Ο ΜΥΘΟΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗΣ

Δημήτρης Μπαλτᾶς 

Εttore Lo Gatto, Le mythe de Saint-Pétersbourg. Histoire-Légende-Poésie, trad. Chr. Ginoux, Éditions de l’ aube, Paris 2012, σελ. 429 

Τό βιβλίο τοῦ γνωστοῦ Ἰταλοῦ σλαβολόγου Ettore Lo Gatto (1890-1983) εἶναι μία παρουσίαση τῆς Ἁγίας Πετρουπόλεως μέ βάση τίς διαστάσεις της (ἐθνικές, κοινωνικές, πολιτικές, οἰκονομικές) οἱ ὁποῖες ἀναδεικνύονται στήν ρωσσική λογοτεχνία τοῦ 19ου καί τοῦ 20οῦ αἰ. 

Ἀπό τήν ἐποχή τοῦ μοναχοῦ Φιλοθέου ἡ Μόσχα εἶχε χαρακτηρισθεῖ ὡς «Τρίτη Ρώμη» (σσ. 14-15). Αὐτός ὁ μύθος ἔδωσε τήν θέση του σ’ ἕνα δεύτερο μύθο, περί τοῦ λεγομένου «ἀνοιχτοῦ παραθύρου πρός τήν Εὐρώπη» (σ. 72), ὁρατό σύμβολο τοῦ ὁποίου φιλοδόξησε νά ἀποτελέσει ἡ ἴδια ἡ Πετρούπολη. Πρόκειται γιά τίς μεταρρυθμίσεις τοῦ Μ. Πέτρου οἱ ὁποῖες ὁδήγησαν βαθμιαία στήν δυτικοποίηση τῆς ρωσσικῆς ζωῆς. Παράλληλα ἡ Πετρούπολη χαρακτηρίστηκε ἐπίσης ὡς ἡ «Παλμύρα τοῦ Βορρᾶ» λόγῳ τῆς πολιτιστικῆς, οἰκονομικῆς καί ἐμπορικῆς ἀναπτύξεώς της (σ. 111 καί σ. 135). 

Φυσικά ὁ συγγραφέας παρακολουθεῖ τήν παράλληλη πορεία τῆς Μόσχας καί τῆς Πετρουπόλεως (κεφ. 7) ὡς «κέντρο ἀνταγωνισμοῦ μεταξύ τῶν σλαβόφιλων καί τῶν δυτικόφιλων» (σσ. 230-231), ὁ ὁποῖος ὡς γνωστόν διήρκεσε ὅλον σχεδόν τόν 19ο αἰ. 

Τό μεγαλύτερο μέρος τοῦ βιβλίου (σσ. 171-387) εἶναι μία περιδιάβαση στούς Ρώσσους λογοτέχνες τοῦ 19ου καί τοῦ 20οῦ αἰ. (ἀπό τόν Πούσκιν ὥς τόν Μαντελστάμ) μέ ἀφορμή τίς προσεγγίσεις τους στό θέμα «Πετρούπολη». Σέ πολλά σημεῖα τοῦ βιβλίου ὁ Lo Gatto σχολιάζει τήν γνωστή –καί κάπως παράδοξη- ρήση τοῦ Νικολάϊ Γκόγκολ (1809-1852) ὅτι «ἡ Μόσχα εἶναι ἀναγκαία στήν Ρωσσία· ἡ Ρωσσία εἶναι ἀναγκαία στήν Πετρούπολη» (λ.χ. σ. 199). 

Αγία Πετρούπολη, Λευκές νύχτες

Ἡ Πετρούπολη εἶναι μία σειρά ἀπό σύμβολα: τοῦ ρομαντισμοῦ (σ. 217), τῆς ἀναπτύξεως πού ἔφερε ἡ ἐκβιομηχάνιση τῆς ἀγροτικῆς χώρας (σ. 282), τῆς γραφειοκρατίας (σ. 292) ἀλλά καί τῆς καθημερινότητας τῶν (φτωχῶν καί ἀσήμαντων) ἀνθρώπων ἡ ὁποία ἀναδεικνύεται μέσα ἀπό τά ἔργα τοῦ Γκόγκολ καί τοῦ Ντοστογιέφσκι (1821-1881). 

Ἄν καί ὁ συγγραφέας συμπεραίνει ὅτι «τό σύμβολο ὅπως καί ὁ μύθος ἔχουν μέσα στήν ἱστορία μικρότερη ἀξία ἀπό τά γεγονότα πού τούς γεννοῦν» (σ. 400), εἶμαι τῆς γνώμης ὅτι καί ὁ μύθος ἐμπεριέχει μέρος τῆς ἀλήθειας, ἰδιαιτέρως μάλιστα ὅταν πρόκειται γιά τήν ἱστορία τῆς Ρωσσίας, ἡ ὁποία σημαδεύτηκε πάντοτε ἀπό κρίσιμες ἀλλαγές (πβ. σ. 395). 

Εἶναι βέβαιο ὅτι τό βιβλίο παρουσιάζει ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον, τόσο ἀπό λογοτεχνικῆς ὅσο καί ἀπό ἱστορικῆς πλευρᾶς.