ΕΝΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΔΟΚΙΜΙΟ ΤΟΥ Ν.Ι. ΚΑΡΜΙΡΗ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΑΛΤΑΣ

Ν.Ἰ. Καρμίρης, Ἡ ποίησις καί τά εἴδωλα, Φρέαρ, Ἀθήνα 2014, σελ. 59 

Στόν τόμο αὐτόν ἀναδημοσιεύεται ἕνα δοκίμιο τοῦ φιλολόγου καί θεολόγου Νικολάου Καρμίρη (1930-1978), τό ὁποῖο εἶχε παρουσιασθεῖ σέ τέσσερις συνέχειες στίς Ἀκτῖνες (τ. 146, 147, 148 καί 149, Φεβρ.-Μάϊος 1954). 

Μέ τήν ἀναδημοσίευση αὐτή ἀνασύρεται ἀπό τήν λήθη, ὅπως σημειώνει στόν «Πρόλογο» ὁ Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος, ἕνα «καταποντισμένο γραφτό, πού ἔμεινε δίχως συνέχεια, ἀλλά δέν πρέπει νά χαθεῖ» (σ. 8). Ἄς μοῦ ἐπιτραπεῖ νά προσθέσω ὅτι ἀνασύρεται ἀπό τήν λήθη καί τό ὄνομα τοῦ συγγραφέα, ὁ ὁποῖος σπούδασε στήν Ἑλλάδα (Ἀθήνα), καί στό ἐξωτερικό (Παρίσι, Φρανκφούρτη καί Χαϊδελβέργη) καί δίδαξε στά πανεπιστήμια τῆς Θεσσαλονίκης καί τῆς Ἀθήνας, ἐνῶ ἀναμείχθηκε καί μέ τήν πολιτική ζωή, μετέχοντας στίς κυβερνήσεις Παρασκευόπουλου (1963 καί 1966-7), σύμφωνα μέ τίς χρήσιμες πληροφορίες πού δίδει στά «Ἐπιλεγόμενα» τοῦ τόμου ὁ Δημήτρης Ἀγγελῆς. 

Τό δοκίμιο πού παρουσιάζω σήμερα -ἔχει σημασία νά θυμίσω ὅτι πρωτοδημοσιεύθηκε τό 1954- ἀναφέρεται στήν στάση τοῦ ποιητῆ καί τοῦ κριτικοῦ ἀπέναντι στά εἴδωλα καί στούς εἰδωλολάτρες. «Σήμερον, λέγει ὁ Καρμίρης, ἡ δημιουργία καί ἡ κριτική, δέν ἔχουν κριτήρια» (σ. 21). Ἀφοῦ ὁ εἰδωλολάτρης γκρεμίσει τούς «δεσμούς μέ τό παρελθόν» (σ. 20), ἐνῶ παράλληλα ἡ «εὐαισθησία ἔχει πτωχύνει» (σ. 23), ἔρχονται νά κυριαρχήσουν τά εἴδωλα, ἤτοι ὁ θεοποιημένος ὑλισμός (σ. 48, σημ. 56). Τότε ἀσφαλῶς τίθεται τό πρόβλημα τῆς ἐλευθερίας. Τό εἴδωλο, γιά τόν Καρμίρη, «δεσμεύει τήν ἐλευθερίαν. Ταπεινώνει τήν ὕπαρξιν. Εἴτε ἔχει τήν μορφήν ἀρχαίου ξοάνου εἴτε μοντέρνας προλήψεως» (σ. 24). Ἀλλά ὁ εἰδωλολάτρης φοβᾶται, σύμφωνα μέ τόν Καρμίρη, ἕνα πρᾶγμα: «τήν ζωήν εἰς τήν ἁπλῆν της καί ὑγιᾶ μορφήν. Τήν ζωήν χωρίς διεγερτικά, χωρίς προσωπίδας, χωρίς ἐπεξηγήσεις καί παραπομπάς» (σ. 41). 

Παραδέχεται ὁ Καρμίρης ὅτι «ὁ ποιητής, ὅσο δουλεύει εἰς τά Εἴδωλα –τά ὅποια εἴδωλα- στερεῖ ἀπό τόν ἑαυτό του τήν ἀληθῆ χαράν τοῦ ἐνθουσιασμοῦ. Τό εἴδωλον εἶναι ἀναιμικόν, ἀποτελεῖται ἀπό κύτταρα πού δέν ζοῦν καί δέν ἔζησαν ποτέ» (σ. 53). 

Ὁ ἀναγνώστης θά διακρίνει τήν εὐρύτατη ἐκ μέρους τοῦ Νικολάου Καρμίρη γνώση τῆς ἑλληνικῆς (βλ. τίς ἀναφορές στούς Πίνδαρο, Σοφοκλῆ, Σολωμό, Σικελιανό, καί Σεφέρη) καί τῆς εὐρωπαϊκῆς λογοτεχνίας (βλ. τίς σχετικές προσεγγίσεις συγκεκριμένων ποιημάτων τοῦ Μπωντλαίρ, καί κυρίως τοῦ Ἔλιοτ καί τοῦ Κλωντέλ). Ἐπίσης, εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι ὁ Καρμίρης προσεγγίζει τά σχετικά ζητήματα ἐξ ἀπόψεως τῆς «εὐρωπαϊκῆς χριστιανικῆς παραδόσεως». Στό πλαίσιο αὐτό γράφει ὅτι «εἰς τόν ἀγῶνα κατά τῶν εἰδώλων, ἐάν ἔμενε μόνος ὁ ποητής θά ἡττᾶτο. Ἐάν δέν εἶχε βαθύτατα ἀφομοιώσει τήν εὐρωπαϊκήν χριστιανικήν παράδοσιν, τίποτε δέν θά τόν ἔσωζε ἀπό τήν ἀπελπισίαν καί τόν θάνατον» (σ. 40). 

Νομίζω ὅτι ἄν καί τό δοκίμιο ἀνήκει σέ μία μακρινή ἐποχή ἀπό τήν ἄποψη τῆς κριτικῆς τῆς λογοτεχνίας καί τῆς αἰσθητικῆς θεωρίας, εἶναι ἐξαιρετικά ἐνδιαφέρον καί ἀπό ὁρισμένης πλευρᾶς ἐπίκαιρο. Ἀπό τήν γνωστή θεωρία τῆς «τέχνης γιά τήν τέχνη» ἕως τήν σύγχρονη ἀντίληψη ὅτι «ὁ καλλιτέχνης εἶμαι ἐγώ» κατατίθεται εὐλαβικά ἡ προσέγγιση τοῦ Καρμίρη.