 |
| Μαύρο Τετράγωνο, 1915, Λάδι σε καμβά, Κρατικό Μουσείο της Ρωσίας, Αγία Πετρούπολη |
Δημήτρης Μπαλτᾶς
Ἑλένη Μαχαίρα, Τό μαῦρο τετράγωνο τοῦ Καζιμίρ Μάλεβιτς, Ἐκδόσεις Στιγμή, Αθήνα 2011, σελ. 182
Τό ἐνδιαφέρον γιά τόν εἰσηγητή τοῦ σουπρεματισμοῦ (ἐκ τοῦ supremus = ὑπεροχή), μιᾶς γνωστῆς καί βραχύβιας τάσεως τῆς Ρωσσικῆς Πρωτοπορίας Κ. Μάλεβιτς εἶναι στήν Ἑλλάδα ἰδιαιτέρως ἔντονο (βλ. λ.χ. Γ. Ζιώγας, Ὁ βυζαντινός Μάλεβιτς, Στάχυ, Ἀθήνα 2000. Ἰ. Ζάρρα, Κοσμική ζωγραφική καί θρησκευτικός συμβολισμός. Ἡ περίπτωση τοῦ καλλιτέχνη τῆς ρωσσικῆς πρωτοπορίας Κ. Μάλεβιτς (1878-1935), Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2006). Ἕνας ἀπό τούς πιό γνωστούς καί πολυσυζητημένους πίνακες τοῦ Μάλεβιτς εἶναι τό «Μαῦρο τετράγωνο» (ἐφεξῆς «ΜΤ»), πού κατά πᾶσα πιθανότητα ἔχει φιλοτεχνηθεῖ τό 1915.
Ἡ Ἑλ. Μαχαίρα στήν παροῦσα μελέτη ὑποστηρίζει ὅτι «τό Μαῦρο Τετράγωνο παραμένει ἕνα μυστήριο τῆς δημιουργικότητας, ὅπως μυστήριο παρέμεινε μέχρι τέλους καί γιά τόν Μάλεβιτς» (σ. 28).
Συζητοῦνται στό παρόν ἔργο οἱ κυριότερες ἑρμηνεῖες τοῦ «ΜΤ», ὅπως τό ὅτι «ἀντιστοιχεῖ σ’ ἕνα ταοϊστικό μηδέν» (σ. 37), ἤ ὅτι εἶναι «ἡ ἑνοποιός ἀρχή τῆς διέγερσης πού μπορεῖ καί νά προκαλέσει καί νά ἐναρμονίσει τά ἀντίθετα» (σ. 63). Ὡστόσο, ἡ συγγραφέας θά δείξει ἐν συνεχείᾳ ὅτι τό «ΜΤ» εἶναι μία ὑπέρβαση τοῦ μηδενός καί ἐπιπλέον ὅτι ἀποτελεῖ μία δημιουργική ἀρχή πού «ἀποκαλύπτει τήν κρυμμένη οὐσία τῆς φύσεως» (σ. 150).
Ἀναδεικνύεται, ἐπίσης, ἡ ἐνδιαφέρουσα συνάντηση τοῦ Μάλεβιτς μέ τόν π. Παῦλο Φλωρένσκι, ἀφοῦ στά γραπτά τους διακρίνουν καί οἱ δύο μεταξύ τοῦ προσώπου καί τοῦ προσωπείου (σ. 71), ἐνῶ παράλληλα συζητεῖται ἡ ἔνταξη στόν συμβολισμό ἤ ἡ διαφοροποίηση τοῦ Μάλεβιτς ἀπό τούς συμβολιστές (σ. 81). Ὁμοίως ἐνδιαφέρουσα εἶναι ἡ ἑρμηνεία πού υἱοθετεῖ ἡ συγγραφέας περί τοῦ «νέου ρεαλισμοῦ» τοῦ ἔργου τοῦ Μάλεβιτς, στοιχείου ἐντοπιζόμενου κυρίως στήν σχέση χρωμάτων καί μορφῶν ἡ ὁποία ἐκφράζει μία ἑνότητα.
Ἀπό φιλοσοφικῆς πλευρᾶς, ἡ συγγραφέας καταγράφει σέ ἀρκετές σελίδες τῆς μελέτης της (σσ. 95-120) τήν σχέση τοῦ Μάλεβιτς μέ τήν ρωσσική θρησκευτική φιλοσοφία τοῦ 20οῦ αἰ. καί τούς ἐκπροσώπους της (Μπερντιάγιεφ, Σ. Μπουλγκάκωφ, Στροῦβε, Φράνκ κ.ἄ.).
Ἀπό τίς ἱστορικές παραμέτρους τῆς μελέτης, ἡ συζήτηση ἑστιάζεται σέ πολλά σημεῖα (βλ. ἐνδεικτικῶς σσ. 78-79, 89-91, 123-125) στήν συμπόρευση ἤ στήν ἀντιπαράθεση τοῦ Μάλεβιτς μέ τούς μπολσεβίκους καί τόν Λένιν. Ἀναμφισβήτητο πάντως εἶναι τό γεγονός ὅτι τό καθεστώς τῶν μπολσεβίκων διέκειτο ἐχθρικῶς ἐξ ἀρχῆς πρός τίς διάφορες τάσεις τῆς Πρωτοπορίας. Θά πρέπει δέ νά ἀποκλεισθεῖ, κατά τήν συγγραφέα, καί ἡ συμπερίληψη τοῦ Μάλεβιτς στούς Ἀναρχικούς, καθ’ ὅσον «ἐάν ὁ Μάλεβιτς ἀνῆκε πολιτικά στόν ρωσικό Ἀναρχισμό, δέν θά στήριζε μέ τήν παρουσία του τόν μηχανισμό μιᾶς κεντρικῆς κυβέρνησης πού διαφοροποεῖτο ἀπό τούς ἀναρχικούς ὡς πρός τήν ὀργάνωση, τά μέσα, τίς ἐνέργειες καί πού ἀπό νωρίς ἔδειχνε ὅτι θά τσάκιζε τά ἐλεύθερα κινήματα τῶν μαζῶν, καταπνίγοντας μέ τόν τρόπο αὐτόν τήν Ἐπανάσταση» (σ. 142).
Ἡ παροῦσα μελέτη τῆς Ἑλ. Μαχαίρα πάνω στό «Μαῦρο τετράγωνο» τοῦ Κ.Μάλεβιτς εἶναι πολύ ἐνδιαφέρουσα τόσο ἀπό αἰσθητικῆς καί φιλοσοφικῆς, ὅσο καί ἀπό ἱστορικῆς πλευρᾶς. Βιβλιογραφικῶς ἐνημερωμένη καί ἑρμηνευτικῶς ἐπαρκής ἡ ἐργασία μπορεῖ νά ἀναγνωσθεῖ ἀπό ἕνα ἀναγνωστικό κοινό μέ πολλές ἀναζητήσεις καί ὄχι μόνον ἀπό τόν εἰδικό μελετητή τοῦ ἔργου τοῦ Κ. Μάλεβιτς. Χρήσιμο, τέλος, εἶναι καί τό «Χρονολόγιο τοῦ Μάλεβιτς καί τῆς ἐποχῆς του» πού συμπληρώνει τήν κυρίως μελέτη.
Ἀπό φιλοσοφικῆς πλευρᾶς, ἡ συγγραφέας καταγράφει σέ ἀρκετές σελίδες τῆς μελέτης της (σσ. 95-120) τήν σχέση τοῦ Μάλεβιτς μέ τήν ρωσσική θρησκευτική φιλοσοφία τοῦ 20οῦ αἰ. καί τούς ἐκπροσώπους της (Μπερντιάγιεφ, Σ. Μπουλγκάκωφ, Στροῦβε, Φράνκ κ.ἄ.).
Ἀπό τίς ἱστορικές παραμέτρους τῆς μελέτης, ἡ συζήτηση ἑστιάζεται σέ πολλά σημεῖα (βλ. ἐνδεικτικῶς σσ. 78-79, 89-91, 123-125) στήν συμπόρευση ἤ στήν ἀντιπαράθεση τοῦ Μάλεβιτς μέ τούς μπολσεβίκους καί τόν Λένιν. Ἀναμφισβήτητο πάντως εἶναι τό γεγονός ὅτι τό καθεστώς τῶν μπολσεβίκων διέκειτο ἐχθρικῶς ἐξ ἀρχῆς πρός τίς διάφορες τάσεις τῆς Πρωτοπορίας. Θά πρέπει δέ νά ἀποκλεισθεῖ, κατά τήν συγγραφέα, καί ἡ συμπερίληψη τοῦ Μάλεβιτς στούς Ἀναρχικούς, καθ’ ὅσον «ἐάν ὁ Μάλεβιτς ἀνῆκε πολιτικά στόν ρωσικό Ἀναρχισμό, δέν θά στήριζε μέ τήν παρουσία του τόν μηχανισμό μιᾶς κεντρικῆς κυβέρνησης πού διαφοροποεῖτο ἀπό τούς ἀναρχικούς ὡς πρός τήν ὀργάνωση, τά μέσα, τίς ἐνέργειες καί πού ἀπό νωρίς ἔδειχνε ὅτι θά τσάκιζε τά ἐλεύθερα κινήματα τῶν μαζῶν, καταπνίγοντας μέ τόν τρόπο αὐτόν τήν Ἐπανάσταση» (σ. 142).
Ἡ παροῦσα μελέτη τῆς Ἑλ. Μαχαίρα πάνω στό «Μαῦρο τετράγωνο» τοῦ Κ.Μάλεβιτς εἶναι πολύ ἐνδιαφέρουσα τόσο ἀπό αἰσθητικῆς καί φιλοσοφικῆς, ὅσο καί ἀπό ἱστορικῆς πλευρᾶς. Βιβλιογραφικῶς ἐνημερωμένη καί ἑρμηνευτικῶς ἐπαρκής ἡ ἐργασία μπορεῖ νά ἀναγνωσθεῖ ἀπό ἕνα ἀναγνωστικό κοινό μέ πολλές ἀναζητήσεις καί ὄχι μόνον ἀπό τόν εἰδικό μελετητή τοῦ ἔργου τοῦ Κ. Μάλεβιτς. Χρήσιμο, τέλος, εἶναι καί τό «Χρονολόγιο τοῦ Μάλεβιτς καί τῆς ἐποχῆς του» πού συμπληρώνει τήν κυρίως μελέτη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου