ΕΠΙΣΚΟΠΙΚΗ ΠΟΛΥ(ΠΑΡΑ)ΦΩΝΙΑ

Του θεολόγου - φιλολόγου Α.Π.Θ. Κώστα Νούση 

Φάνηκε ταχύτατα η δυναμική της παρέμβασης του Πειραιώς από τη χιονοστιβάδα των συνεπισκοπικών αντενεργειών σε θέματα πολιτικής επ’ αφορμή του θεατρικού σκανδαλώδους δρωμένου και της εν αυτώ παρείσφρησης συγκεκριμένων πολιτικών τάσεων και προσώπων. Αλυσιδωτές αντιδράσεις συγκυριακού χαρακτήρα ή ευκαιρία εκτόνωσης παντοίων απωθημένων; Οι ερμηνείες ποικίλες και πολυπρισματικές. Βέβαια, δεν είναι ο Σεραφείμ μονάχα η πέτρα των παρόντων σκανδάλων και θα ήταν αφελής μια τέτοια προσέγγιση της περίπτωσής του, αλλά πρόκειται για την όλη περιρρέουσα ατμόσφαιρα της κρίσης, που οδηγεί σχεδόν ανακλαστικά σε ηθελημένες ή αυτοματικές αντιδράσεις εκ μέρους απάντων, μη εξαιρουμένων εν προκειμένω των ελλαδιτών Επισκόπων. Και ο ακούσιος και εξ υφαρπαγής χαρακτήρας τέτοιων ενεργειών ενέχει σε σημαντικό βαθμό τον κίνδυνο της εκτροπής. Πάντως, δεν μπορεί να μη μας περάσει από το νου και ο καχύποπτος λογισμός ότι δεν είναι τυχαία η είσοδος και άλλων στον χώρο της δημοσιότητας για θέματα συναφή με τις ‘φωτιές’ που άναψε έργοις τε και λόγοις ο Σεραφείμ. Σαν να ζήλωσαν τη δόξα εκείνου και έτεροι, βγήκαν από την αφάνεια και την ανωνυμία και μπήκαν στον χορό των ΜΜΕ. Η υποδόρια εκκοσμικευτική νοοτροπία πιθανότατα δε φαντάζει απούσα σε αρκετές των περιπτώσεων τούτων. 

Η πηγαία αιτία των άστοχων, άκαιρων και άκομψων αρχιερατικών παρεμβάσεων, των οποίων καθιστάμεθα μάρτυρες τις τελευταίες μέρες και δη σε καταιγιστικούς ρυθμούς, εντοπίζεται σαφώς στην απώλεια της ορθόδοξης εκκλησιολογικής αυτοσυνειδησίας που περνάει μέσα από τον Ευχαριστιακό και Εσχατολογικό χαρακτήρα των εκκλησιαστικών λειτουργημάτων, τα οποία ολοένα και εκπίπτουν από τη χαρισματική τους διάσταση στη θεσμική τοιαύτη. Η μετάβαση από τις ‘κλειστές’ κοινωνίες στις παγκοσμιοποιημένες και από την ελεγχόμενη σε έκταση Ενορία στις χαώδεις και απρόσωπες επισκοπικές δικαιοδοσίες, οι οποίες με τη σειρά τους κατανέμονται σε σχεδόν αόριστες και τεράστιες αντίστοιχες ενοριακές, επέφερε σοβαρά τραύματα στο σώμα της Εκκλησίας και στον ταυτοτικό της προσδιορισμό. Θανάσιμο πλήγμα κατάφερε η ραγδαία παρείσδυση της τεχνολογίας στην καθημερινότητά μας και τώρα τελευταία το internet έδωσε τη χαριστική βολή σε θέματα άμεσων ή έμμεσων κανονικών υπερβάσεων, όπως η καινότροπη εισπήδηση σε αλλότριες Eπισκοπές μέσα σε ένα εκτεινόμενο εύρος από τοπικού χαρακτήρα παρεμβολές έως και οικουμενικού σε πλείστες όσες περιπτώσεις. 

Μένεις πράγματι έκπληκτος, όταν διαπιστώνεις πως όλοι σχεδόν οι ελλαδίτες Επίσκοποι υπεισέρχονται σχεδόν παντού κατά την άσκηση της παρεμβατικής τους ποιμαντικής (;) χωρίς την παραμικρή αναφορά ή εξυπονόηση της σύμφωνης γνώμης – έστω ενημέρωσης – του Πρώτου (ακύρωση εν τοις πράγμασι του 34ου Αποστολικού Κανόνος). Σε όλα τα θέματα του επιστητού επεμβαίνουν με ένα είδος αυθεντικής εξουσιαστικότητας ή εξουσιαστικής αυθεντικότητας και ωσεί εκπροσωπούντες τη σύνολη Εκκλησία, μόνο που έτσι επιδεικνύει η τελευταία μια αλλοπρόσαλλη και αυτοαναιρετική εξωτερική εικόνα - αυτό δεν πρέπει να το συγχέουμε σε καμιά περίπτωση με την πληρότητα και καθολικότητα της Τοπικής Εκκλησίας και τον Επίσκοπό της, που είναι σε αυτήν ο (όλος) Χριστός• και τούτο, διότι συνυπάρχει το συνοδικό σύστημα, κάτι που εν Ελλάδι δυσλειτουργεί τραγικά. Ο επιμερισμός, συνεπώς, του απλού και ενοειδούς ευαγγελικού μηνύματος της αγάπης το αμαυρώνει, το διαστρέφει ενίοτε, το αποδομεί και τεχνηέντως το ακυρώνει. 

Η συγκυριακή αφορμή του παρόντος είναι δυο κείμενα που μου τράβηξαν την προσοχή και καταδεικνύουν το ευρύ φάσμα των σύγχρονων επισκοπικών παρεμβάσεων, από αυτό της γραφικής οχλήσεως έως της περίεργης και αχρείαστης διείσδυσης σε τομείς και θέματα μη άπτοντα της εκκλησιαστικής συνδρομής, τουλάχιστον επί των προκειμένων περιστάσεων. Θα ξεκινήσω με το πρώτο, το οποίο χρήζει από μη αξιόλογα έως μηδενικά σχόλια. 

Καλαβρύτων Αμβρόσιος

Ο μητροπολίτης Καλαβρύτων τάραξε έντονα - ως έχει εθιστεί τελευταία μέσα από την παιγνιώδη εξ αυτού χρήση της διαδικτυακής αυτοπροβολής - τα επικαιρικά ύδατα με την ανακοίνωσή του για το πολιτικό σχήμα που ‘σκανδαλίζει’ την κοινωνία μας τις πονηρές τούτες μέρες. Ο όποιος σχολιασμός μου, το τονίζω, είναι κατά βάση θεολογικού και όχι έτερου ενδιαφέροντος. Δε θα είχε, εξάλλου, ιδιαίτερο νόημα κάτι τέτοιο, αφ’ ης στιγμής μια επισκοπική παρέμβαση προσλαμβάνει παραχρήμα πνευματικό ενδιαφέρον και έτσι είναι πιο ορθό να ιδωθεί. 

Τεθαύμακα καταμετρώντας 53 (sic!) θαυμαστικά στην επισκοπική τούτη ανακοίνωση. Αγγίζοντας σχεδόν τα όρια του προφορικού λόγου και ενός χθαμαλού πεζολογικού ύφους, με φράσεις μόλις υπερυψούμενες του πεζοδρομιακού κρασπέδου, καταφέρνει μέσα στο ίδιο κείμενο, εντός ολίγων αράδων, να πέσει σε πλήθος αντιφάσεις και οξύμωρα, τα οποία και τεχνικά αποδομούν την ουσία των λεγομένων του. Πετυχαίνει, διότι περί επιτυχίας πρόκειται, από τη μια να διατείνεται ότι δεν ασχολείται με την πολιτική και πως είναι ακομμάτιστος και από την άλλη να κατακεραυνώνει έναν αριστερό σχηματισμό και να επευλογεί, αλλού άμεσα και αλλού εμμέσως και εντέχνως, έναν δεξιό! «Ένεκα της θέσεώς μου ως Επίσκοπος, δεν έχω το δικαίωμα να ανήκω σε κάποιο πολιτικό Κόμμα» μάς βεβαιώνει, αφήνοντάς μας να εννοήσουμε ότι, αν δεν ήταν (Αρχιερεύς), προφανώς θα ανήκε κάπου, σαν να του λείπει δηλαδή και εν ταυτώ ακυρώνοντας αδιοράτως την αυτάρκεια του χριστιανικού, πολλώ δε μάλλον του επισκοπικού επαγγέλματος, τα οποία φύσει θέτουν τους φορείς τους υπεράνω παντός κοσμικού σχήματος. «Ο Επίσκοπος είναι πνευματικός πατήρ όλων, ανεξαιρέτως όλων, και πρέπει να είναι προσιτός σε όλους, γι’ αυτό δε αχρωμάτιστος και συνεπώς ακομμάτιστος!» λέει πιο κάτω και αμέσως μετά καταφέρεται απροκάλυπτα κατά ενός συγκεκριμένου κόμματος με την προσχηματική μάλλον τεκμηρίωση πως εκείνο έχει άθεο και αντιεκκλησιαστικό χαρακτήρα. Συνεχίζει με επικίνδυνα σιβυλλικές φράσεις του τύπου «πιστεύω όμως, ότι στη Δημοκρατία όλοι χωρούν», όπου χωρεί τωόντι πλήθος ενστάσεων και συζητήσεων, και φτάνει στο κορύφωμα υπισχνούμενος κλωτσιά (sic) σε αυτούς που επαινούσε προ ολίγου! Πέρα από τα θυμηδικά πλαίσια θεώρησης μιας τραγελαφικά γλαφυρής παρέμβασης (γεγονός που επιτείνεται από την αρχιερατική ιδιότητα του γράφοντος), εγκύπτουν και πιο δυσάρεστες απορίες, όπως το πόσο έλαβε υπόψη του ο εν λόγω δεσπότης την ιστορική ευαισθησία του ποιμνίου του. Αλλά, ως φαίνεται και όπως ισχυρίζεται αυτολεξεί ο Αμβρόσιος, δε μας «χαμπερίζει». «Τελειώνοντας, λέγω, ότι εκμεταλλεύθηκα την ευκαιρία των Εγκαινίων σας μόνο και μόνο για να περάσω στην Ελληνική Κοινωνία αυτά τα μηνύματα!» μάς επεξηγεί στην κατακλείδα του λόγου του. Πολύ φοβάμαι ότι η επικληθείσα κοινωνία ερωτηθείσα μάλλον δε θα ήθελε, ευχαριστούσα με αβρότητα τον επίσκοπο, να ξαναπάρει κάτι παρόμοιο, όμως εδώ διαφαίνεται για πολλοστή φορά η συνοδική απουσία, που χορηγεί πάλιν και πολλάκις το δικαίωμα σε μια αυτόκλητη μονάδα της να την εκπροσωπήσει (κατά το ιδιόρρυθμο εκάστου δοκούν) σε διδακτικό, πολιτικώς παραινετικό, ελεγκτικό και πάσης ετέρας φύσεως επίπεδο, ομολογουμένως εδώ άτσαλα και άτεχνα. Η βαθύτερη, ωστόσο, ουσία της εμβολίζουσας την ειρήνη μας επισκοπικής ανακοίνωσης παραμένει ανησυχητική, καταθλιπτική και απογοητευτική, παρά τη φαινομενική σύνδεσή της με έναν συγκεκριμένο πολιτικό σχηματισμό, κάτι στο οποίο ‘κόλλησαν’ οι περισσότεροι και δεν μπόρεσαν να δουν πού βρίσκεται το σημαντικό εν προκειμένω πρόβλημα: πρόκειται για μια παρεμβολή πολιτικού και σχεδόν κομματικού χαρακτήρα, με επιχειρήματα και σκεπτικό ενδοκοσμικής προέλευσης, μακριά από την οφειλόμενη αγιοπνευματική, τόσο εκ της θεσμικής του θέσεως, όσο και από τη χαρισματική διάσταση της τελευταίας. 

Προ ετών μάς ξένιζαν οι πολιτικού – εθνοκεντρικού χαρακτήρα αναμείξεις του μακαριστού Χριστόδουλου. Στον πειρασμό της φανερής ή κεκρυμμένης εθνικοπολιτικολογίας φαίνεται πως υποκύπτουν πια και άλλοι μητροπολίτες. Πλέον του ενός χριστοδουλικά ανάτυπα άρχισαν να πληθαίνουν σε ποικίλες παραλλαγές, από ισχνές και αδιάφορες μέχρι ηχηρές και οχλούσες. Έρχομαι, λοιπόν, στη δεύτερη αφόρμηση του παρόντος. 

Ναυπάκτου Ιερόθεος

Σε ένα κείμενο του Ναυπάκτου , όπου το διατρέχει εν είδει ραχοκοκαλιάς μια συμβουλευτική και ερμηνευτική διάθεση πολιτικοϊστορικού και εθνοστρατηγικού χαρακτήρα, έχουμε εν πρώτοις ένα σαφώς πιο προσεγμένο γραπτό παράγωγο (από εκείνο του προαναφερθέντος συνεπισκόπου του) από όλες τις απόψεις, το οποίο όμως συνηγορεί με τον δικό του τρόπο και αυτό στην εκκλησιολογική ασάφεια των ημερών. Πώς και με ποιο δικαίωμα ένας ορθόδοξος ποιμένας ακολουθεί μια παρεμβατική πολιτική, ενώ θα έπρεπε να εκφέρει πνευματικό λόγο και δια μέσου αυτού να περάσει προς πάσα κατεύθυνση και στον κάθε συμπολίτη του τα μηνύματα που θέλει; Υπήρχε λόγος για το περιεχόμενο και τη μορφή της συγκεκριμένης ανακοίνωσης του Ιεροθέου; Προσπερνώ το περιττό της αναφοράς του περί ρατσισμού ως αυτονόητης χριστιανικής θέσης. Πρόκειται μήπως τότε για έμμεση βολή κατά του Πειραιώς και της Χ.Α.; Μα ο Σεραφείμ έχει προ πολλού διαχωρίσει ρητώς και απεριφράστως τη θέση του από τον φασισμό, τον ναζισμό και τον σιωνισμό. Βέβαια, η συμπόρευσή του με μέλη του νεόκοπου κόμματος μπέρδεψε τους πάντες, οπότε και άρχισαν να ομαδοποιούνται ανεπαισθήτως μέσα στη Σύνοδο σε υποστηρικτές ή μη, φανερούς ή κρυφούς φίλους και εχθρούς του νέου κόμματος και δε συμμαζεύεται η συνοδική αφασία, που εκπορεύεται από την υπολειτουργία του Πρώτου και τις αυτονομήσεις των υπολοίπων. Στο ανακοινωθέν του Ιερόθεου γεννιούνται, παρά ταύτα, και άλλα ερωτηματικά. Αναμοχλεύει σε αυτό πάθη παρελθοντικά χωρίς να υπάρχει επαρκής αφορμή για μια περί εκείνων ιδιαίτερη ανησυχία. Θυμάται τη συνεργασία Εκκλησίας και δικτατορίας (1967) και την απεύχεται για το μέλλον, εξυφαίνοντας ταυτόχρονα έναν ύμνο στη Δημοκρατία. Μα τι πλέον αυτονόητον τούτου; Ποιος μίλησε για Χούντα ξανά; Υπάρχει, άραγε, θέμα θεολογικό για το αν μπορεί να ευλογηθεί η οποιαδήποτε αντιδημοκρατική κρατική βία και στάση; Δε σταματάει όμως εδώ, αλλά συμπλέκει τις διεθνείς γεωπολιτικές εξελίξεις με την πιθανή ‘λιβανοποίηση’ της χώρας, με τη λαθρομετανάστευση και με τους μουσουλμάνους. Η πολιτικού χαρακτήρα αυτή σύσταση δεν καταφέρνει να αποφύγει το αντιφατικό ανακάτεμα του θεολογικού λόγου με τον ενδοκοσμικό, όπου από τη μια καταδικάζεται ο φυλετισμός και από την άλλη ξορκίζεται η ετερότητα λόγω θρησκευτικών διαφορών. Μπορεί, βέβαια, τούτο να γίνεται με ένα πνεύμα διάκρισης εκ μέρους του Επισκόπου, ωστόσο δεν αίρει την απορία για ποιον λόγο ένας εκκλησιαστικός άνδρας να επεμβαίνει κατ’ αυτόν τον τρόπο και με τόσες λεπτομερείς συστάσεις αυτοκλήτως, μονομερώς, απροκλήτως και, προπαντός, άνευ της συνοδικής ευλογίας προς τούτο. 

Στην όποια πιθανή ένσταση για τη δυνατότητα ελεύθερης έκφρασης των Επισκόπων, η πρώτη παρατήρηση εξάπαντος είναι ότι δεν πρέπει ως Ορθόδοξοι να διακατεχόμαστε από το παπικό πνεύμα της μονοφωνικής αυθεντίας, αλλά ούτε και να διασπώμεθα σε μια βαβυλώνια πλειάδα, στην οποία παρατηρούνται φαινόμενα αντιπαλότητας, εμπάθειας και έντονων αντιθέσεων και αποκλίσεων. Τα άκρα σε κάθε περίπτωση προσλαμβάνουν δαιμονικό χαρακτήρα. Ο πειρασμός αυτός και ο κίνδυνος εκτροχιασμού αποφεύγεται στην Ορθοδοξία μέσα από την αγαστή σύζευξη αφενός της ανεξαρτησίας και πληρότητας του Επισκοπικού χαρίσματος και αφετέρου της Συνοδικότητας. Η ενότητα (Πρώτος – Σύνοδος) και η ετερότητα (Επίσκοποι) είναι – και πρέπει να επαναλαμβάνεται, διότι άρχισε να λησμονείται σε βαθμό απιστίας για την αλήθειά του – ταυτοτικό εκκλησιολογικό στοιχείο, απορρέον από την Ορθόδοξη Θεολογία (Τριαδικότητα). Όλα τούτα – εν τη επαναλήψει ας γίνουμε φορτικοί – δε συνιστούν πολυτέλεια. Είναι η υγεία και η ορθοπραξία. Τα λοιπά είναι ασθενήματα και αρρωστήματα ή, τουλάχιστον, εύκολα τείνουν σε αυτά. 

Η Εκκλησία δε χρειάζεται ούτε να πολιτικολογεί ούτε να επαναστατεί. Η Εκκλησία είναι ο Χριστός ο ίδιος και το Σώμα του. Αν συναισθανόμασταν τι σημαίνει αυτό και σε τι ισχύ μεταφράζεται, τότε θα αντιπαρερχόμασταν πολλά προσκόμματα προς τη σωτηρία του κόσμου, τα οποία εν πολλοίς είναι ακούσια ή εκούσια κατασκευάσματα ημών των ιδίων, των ανθρώπων της Εκκλησίας. Οι Επίσκοποί της, ως οι πλέον αρμόδιοι και έγκυροι εκφραστές του πνεύματος και του λόγου της, πρέπει να υπερθεματίζουν την ορθοτόμησή του πάνω σε αυτές τις βάσεις. Η Εκκλησία δείχνει προς τη Βασιλεία, προς τον Χριστό. Προτείνει και δεν επιβάλλει. Διαλέγεται με ταπείνωση πάνω στο ευαγγελικό μήνυμα, δεν προκαλεί. Και οι Επίσκοποί της αγαπούν, συμβουλεύουν, νουθετούν, επιτιμούν θεραπευτικά, συγχωρούν, εμπνέουν. Μακριά από αυτούς – και από κάθε χριστιανό – η εριστικότητα (Α΄ Τιμ. 3:3) και η οιαδήποτε συγκρουσιακή λογική. Η Εκκλησία είναι η χαρισματική κοινωνία του Χριστού με τους ανθρώπους και την κτίση εν Πνεύματι Αγίω. Αυτός ο αληθής αγιοπνευματικός αυτοπροσδιορισμός της, μέσα στην πάροδο των ετών, κάτω από την επήρεια της αμαρτίας και την πρόοδο του κακού, χάθηκε από την κοινοτική και ατομική συνείδηση των μελών της και λησμονήθηκε ως στοιχείο ταυτότητος. Οι Eπίσκοποι, οι εξ ορισμού πρώτοι (εκπρόσωποι και σημεία ενότητας και σύγκλισης των λοιπών χαρισμάτων) και αγιότεροι διάκονοι του Σώματος, κατέστησαν διοικητές και ανώτεροι κρατικοί υπάλληλοι. Πολλοί εξ αυτών οικειοποιούνται ρόλους ξένους προς τη βαθύτερη φύση του λειτουργήματός τους, όπως αυτούς του χωροφύλακα της ορθοδοξίας, του ιεροεξεταστή, του εθνοπατέρα, του πολιτικού σχολιαστή και πάει λέγοντας. Στην πραγματικότητα όμως ποτέ δεν παύουν να είναι οι επισκοπούντες τη χαρισματική κοινότητα της τοπικής τους Εκκλησίας, στην οποία ίστανται «εις τύπον Χριστού». Και ο Χριστός δεν μπορεί παρά να έρχεται ως ο έσχατος Αδάμ και μέσα στην Ευχαριστία να θεραπεύει και να ανακαινίζει τα σύμπαντα. Η επανεύρεση, επομένως, του ευχαριστιακού, εσχατολογικού, αγαπητικού, διακριτικού και ταπεινού ήθους από τους ποιμένες μας θα συμβάλλει και στην προσωπική τους αγιότητα και πολλώ μάλλον στην επίλυση των εγκόσμιων προβλημάτων και διχασμών. Κάθε άλλη διαστροφή ή παραχάραξη του εκκλησιαστικού ήθους και γεγονότος, με όποιο πρόσχημα και αν αιτιολογείται, όχι μόνο δε θα πείθει, αλλά θα απομακρύνει ολοένα και περισσότερο (και περισσότερους) από τη μοναδική ελπίδα του κόσμου: τον Χριστό – Εκκλησία. 

Κ.Ν. 

1/11/2012

Σημ. Ιδιωτικής Οδού:

Ο Σεβ. Μητροπολίτης Καλαβρύτων και Αιγιαλείας κ. Αμβρόσιος μας χάρισε κι άλλη μια "ακομμάτιστη" - κατ' αυτόν πάντα - τοποθέτηση. Σε επιστολή του προς δημοσιογράφο της πατρινής εφημερίδας "Πελοπόννησος" διαμαρτύρεται γιατί δεν δημοσίευσε δικό του ανακοινωθέν και καταλήγει ως εξής:
"Ο τρόπος με τον οποίο γράφετε περί του προσώπου μας στο σχόλιο της 2ας σελίδος δίδει την εντύπωση, ότι η εφημερίδα σας, η ιστορική και σοβαρή Πελοπόννησος, έκαμε στροφή. Μέχρι χθες ανήκε στην συντηρητική παράταξη! Τώρα φαίνεται πως ἀριστερίζει! Αν είναι έτσι, δεχθήτε τα συλλυπητήριά μου!". 

Νομίζω πως κάθε δικό μας σχόλιο περιττεύει...