ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑ ΤΟ ΑΓΙΩΝΥΜΟΝ ΟΡΟΣ, ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΕΝΑ ΠΙΝΑΚΑ ΤΟΥ Ε. ΒΑΡΛΑΜΗ

"ΕΓΚΕΛΑΔΟΣ" ΕΝ Τῼ ΟΡΕΙ; 

ὑπὸ Γέροντος Χαλκηδόνος Ἀθανασίου 

Ὁ ἀξιόλογος ἀρχιτέκτων, ζωγράφος, γλύπτης, designer, συγγραφεὺς καὶ παιδαγωγός Ε. Βαρλάμης μέσα στὴν ἅλυση τῶν θρησκευτικῶν του ἔργων, ὅπως τὸ "Χριστό", ὀργάνωσε μία νέα ἔκθεση μὲ τίτλο "Ἅγιον Ὄρος", ποὺ ἔλαβε χώραν στὸ μουσεῖο Βυζαντινοῦ Πολιτισμοῦ Θεσσαλονίκης (2008-9) καὶ στὴ συνέχεια μετεφέρθη στὸ Βυζαντινὸ καὶ Χριστιανικὸ Μουσεῖο τῶν Ἀθηνῶν (2011), τέλος δὲ –πρᾶγμα ἰδιαίτερα σημαντικὸ– στὸ Εὐρωπαϊκὸ Κοινοβούλιο στὶς Βρυξέλλες (Salle Yehudi Menuhin) (2013). 

Μετὰ ὅμως ἐξετέλεσε καὶ μιὰ νέα σειρὰ μὲ τὸ ἴδιο θέμα τοῦθ’ ὅπερ μαρτυρεῖ τὴν ἀγάπην του πρὸς τὸ Ὄρος, ἕνα δεῖγμα τῆς ὁποίας ἑρμηνεύεται παρακάτω. Ἡ σειρὰ αὐτὴ ἡ ὁποία δημοσιεύεται στὸν κατάλογο τῶν Βρυξελλῶν1, μορφολογικὰ διακατέχεται ἀπὸ ἕνα θἄλεγε κανεὶς ἔντονο "σεισμικὸ" χαρακτῆρα, καθ’ ὅτι τὰ εἰκονιζόμενα πάλλονται τρόπον τινὰ "δαιμονικῶς". 

Ἔτσι βλέπουμε ἐδῶ μία Μονὴ κτισμένη κατὰ τὴν Ἀθωνικὴ ἀρχιτεκτονική, μὲ τετράγωνο ὀγκῶδες κωδωνοστάσιο καὶ κωνικὴ ἀπόληξη στὴν πρόσοψη, περιστοιχιζόμενο πιθανῶς ἀπὸ δύο μεγάλα παρεκκλήσια, ὄπισθεν δὲ προβάλλοντας δύο πολυγωνικοὺς τρουλλίσκους καὶ τὸ σταυροειδὲς καθολικὸ μὲ τροῦλλο καὶ ὑψηλὸ τύμπανο. Ὑπάρχουν δύο θύραι στὴν πρόσοψη μὲ πεζούλι καὶ στέγαστρο. Τὰ πολυάριθμα συνήθως τοξωτὰ παράθυρα τοῦ συμπλέγματος εἶναι ἀνομοιογενῆ ὡς πρὸς τὸ μέγεθος, τὴν μορφή, τὸν ἀριθμό των εἰς ἑκάστην πλευράν, τὸ ἄνοιγμά των καὶ διαφορετικῶς πάντοτε τοποθετημένα, πρᾶγμα τὸ ὁποῖον δίδει μιὰ ἰδιαίτερη χροιὰ γραφικότητος στὴ σύνθεση. Συνήθως δὲ περιβάλλονται ἀπὸ διακοσμητικὰ χρώματος κρὲμ τοξωτὰ πλαίσια. 

Τὰ κτίρια ἔχουν ἀνοικτὸν καστανὸν χρῶμα μὲ ἴχνη τῆς πλινθοδομίας, καὶ οἱ στέγες μὲ εὐρέα προφυλακτικὰ γεῖσα, φαίνονται ὡς δερμάτιναι καὶ σκηνοειδεῖς, χρώματος δὲ ἀνοικτοῦ τεφροῦ. Ὁ περιβάλλον χῶρος ἔχει πέντε κυπαρίσσια ἀριστερά, δύο τῶν ὁποίων ἀκουμβοῦν στὸ κτίριο σὰν νὰ "ζητοῦν στήριξη"!, καὶ δύο δεξιά. Εἶναι πράσινα μὲ κιτρινωπὲς ἀνταύγειες. Τὸ ἔδαφος κυανοπράσινο μὲ καστανὲς προσμίξεις, ἐνῶ ὁ οὐρανὸς κυανὸς μὲ σύννεφα λευκά, κίτρινα, πράσινα καὶ πορτοκαλλεόχρωμα. 

Ἡ ὅλη σύνθεση σχεδιαστικὰ προσπαθεῖ νὰ συγκεράσει τὸν ὀξὺ γεωμετρισμὸ μὲ τὴν εὐλυγισία καὶ ἀπὸ τεχνικὴ ἄποψη διακρίνεται γιὰ μία ἐλευθερία τοῦ χρωστήρα, μὲ ἕνα ἕντονο ἐξπρεσιονισμὸ καὶ ζωηρὲς φωτοσκιάσεις. 

Ποῖο ὅμως τὸ εἰκονολογικό της μήνυμα; Γιατὶ τὰ πάντα μέσα της δονοῦνται σὰν νὰ προαναγγέλεται ἕνας μεγάλος καὶ καταστρεπτικὸς σεισμός, τὰ κτίρια, τὰ δέντρα, τὰ τόξα, ἂν καὶ ἀκόμη βρίσκονται στὴ θέση τους; σὰν νὰ θυμίζουν κάπως τὰ ἀρχιτεκτονήματα τοῦ μεγάλου A. Gaudi, σ’ αὐτὸ τὸν τόπο τῆς ἠρεμίας καὶ προσευχῆς. Μήπως θέλησε ὁ ζωγράφος νὰ ἐκφράσει τρόπον τινὰ "παραστατικῶς" τὴν πνευματικὴ χαρὰ καὶ ἀγαλλίαση τῆς φύσεως καὶ τῶν οἰκητόρων τοῦ Ἁγιοτόπου; Μήπως ἡ μορφολογία τους πηγάζει ἀπὸ τὴ "βαρλάμειο" ρευστὴ τεχνοτροπία; Μήπως προσπάθησε ὁ καλλιτέχνης ἐγκελαδικῶς καὶ ταρακουνηστικῶς νὰ ὑπομνήσει διὰ τῆς "χορευτικῆς ἀρχιτεκτονικῆς" κατὰ τὸ γνωστόν: "τῶν οἰκιῶν ἡμῶν ἐμπιμπραμένων ἡμεῖς ἅδετε", κάτι βαθύτερο καὶ ἀσφαλῶς ὄχι εὐχάριστο, τ.ἔ. ὅτι καὶ ἐκεῖ τὰ πράγματα "δὲν πᾶνε καλά", ὑπαινισσόμενος τὰ δυσάρεστα γεγονότα ἰδία τῶν τελευταίων ἐτῶν, τὰ ὁποῖα, ἐὰν μὴ τί ἄλλο, ἐτάραξαν ὄχι μόνον τὸ κῦρος τοῦ "Ἁγιωνύμου Τόπου", ἀλλὰ καὶ γενικότερον τῆς Ἐκκλησίας ἀνὰ τὸν κόσμον. Μήπως ἐξυπονοεῖ τὰς ἀπὸ ἐτῶν ἀνθρωπίνους "τριβὰς" ὡρισμένων κυρίως ἐκπροσώπων τῆς Ἁγιορειτικῆς ἀδελφότητος μὲ τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον; Μήπως παραπέμπει εἰς τὴν καθόλου νεοτέραν ἀπὸ ἐτῶν βιωτὴν καὶ πολιτείαν οἰκητόρων τοῦ Τόπου; Μήπως ἀντικατοπτρίζει τὴν δυσθεώρητον ἄρνησιν βοηθείας καὶ συμβολῆς τινων ἐξ αὐτῶν εἰς διαφόρους ἐνδιαφερούσας καὶ δι’ αὐτοὺς περιπτώσεις; Μήπως ὑπογραμμίζει τὸ ὅτι ὅλοι ἐν τῷ κόσμῳ θεσμοὶ ταλαντεύονται καὶ ἔχουν ἀπωλέσει τὰ θεμέλιά των; Μήπως θέλει ὡς ἐκ τούτου νὰ βροντοφωνήσει εἰς τοὺς θείᾳ χάριτι ἐγκαταβιούντας εἰς τὸ περιβόλι τῆς Παναγίας: Σεῖς, οἱ ὁποῖοι ἀπαρνήθητε τὰ τοῦ κόσμου διὰ νὰ σώσετε αὐτὸν καὶ τὴν ψυχήν σας, ζῶντες προσευκτικῶς "ἐν ὄρεσιν καὶ σπηλαίοις καὶ ταῖς ὀπαῖς τῆς γῆς", ἀπεστράφητε ἐκ τῆς ἐπικινδύνου ἀτραποῦ εἰς τὴν ὁποίαν πολλάκις σᾶς παραπλανεῖ ὁ πολέμιος τῆς πίστεώς μας "Μισόκαλος". 

Μήπως προσπαθεῖ τελικῶς νὰ ἀποδείξει τὸ σαθρὸν ὅλων τῶν ἀνωτέρω, τονίζων ὅτι τὸ Ὄρος παραμένει σταθερὸν καὶ στέρεον εἰς τὸν αἰῶνα, ἔναντι ὅλων τῶν πολυπικοίλων ὁρατῶν καὶ ἀοράτων προσβολῶν καὶ ἐπιθέσεων κατ’ αὐτοῦ. Μήπως, μήπως, μήπως, διότι μυστηριώδεις καὶ ἀνεξιχνίαστοι παραμένουν αἱ ἰδέαι καὶ προθέσεις τῶν καλλιτεχνῶν, ὅπως καὶ πολλαὶ αἱ προσβάσεις καὶ ἑρμηνεῖαι τῶν τεχνοκριτῶν ἐπὶ τοῦ ἔργου των. "Φύλαξον ἡμᾶς Κύριε, ἀπὸ λιμοῦ λοιμοῦ, σεισμοῦ, καταποντισμοῦ, ἐπιδρομῆς ἀλλοφύλων…." 

 _______________________________________ 

1- –, European Parliament Brussels. Salle Yehudi Menuhin. Exhibition ΑΘΩΣ The Holly Mount Athos. Warlamis Paintings 2013.