ΓΕΡΟΝΤΟΣ ΧΑΛΚΗΔΟΝΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ: ΤΡΕΛΛΛΑΙΝΕΣΘΑΙ HUMANUM EST

Έργο του Θεόδωρου Τζανταρμά από την έκθεση Psychotopia που πραγματοποιήθηκε στο Φεστιβάλ Νάξου 2008
με θέμα Τέχνη και Τρέλα

ὑπὸ Γέροντος Χαλκηδόνος Ἀθανασίου 

 "Ἡ πλάνη εἶναι ἐλεύθερη ἀπὸ τὴν ἐνοχή". (Seneca) 

Ἡ παρα-φροσύνη1 εἶναι ἀνθρώπινη. Ποικῖλες ἀσθένειες ὅπως καὶ οἱ ψυχικές, ἀνήκουν στὴ ζωή. Στὸ νόμο τῆς φθορᾶς, καὶ δὲν ὑπάρχει ὀξεῖα διαχωριστικὴ γραμμὴ μεταξὺ τρέλας καὶ φυσικότητας (T. Bock). 

Βέβαια πρέπει νὰ διακρίνουμε τὴν φρενοβλάβεια ἀπὸ τὴν σχιζοφρένεια καὶ τὴν πλάνη. 

Οἱ "ἐκπρόσωποί" της, οἱ ζουρλοί, ἀκόμη καὶ σήμερον σὲ μέρη τῆς Ἀφρικῆς τιμῶνται ὡς διορατικοὶ –ὅπως ἐπίσης καὶ κάποιοι κληρικοὶ– τὰ δαιμονικὰ Medium, τὰ δυστυχῶς γειτνιάζοντα ἐνίοτε πρὸς αὐτὰ διαστροφικὰ Media κ.ἄ., πολλὰ τῶν ὁποίων μηχανεύονται διὰ τοὺς ἀφελεῖς, καὶ ὄχι μόνον, σὺν τοῖς ἄλλοις μαγγανείες τ.ἔ. "ὄνειρα ἀπατηλά". Ἀλλὰ καὶ στὴν Εὐρώπη τυγχάνουν περιζήτητοι ὡς ἀκροαματικοί, φαντασιόπληκτοι ἢ καὶ ὑπεύθυνοι καὶ διὰ τὴν ἀνατολὴν τοῦ ἡλίου…! 

Ὁ διαπρεπὴς E. Munch ρωτοῦσε: Γιατὶ νὰ μὴν ὑπάρχουν γύρω μας ἕτερα ὄντα μὲ εὐκολότερη μοριακὴ ὑφή, ψυχὲς νεκρῶν, ἀγαπημένων μας καὶ πνεύματα κακὰ (ἄλαλα καὶ κουφά); Ἂς μὴ φοβᾶται ὅμως, ἐκεῖ ποὺ βρίσκεται, γιατὶ τέτοια ἔχουμε, δόξα τῷ Θεῷ, πάμπολλα! Καὶ ὅμως, παρὰ τὰ προβλήματά του ἦταν μέγας ζωγράφος. 

Τοιοῦτοι λοιπὸν συνήθως εἶναι καὶ οἱ καλλιτέχνες, στοὺς ὁποίους ἡ "τρέλα" ἀποτελεῖ στοιχεῖο ἀναφαίρετο. Διότι αὐτοὶ εἶναι τρόπον τινὰ "ὑπεράνθρωποι", δημιουργοί, ἂν καὶ ὄχι πάντοτε, ἐκ τοῦ μηδενός. Γι’ αὐτὸ ἐμφανίζονται ἀλαζόνες, ἀτίθασοι, ἰδιόρρυθμοι, χωρὶς σύνορα, γιὰ νὰ πετοῦν σὰν ἐλεύθερα πουλιὰ παντοῦ, τολμηροί, ἰδίως οἱ μπροστάρηδες ἀλλὰ καὶ μονήρεις καὶ ἐρημικοί. Ἄσχετον ἂν γιὰ ὁρισμένα ἀπ’ αὐτὰ καταπολεμοῦνται καὶ δυστυχοῦν, ἀναγνωριζόμενοι μεταθανατίως. Ἕνεκα τούτου πρέπει νὰ τοὺς σεβόμεθα καὶ νὰ τοὺς στηρίζουμε, διότι σ’ αὐτοὺς ὀφείλεται κατὰ μεγάλο μέρος ἡ διαμόρφωση πολιτισμῶν τῆς ἀνθρωπότητας καὶ ἡ "φωνὴ τῶν μνημείων". 

Οἱ πραγματικοὶ ἐννοεῖται καὶ μεγαλοφυεῖς καλλιτέχνες εἶναι ὀλίγοι. Ὅμως σήμερον ἔχουμε λεγεῶνες ἀπὸ ἄνδρες καὶ γυναῖκες ποὺ θεωροῦν ἑαυτούς των μεγάλους ζωγράφους, ἁγιογράφους, γλύπτας, ἀρχιτέκτονας, ποιητάς, λογοτέχνας μουσικούς κ.ἄ. Δὲν εἶναι λοιπὸν κι’ αὐτοὶ ἀλλοιώτικοι τρελοί; Ἀγνοοῦν δέ, ὅτι τὰ "προϊόντα" τους οὐδὲν προσκομίζουν, ἀλλὰ ἐπαυξάνουν τὰ ἀπορρίματα τῶν κάδων, ὡσὰν νὰ μὴν ἀρκοῦσαν τὰ ἄπειρα λοιπὰ καὶ δὴ τὰ πυρηνικὰ ἀπόβλητα. Ἐξάλλου τυγχάνουν καὶ μὴ ἀνακυκλώσιμα! ὑπάρχουν βέβαια καὶ τοιαῦτα, ὅπως τὰ "κατασκευάσματα" ἐκ μετάλλου τῆς νεοελληνικῆς ἐκκλησιαστικῆς τέχνης. Ὅμως αὐτὰ εἶναι ἱερά! Καὶ τί θὰ γίνουν ἀργότερα; Κειμήλια; Βέβαια ἡ τρέλα, ὅπως καὶ οἱ ψυχικὲς παθήσεις, ἀπότοκοι καὶ νεοανακαλυπτώμενων ἐνζύμων, βακτηρίων τῶν ἐντέρων κ.ἄ., ἐκφράζει καὶ τὴν ἐπιθυμία νὰ εἴμεθα σημαντικοὶ δι’ ἄλλους ἀνθρώπους, διότι ὁ μεγαλύτερος φόβος μας εἶναι νὰ μένουμε ἀσήμαντοι. Καὶ χωρὶς ἀμφιβολία ποικίλες εἶναι οἱ μορφὲς καὶ βαθμίδες της. Ὑπάρχουν οὕτως εἰπεῖν "καλὲς καὶ κακὲς τρέλες", εὐεργετικὲς μὲ βαθειὲς τομὲς καὶ καταστροφικὲς τοιαῦτες. Ἐκφραστὲς δὲ αὐτῶν τυγχάνουν χαρισματικὲς καὶ ρηξικέλευθες προσωπικότητες ἡγητόρων, μαρτυρούμενες ἱστορικά, οἱ ὁποῖοι ὁδηγοῦν θεσμοὺς καὶ κράτη στὴν πρόοδο καὶ εὐημερία, ἐνῶ οἱ μὴ διαθέτοντες αὐτὰ ὀππορτουνιστές, συνεπικουρούμενοι συχνὰ καὶ ὑπὸ τῶν "πιστῶν παρακοιμωμένων" τους, ποὺ διακρίνονται σὺν τοῖς ἄλλοις καὶ ἐπὶ τυρείᾳ, φατρίᾳ (Φιλαδελφείας Μελίτων) καὶ αὐλοκολακείᾳ, δημιουργοῦν καταστάσεις χαώδεις καὶ διαλυτικές, ὅπως συχνάκις καὶ ἡμεῖς καθημερινῶς βρισκόμαστε ἀντιμέτωποι σὲ "διαλόγους κωφῶν", προερχομένους ἐξ ἐχόντων κατὰ τὸ δὴ λεγόμενον "κάλους" στὸ τσερβέλο. 

Τί κι’ ἂν ὄχι σπάνια ex altera pars οἱ "ὑγιεῖς" τρελοὶ ἐγκλείονται στὰ "τρελάδικα" καὶ ὄχι μόνον, γιὰ νὰ τρελαθοῦν ἐκεῖ πραγματικά, ἐνῶ οἱ "ἀσθενεῖς" συνάδελφοί τους κυκλοφοροῦν ἀνενόχλητοι "ὅπου καὶ ἂν βούλονται, τῇ ἀδείᾳ νομίμῳ καὶ κανονικῇ τῷν κατὰ τόπους ἐκκλησιαστικῶν ἀρχῶν"; Πάντως καὶ τοῦτο δὲν εἶναι ἀπαραίτητο ἐφ’ ὅσον ὑπάρχουν καὶ ἄλλες "ποικιλίες ἐγκλεισμοῦ", ὅπως ἡ περιθωριοποίηση, ἡ ὁποία ὅμως γίνεται ἄχρηστη ὅταν ἐννοεῖται οἱ περὶ ὧν ὁ λόγος δὲν ἔχουν καὶ ἄλλες φιλοδοξίες, ἀποβαίνοντες οὕτως "ἐλεύθεροι μὲν πολιορκημένοι" ἀλλὰ καὶ ἀκίνδυνοι. Ἂς μὴ λησμονοῦμε γι’ αὐτὸ τὸν Ὅμηρο ποὺ ὁμιλεῖ γιὰ τὴν ἄτη (σύγχυση φρενῶν) καὶ τὸν Σόλωνα γιὰ τὴν ἀϊδρείη (ἔλλειψη σύνεσης καὶ σωφροσύνης), ποὺ βρίσκεται μέσα στὸ DNA ὄχι ὀλίγων, οἱ ὁποῖοι, ὡς ἐκ τούτου, εἶναι καταδικασμένοι νὰ βγάζουν μόνοι τὰ μάτια τους, ὅταν μάλιστα προστίθεται σ’ αὐτὰ καὶ τὸ μεγαλύτερο "κουσοῦρι" τῆς φυλῆς μας, ὁ ἐπικατάρατος φθόνος (Σ. Ι. Καργᾶκος)2.

Εικόνα με θαύμα του ρώσου Οσίου Βασιλείου της Μόσχας του διά Χριστόν σαλού (+ 1552)

Γι’ αὐτὸ ἂς μὴν ἀπογοητευόμεθα –ἐνθυμούμενοι κάπως καὶ τοὺς "διὰ Χριστὸν σαλοὺς"– καὶ ἂς ἀφουκρασθοῦμε αὐτὸ ποὺ ἔλεγε ὁ μεγάλος ἀοιδὸς Χατζῆς, ὅταν τραγουδοῦσε στὶς boîtes: "Θἄθελα καὶ γὼ νἆμαι ἕνας τέτοιος τρελός", ἀναφερόμενος σὲ ὅσους κλαῖνε στὰ γενητούρια καὶ γελᾶνε στὶς κηδεῖες! 

 __________________________________
1- B. Neumann, Irre sein ist menschlich, Publik-Forum ἀρ. 18, 18.5. (2012) 54-55.
2- Σ. Ι. Καργάκου, Μιὰ φιάλη δηλητήριο, Ἑστία 24.8.(2012).

Σημείωση Ιδιωτικής Οδού:

Η τελευταία αναφορά του Γέροντος Χαλκηδόνος στο τραγούδι του Κώστα Χατζή "Της γειτονιάς μας ο τρελός", μας υποχρεώνει, τρόπον τινά, να παραθέσουμε στη συνέχεια την αυθεντική πρώτη ερμηνεία του τραγουδιού (1972), και τους στίχους της Σώτιας Τσώτου. 

Της γειτονιάς μας ο τρελός
όλα ανάποδα τα βλέπει
μες του μυαλού του τον καθρέφτη
μες στου μυαλού του τον καθρέφτη
Πάει στις κηδείες και γελάει,
στα γεννητούρια πάει και κλαίει
κι όλα ανάποδα τα λέει,
κι όλα ανάποδα τα λέει
Στους πλούσιους τους αριστοκράτες
δε τους μιλάει, με το έτσι θέλω
κι αλλού γυρνάει το κεφάλι,
κι αλλού γυρνάει το κεφάλι
Όμως στους ταπεινούς διαβάτες,
τους βγάζει αμέσως το καπέλο
λες κι είναι άρχοντες μεγάλοι
λες κι είναι άρχοντες μεγάλοι
Θεέ μου τι ομορφιά,τι φως
της γειτονιάς μας ο τρελός
Γλυκαίνεσαι να τον ακούς,
να 'χαμε ακόμα άλλους δυο τέτοιους τρελούς

 

Της γειτονιάς μας ο τρελός
όλα ανάποδα τα βλέπει
μες του μυαλού του τον καθρέφτη
μες στου μυαλού του τον καθρέφτη
Πάει στις κηδείες και γελάει,
στα γεννητούρια πάει και κλαίει
κι όλα ανάποδα τα λέει,
κι όλα ανάποδα τα λέει
Από το φούρνο του Τσαλίκη
έκλεψε κάποιος ένα βράδυ
ένα καρβέλι απ’ το κοφίνι 
και μάρτυρα πάνε τον τρελό στη δίκη
Και τον ρωτούν ποιός είν’ ο κλέφτης
κι αυτός το φούρναρη τους δείχνει
Θεέ μου τι ομορφιά,
τι φως της γειτονιάς μας ο τρελός
Γλυκαίνεσαι να τον ακούς,
να ‘χαμε ακόμα άλλους δυο τέτοιους τρελούς