισσότερες Μαρίες φίλες μου είχαν πλέον παντρευτεί και είχαν, σχεδόν όλες, αλλάξει την γιορτή τους. Τώρα γιόρταζαν πλέον τα παιδιά τους, αλλά εγώ διάθεση για παιδικά πάρτυ ουδέποτε είχα. Η μέρα έπαψε να είναι πια τόσο εορταστική, αν και υπάρχει πάντα η Μαρία, η φίλη μου εκεί στο κέντρο του Ηρακλείου, κοντά στο πατρικό του πατέρα μου στην Αγία Τριάδα, που γιορτάζει σήμερα και όταν αποφασίσει να κάνει τραπέζι για τη γιορτή της μαγειρεύει επί δύο μέρες. Δεδομένου ότι στο μεταξύ έχει γίνει εξπέρ στη ζαχαροπλαστική και φτιάχνει γλυκά και τούρτες που τα ζηλεύουν χρόνων επαγγελματίες – δεν υπερβάλω καθόλου σε αυτό- είναι υπό μία έννοια καλύτερα που τις στέλνω τις ευχές μου τώρα μόνο από μακριά. 

Τα πράγματα ωστόσο άλλαξαν και πάλι από τότε που βρέθηκα στην Κωνσταντινούπολη. Εδώ μπορεί στις 21 Νοεμβρίου να μην γιορτάζουν οι Μαρίες και οι Δέσποινες, γιορτάζει ωστόσο η ίδια η Πόλη. Η Παναγία είναι η πολιούχος της Κωνσταντινούπολης, η υπέρμαχος στρατηγός της, σύμφωνα με την βυζαντινή παράδοση, και η γιορτή που εορτάζεται ως πολιούχος είναι τα Εισόδια. 

Έτσι εορτάζει και η ομώνυμη εκκλησία που δεν είναι άλλη από τον Ναό των Εισοδίων της Παναγίας στην καρδιά του Πέρα, γνωστή ως Παναγία του Πέρα. Ο ναός, που είναι ένας από τους πιο λαμπρούς της Πόλης, χτίστηκε αρχικά το 1804 ως κοιμητηριακός, καθώς η περιοχή του σημερινού Μπεϊογλου μέχρι το Ταξίμ ήταν γεμάτη νεκροταφεία. Αυτό στην πορεία άλλαξε καθώς η πόλη επεκτεινόταν προς τα βόρεια. Τα νεκροταφεία μεταφέρθηκαν και αυτά βορειότερα, στο Σισλί, περιοχή που τότε ήταν πολύ έξω από την πόλη, και ο ναός της Παναγίας άρχισε να ανακαινίζεται, να μεγαλώνει και να στολίζεται σταδιακά, μέχρι να φτάσει στη λαμπρή μορφή που έχει σήμερα κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. 

Η Παναγία έγινε ο ναός του Ευρωπαϊκού και σύγχρονου Πέρα, της περιοχής όπου κατέφυγαν οι καλύτερες ρωμέικες οικογένειες για να χτίσουν τα αρχοντικά και να ανοίξουν τις επιχειρήσεις τους, εγκαταλείποντας σταδιακά το ιστορικό πλην ξεπερασμένο πολεοδομικά και σταδιακά παρακμάζον Φανάρι στην απέναντι όχθη του Κερατίου. Σε αυτούς, στους αστούς της Πόλης του 19ου αιώνα φαίνεται να οφείλεται και η αναβάθμιση της συγκεκριμένης εκκλησίας σε καθεδρικό ναό της Κωνσταντινούπολης. Εκεί είναι δηλαδή η «καθέδρα» του εκάστοτε Πατριάρχη ως Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως, Νέας Ρώμης, ως ποιμένα δηλαδή των ορθοδόξων που κατοικούν στην περιοχή που ορίζεται μέσα στα διοικητικά όρια της Αρχιεπισκοπής. 

Έτσι, και καθώς η Παναγία γίνεται ο δεύτερος τη τάξει ναός της Πόλης, δίπλα στον Πατριαρχικό ναό του Αγίου Γεωργίου, τιμάται με λαμπρή Πατριαρχική και Συνοδική Θεία Λειτουργία στις 21 Νοεμβρίου, όπως ακριβώς γίνεται και με την θρονική εορτή του Πατριαρχείου εννέα μέρες αργότερα, του Αγίου Ανδρέου. Δεν έχω βρει γραπτές πηγές που να το αποδεικνύουν, ωστόσο θεωρώ βέβαιο πως οι ικανότατοι και φιλόδοξοι τζορμπατζήδες του Σταυροδρομίου (έτσι ονομάζεται η αντίστοιχη ελληνορθόδοξη κοινότητα της περιοχής), μέλη των καλύτερων οικογενειών της Κωνσταντινούπολης του 19ου αιώνα, θα έπεισαν κάποιο πατριάρχη να παραχωρήσει στην Παναγία του Πέρα αυτό το ιδιαίτερο προνόμιο. 

Σκηνή από την καθιερωμένη αυτή λαμπρή λειτουργία βλέπετε και στην φωτογραφία του Στέλιου Γιανσακίδη που συνοδεύει το κείμενο. 

Χρόνια πολλά στην Πόλη μας. Χρόνια πολλά σε όλους μας, Πολίτες παλιότερους και νεότερους. Χρόνια πολλά σε όσες και όσους εορτάζουν είτε το όνομά τους, είτε την πόλη τους μαζί με την εορτή των Εισοδίων.