ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΙΑΛΕΞΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΡΩΜΑΝΟ ΤΟΥ ΕΛΥΤΗ ΣΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ (ΦΩΤΟ ΚΑΙ ΒΙΝΤΕΟ)

Χθες βράδυ, Κυριακή 10 Νοεμβρίου 2013, παρουσιάσαμε τον Ρωμανό τον Μελωδό του Οδυσσέα Ελύτη, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων "Ενορία εν δράσει..." του Ιερού Ναού Ευαγγελιστρίας Πειραιώς. 

Κατά την ομιλία παρουσιάστηκε το δοκίμιο του ποιητή Οδυσσέα Ελύτη "Ρωμανός ο Μελωδός" και έγινε αναφορά στις επιρροές του ποιητή από τον μεγάλο βυζαντινό υμνογράφο και άγιο της Εκκλησίας μας. Επιλεγμένους ύμνους του Ρωμανού στα ελληνικά και στα αραβικά έψαλε ο λιβανέζος θεολόγος και φιλόλογος Roni Bou Saba. 

Τραγούδια από το ''Άξιον Εστί" των Ελύτη - Θεοδωράκη (όπου υπάρχουν αναφορές στον Ρωμανό) ερμήνευσε η  Αγγέλα Μεταλληνού, Καθηγήτρια Γερμανικής Φιλολογίας με τη συνοδεία στο πιάνο της μουσικού Κωνσταντίνας Γύφτουλα. Ακούστηκαν τα τραγούδια: "Με το λύχνο του άστρου", "Της αγάπης αίματα", "Της δικαιοσύνης ήλιε νοητέ". 

Παραθέτουμε στη συνέχεια την αρχή της ομιλίας μας: 

Θα μου επιτρέψετε να σας πω αρχικώς, γιατί επέλεξα αυτό το θέμα: Τον Ρωμανό του Ελύτη. Για μια σειρά από λόγους, όσο κι αν φαίνεται περίεργο. 

1. Ακούγοντας στις ειδήσεις ότι η πόλη Χομς της Συρίας υπέστη μεγάλες καταστροφές, λόγω του εμφυλίου που τελειωμό δεν έχει εκεί, όπως ξέρετε, σκέφτηκα: Η Έμεσα της Συρίας, η γενέτειρα του Ρωμανού. Σύρος ο Ρωμανός, το λέει κι ο Ελύτης, αλλά πολίτης της μεγάλης Αυτοκρατορίας της Νέας Ρώμης, οπότε υπηρέτησε διάκονος στη Βηρυτό και κατέληξε στην Κωνσταντινούπολη. Σήμερα οι χριστιανοί της Συρίας δοκιμάζονται σκληρά. Και καλό θα ήταν να μην τους ξεχνάμε. Η ποίηση του Ρωμανού λειτουργεί και παραμυθητικά για όλους μας. Και κάτι ακόμα σήμερα η Εκκλησία του Λιβάνου γιορτάζει τον ιδρυτή της Απόστολο Κουάρτο, ο οποίος ήταν ο πρώτος Επίσκοπος Βηρυτού.
2. Το γνωστό περιοδικό «Πειραϊκή Εκκλησία» που εκδίδει η Μητρόπολή σας 23 χρόνια τώρα – αν θυμάμαι καλά - αφιέρωσε το τεύχος 219 (Οκτώβριος του 2010), στον Άγιο Ρωμανό τον Μελωδό! Και μάλιστα στις σελίδες του αξιόλογου αυτού τεύχους συνάντησα – προς έκπληξίν μου - και ένα κείμενο του γνωστού καθηγητή Βυζαντινής και Νεοελληνικής Φιλολογίας Φώτη Δημητρακόπουλου που αναφέρεται στο θέμα μου: «Ρωμανός ο μελωδός και Οδυσσέας Ελύτης». Το κείμενο αυτό είναι σημαντικό διότι δεν υπάρχει κάτι ανάλογο στον φιλολογικό χώρο, εκτός από ένα κείμενο της Μαριλένας Πρωίμου, με θέμα: «Ο Ρωμανός ο Μελωδός και η ποιητική θεωρία του Οδυσσέα Ελύτη» (Η Μαριλένα Πρωίμου έχει εκπονήσει διδακτορική διατριβή με θέμα: "Φως και Όραση στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη"). Άρα το δοκίμιο του Ελύτη για τον Ρωμανό δεν έχει απασχολήσει ευρύτερα τον φιλολογικό και ποιητικό χώρο. 

3. Τρίτος λόγος για την επιλογή του θέματος η επέτειος των γενεθλίων του Ελύτη, στις 2 Νοεμβρίου. 102 χρόνια από τη γέννησή του, συμπληρώθηκαν πριν μία εβδομάδα.
4. Σε πέντε μέρες αρχίζει με την νηστεία η προεόρτιος 40νθήμερη περίοδος των Χριστουγέννων, όπου δεσπόζει ο Ρωμανός. Όχι μόνο γιατί τα Χριστούγεννα ψάλλουμε το περίφημο προοίμιο του κοντακίου του στην εορτή «Η παρθένος σήμερον τον υπερούσιον τίκτει», αλλά και γιατί στις 20 Δεκεμβρίου στον Όρθρο (στους Αίνους) ψάλλουμε και κάποια στιχηρά προσόμοια ποίημα του Ρωμανού, τα οποία φαίνεται πως μάλλον αγνοούσε ο Ελύτης, καθώς δεν συμπεριλαμβάνονται στο corpus των κοντακίων του, που είχε μελετήσει καλά ο ποιητής, γι’ αυτό και δεν κάνει καμία αναφορά σ’ αυτά τα εν λειτουργική χρήσει τροπάρια.

Ο Ρωμανός ο Μελωδός ανήκει στην προσωπική μυθολογία του Ελύτη. 

Σε συνέντευξή του που δημοσιεύθηκε τη μέρα των γενεθλίων του, 2 Νοεμβρίου, το 1975, δηλαδή τη χρονιά που έγραψε και το δοκίμιο για το Ρωμανό, ο Ελύτης δηλώνει: «Με απασχολούν κυριότατα μορφές που αγαπώ, από τον Ρωμανό τον Μελωδό και τον Παπαδιαμάντη ως τον Ανδρέα Εμπειρίκο». 

Σε άλλη συνέντευξή του, δύο χρόνια αργότερα, το 1977 στα Επίκαιρα, απαντώντας στο ερώτημα πώς ικανοποιεί το ενδιαφέρον του για την ελληνική παράδοση, ο ποιητής θα πει: «Αισθάνομαι ότι είναι ανάγκη αυτούς που αγαπούμε, να τους φέρνουμε κοντά στη δική μας ευαισθησία… Από το Βυζάντιο διάλεξα τον Ρωμανό τον Μελωδό κι έχω κάνει μια μικρή εργασία, ανέκδοτη ακόμα».  

Το Δεκέμβριο του ίδιου έτους 1977, ο Ελύτης παραχωρεί μια συνέντευξη στον ποιητή Ματθαίο Μουντέ, ο οποίος προκαλεί τον Ελύτη: «Μιλήστε μας και για τις δύο άλλες αγάπες σας, τον Θεόφιλο και τον Ρωμανό». Ο Ματθαίος Μουντές ξέρει ότι ο ποιητής αγαπάει κι όχι απλώς αρέσκεται στον Ρωμανό και τον Θεόφιλο. Κι ο ποιητής με μια φράση συνοψίζει τη συμβολή των δύο ταπεινών μορφών, ενός διακόνου κι ενός λαϊκού ζωγράφου: «Ο Ρωμανός διασώζει μέσα στον χριστιανικό κόσμο την πρισματική έκφραση των αρχαίων, και ο Θεόφιλος μεταφέρει τους τρόπους της ορθόδοξης εικονογραφίας στη φυσική πραγματικότητα του νέου Ελληνισμού». 

Στον Μικρό Ναυτίλο του Ελύτη ο Ρωμανός έχει την τιμητική του, καθώς η περίφημη φράση «Μυρίσαι το άριστον» που κυριαρχεί ως γενικός τίτλος ενοτήτων στη συλλογή, είναι για πολλούς συνώνυμη του Ελύτη, αλλά είναι δάνειο από τον Ρωμανό (το μνημονεύει και ο ποιητής στο σχετικό δοκίμιό του). Επίσης, στο Ταξιδιωτικό Σάκο του (Όττω τις έραται), πάντα στον Μικρό Ναυτίλο, ο ποιητής φυσικά παίρνει μαζί του και Ρωμανό, δύο στίχους: 

Και το αίμα μου μέλαν, όθεν βάπτω και γράφω 

Το άνθος γλυκάζον εμοί γέγονεν τιθύμαλλος 

Να σημειώσουμε εδώ ότι ο στίχος
Και το αίμα μου μέλαν, όθεν βάπτω και γράφω 
αποτελεί και τον υπότιτλο στο τεύχος – αφιέρωμα του περιοδικού «Πειραϊκή Εκκλησία» στον Άγιο Ρωμανό τον Μελωδό.

Ο Λιβανέζος Roni Bou Saba ψάλλει στα αραβικά Ρωμανό

Αγγέλα Μεταλληνού και Κωνσταντίνα Γύφτουλα